– مۋزىكا، اسىرەسە قازاقتىڭ كۇيلەرى مەنىڭ ونەرىمنىڭ ءورىسى. ونەردىڭ جاناشىرى، ماعان مۇقالماس جىگەر بەرگەن وزبەكالى جانىبەكوۆ ەدى. ول كىسى مادەنيەت ءمينيسترىنىڭ ورىنباسارى بولىپ تاعايىندالعان كەزدە، ءسابيت مۇقانوۆتىڭ مۇراجايىن اشۋ كەرەك بولدى. وزەكەڭ «مۇراجايدان حابارى بار كىم بار؟» دەگەن كەزدە، مەكەمە باسشىلارى مەنى جىبەرۋدى ۇيعاردى. باردىم. وزبەكالى اعا مەنىمەن كوپ سويلەسكەن جوق. ءمان بەرمەگەندەي بولدى. «سەنى جىبەرىپتى عوي، بالا. جۇمىس ىستەي بىلەسىڭ بە؟ بۇرىن مۇراجايدا ىستەپ كورىپ پە ەدىڭ؟»، – دەدى. «جوق». «وندا نەمەنەگە كەلدىڭ؟»، – دەدى. «ەندى مەنى جىبەرگەن سوڭ كەلدىم». جاۋابىم ۇناماسا كەرەك. ۇندەمەدى. ارادا ءبىراز ۋاقىت وتكەندە س.مۇقانوۆتىڭ مۇراجايىن جاساتۋعا ماسكەۋدەن ۆ.لوزەۆ دەگەن ارحيتەكتور-سۋرەتشىنى شاقىرتتى. سونىڭ قاسىنا اسسيستەنت قىلىپ قوسىپ قويدى. ەكەۋمىز بىرگە جۇمىس ىستەدىك. ول ماعان ءبارىن ءتۇسىندىرىپ شىقتى. تۇسىنبەسەم، «ساۋاتسىز ەكەن» دەپ قالماسىن دەپ، باسىمدى شۇلعي بەرەم. ماعان وسى تۇسىنگەنىڭ بويىنشا سۋرەتىن سىزىپ كەل دەپ تاپسىرما بەردى. ءبىر اپتادان كەيىن الىپ باردىم. ۆ.لوزەۆ: «سەن مەنىڭ ايتقاندارىمدى تۇسىنگەن جوقسىڭ. بىلگەم. بىراق جاساعان جۇمىستارىڭ مەن ايتقانداعىدان دا جوعارى شىعىپتى»، – دەدى. ماعان «ماسكەۋدەن بەكەر كەلىپپىن. وسىندا جاقسى ماماندار بار ەكەن. وزبەكالىگە ايتام. ماعان وسى الماتىدان ءۇي بەرمەكشى ەدى. مەن مۇندا نە ىستەيمىن؟ ماسكەۋدەن كەلە المايمىن مۇندا. مىنا جۇمىستارىڭ جاقسى. وزدەرىڭ-اق ىستەي الادى ەكەنسىڭدەر»، – دەدى. ەكى كۇننەن كەيىن وزەكەڭ ماعان: «ءاي، مۇرت، سەنىڭ جۇمىستارىڭ جاقسى دەيدى عوي. ەندى سەن ىستەيسىڭ مۇراجايدى»، – دەدى. ءسويتىپ 1976 جىلى ءسابيت مۇقانوۆتىڭ مۇراجايىن جاساقتاپ شىقتىم. مەنىڭ قالىپتاسۋىما، تاقىرىپ تاڭداۋىما وزەكەڭ كوپ ىقپال ەتتى. مۇراجاي دەگەننىڭ نە ەكەنىنە كوزىمدى اشقان، باتاسىن بەرگەن سول كىسى بولاتىن. سودان بەرى قاراي، 40 جىلدان بەرى 52 مۇراجايدىڭ دۇنيەگە كەلۋىنە اتسالىسىپپىن. ونىڭ ءبىرازى اۆتورلىق، قالعاندارى باسقالارمەن بىرىگىپ جاساعان جۇمىستار. جوعالىپ كەتپەسىن دەگەن نيەتپەن قازاقتىڭ تۇرمىس سالتىندا ەرەكشە ورىن الاتىن كيىز ءۇيدى دامىتۋعا كىرىستىم. 1988 جىلى العاش رەت الماتىدا ناۋرىز مەرەكەسى كەڭ كولەمدە اتالىپ ءوتتى. سول كەزدە كيىز ءۇي قويۋ كەرەك دەگەن ماسەلە كوتەرىلدى. سونى ءوز موينىما الدىم. كەزىندە وزبەكالى جانىبەكوۆ: «الماتىدا مۇراجاي اشساق، سوندا كيىز ءۇيدى دارىپتەسەك ونىڭ ءتۇرى كوپ قوي. سونىڭ ءبارىن ءوزىڭ دايىنداساڭ دۇرىس بولار ەدى»، – دەگەن-ءدى. سول كىسىنىڭ اماناتى، ءبىر ارمانى بولعان ءىستى ورىنداماق نيەتتەمىن.
«كوشپەندىلەر» فيلمىنە 162 كيىز ءۇي جاساپ بەردىم. 2002 فرانتسياعا «قازاق اۋىلى» دەگەن اتپەن 10 كيىز ءۇي الىپ باردىق. سوسىن پرەزيدەنتىمىزگە 2004 جىلى «اق وردا» تىگىپ اپاردىم. ءبىر جىلدان كەيىن ەلباسىنىڭ تاپسىرماسى بويىنشا ماسكەۋگە ۆ. پۋتينگە رەسەيدەگى قازاقستان جىلدارىنا بايلانىستى 2 جەتى قاناتتى كيىز ءۇي جاسادىم. ونىڭ ءبىرىنشىسىن بۇگىنگى زامانعا ساي ەتىپ، ەكىنشىسىن انتيكۆار رەتىندە ەسكى بۇيىمداردان جاساقتادىق.
ونەر ارقاشاندا وركەندەپ، ورىستەپ وتىرۋى ءتيىس قوي. كيىز ۇيگە دە جاڭاشا جان ءبىتىرىپ، جاڭا ديزايندىق ۇلگىمەن ءار بەرىپ جاراقتايمىز. بۇرىن مۇراجايدى ءبىز مۇلگىگەن، قوزعالىسسىز، جانسىز دۇنيە دەپ قابىلدايتىنبىز. ال شىن مانىندە مۇراجاي – بۇل وزگەشە عىلىم، بۇل تاريح، مادەنيەت وشاعى، ۇلكەن ونەر. ەكسپوناتتاردى حالىققا تۇسىنىكتى ەتىپ جەتكىزۋ ءۇشىن ونەر كەرەك. ەگەر ول تاقىرىپتى اشىپ تۇرماسا، وندا كورمە سياقتى بوپ قالادى. ال كورمە مەن مۇراجايدىڭ ەكەۋى ەكى ءتۇرلى دۇنيە عوي. كورمە ۋاقىتشا قويىلادى. ال مۇراجاي عاسىرلارعا لايىقتالىپ جاسالادى. سوندىقتان ءار مۇراجايدىڭ وزىندىك بەت-بەينەسى بولۋى كەرەك. مۇراجايعا كىرىپ كەلگەن كەزدە، كەلۋشىنى تابالدىرىقتان باستاپ، بارلىق جادىگەرلەر وزىندىك ەرەكشەلىكتەرىمەن اسەر ەتىپ، ارباپ الۋى كەرەك. ونداعى تۇرعان قۇجات بولا ما، جادىگەر بولا ما، ول ءولىنى ءتىرىلتىپ تۇرۋى ءتيىس. وسى جەردە ءبىز وزبەكالى جانىبەكوۆتىڭ اتقارعان ەڭبەگىن ەسكەرگەنىمىز ءجون. سول كىسىنىڭ ايقايىمەن، تالاپ قويۋىمەن شيرادىق. جەتىلدىك. شىندىعىندا جاساعان ماكەتىڭە سىن كوزبەن قاراساڭ، بىرنەشە قاتەلىك تاباسىڭ. مۇراجاي مادەنيەتىن، ءداستۇرىن وسىلاي ۇيرەتكەن بىزگە. سول وزەكەڭنىڭ مەكتەبىنەن ءتالىم العان شاكىرتتەرى قازىر قازاقستاننىڭ تۇكپىر-تۇكپىرىندە ەڭبەك ەتىپ ءجۇر. مەنىڭ تاڭعالاتىنىم، مۇراجاي سالاسىندا ەڭبەك ەتكەندەردىڭ ەشۋاقىتتا اتى شىقپايتىندىعى. ال ەكى ءان ايتىپ، اۋزىن جىبىرلاتقاننىڭ ءبارىن ەل تانيدى. جۇلدىز. ال 52 مۇراجاي جاساعان مەنى ەشكىم تانىمايدى. مەنىڭ سول 52 مۇراجايىم 52 كىتاپقا تاتىرلىق دۇنيە. بىزدە جارناما جوق، سوعان قاراماستان بۇل سالادا ناعىز ونەردىڭ جانكۇيەرلەرى جۇمىس ىستەپ ءجۇر. مەن ونەر جۇلدىزدارى سياقتى اتاعىم شىقپادى دەمەيمىن…شىمكەنتتەگى اباي مۇراجايىن، وتىرارداعى ءال-فارابي رۋحانيات مۇراجايىن، تۇركىستانداعى تاريحي-ەتنوگرافيالىق ورتالىقتى جاساپ شىقتىق. ءار جادىگەردىڭ ار جاعىندا حالىقتىڭ تاريحى، نەشە عاسىردىڭ رۋحى، ارۋاقتار تۇر. سول ءۇشىن جۇمىس ىستەيمىز. تۇركىستاندا اشىلعان ءنازىر تورەقۇلوۆتىڭ مۇراجايىندا اۋدان، وبلىس باسشىلارىنىڭ بىردە-بىرەۋى ءبىزدى اۋىزدارىنا العان جوق، وعان مەنىڭ وكپەم جوق. ويتكەنى ونىڭ ار جاعىندا ءنازىردىڭ رۋحى تۇر. ول كىسى 1932 جىلى اتىلعانى بەلگىلى. ءبىز ءۇشىن، كەلەر ۇرپاق ءۇشىن جانىن قيعان ادام. «ايتپادى، اتاق بەرمەدى» دەپ ءبىز ونى نەگە ساۋدالاۋىمىز كەرەك؟ مۇراجاي ۇنسىزدىكتى قالايتىن وزگەشە الەم. وندا ەرەكشە رۋحي الەم بار… ونەردىڭ ءوزىنىڭ دە ارزان جاعى، كۇردەلى جاعى بار عوي. ادەبيەتتە وقىرمان بولماسا، ول ءولى دۇنيە. ماسەلەن روك، پوپ مۋزىكانى قيقۋلاتىپ ءجۇرىپ جۇلدىز بوپ كەتەتىندەر بار. ال ناعىز ساف التىن وسىلاردىڭ كولەڭكەسىندە قالىپ قويادى. سول سياقتى مۇراجاي سالاسىنداعى سۋرەتشىلەردىڭ ەڭبەگى دە ەسكەرۋسىز قالىپ كەتەتىندىگى وكىنىشتى.
– 1987 جىلى ەلىمىزدە ديزاينەرلەر وداعى قۇرىلعان بولاتىن. بۇل – ونەردىڭ كۇردەلى سالاسى. ديزايندى عىلىمي جۇمىس، كوركەم شىعارماشىلىق دەسەك تە بولادى. بۇگىنگى تاڭدا بۇل تەرمين مودا بوپ كەتتى. نە ەكەنىن تۇسىنبەيتىندەر دە بار. نەگىزى الەمدە ديزايننىڭ 200-دەن استام ءتۇرى بار. سونىڭ قازاقستاندا ءتورت-اق ءتۇرى دامىعان. ونىڭ ءبىرى – كيىم ديزاينى، ەكىنشىسى – ىشكى ينتەرەر، ءۇشىنشىسى – باسپا ديزاينى، سوسىن – ەتنوديزاين. ودان باسقا ديزاين جوق بىزدە. كولىك ديزاينى جوق ەلىمىزدە. ءتىپتى ىدىس-اياققا دەيىن سىرتتان كەلەدى. ويتكەنى ءوندىرىس جوق. سونى قازىر ءبىز زەرتتەپ جاتىرمىز. تۇتىناتىن دۇنيەلەردىڭ بارلىعىنىڭ بىزگە قاتىسى بار. ۇستىمىزدەگى كيىم، وتىرعان ورىندىق، جيھاز، شاي ءىشىپ وتىرعان شاينەككە دەيىن ديزاينى بار. ءبىر عانا شاينەكتىڭ مىڭداعان ءتۇرى شىعارىلادى. ارقايسىسىنىڭ اۆتورى بار. بىراق ءبىز كەزىندە وسىنى مويىندامادىق. جاپوننىڭ تەحنيكاسى، نەمىستەردىڭ «مەرسەدەسى» دەپ قۇلاپ جىعىلدىق. سونىڭ كەسىرىنەن ارتتا قالىپ كەتتىك. ەندى ءوندىرىس ديزاينىن وركەندەتۋ كەرەك. مەنىڭ ەڭبەك ەتىپ جاتقان سالالارىمنىڭ ءبىرىنشىسى – مۇراجاي، ەكىنشىسى – ۇلتتىق ونەر، كيىز ءۇي، ءۇشىنشىسى – ديزاين. قازىر ۇلتتىق ديزاين سالاسى بويىنشا جاستارعا ءدارىس وقىپ، ۇيرەتىپ ءجۇرمىن. بابالارىمىزدىڭ كوزىندەي بولعان قاسيەتتى ونەردى ۇمىت قالدىرماي، وركەندەتۋ ۇستىندەمىز. ەلىمىزدە ديزاين سالاسى بىرتىندەپ دامىپ كەلەدى. نەگىزى، ديزاين ەكونوميكانىڭ كوزى، كەرەك دەسەڭىز يدەولوگيا دا. قازاقتىڭ ديزاينى دۇنيە جۇزىندەگى پروگرەستى ديزاين. كيىز ءۇيدىڭ ءوزى ديزايننىڭ كلاسسيكالىق فورماسى. قازاقتىڭ ۇلتتىق كيىمدەرىنىڭ ديزاينى ەش ەلدە جوق. سونى دامىتۋ ءۇشىن بۇگىنگى زامانعا ساي ەتۋ ءۇشىن وعان قاراجات قاجەت. ۇكىمەتتىڭ ىقىلاسى كەرەك. بىزدە تالاپتى دا، تالانتتى جاستار جەتەرلىك. دۇنيە جۇزىندە 1954 جىلعا دەيىن وسى ۇلتتىق كيىمدەر كورمەسىنەن 48 التىن مەدال الىپپىز. بۇل دەگەنىڭ – الەمدە بۇرىن سوڭدى بولماعان جەتىستىك…
– بۇل – بۇگىنگى قوعامداعى زاپىرانىمىز. شىنىندا دا ەلىمىزدەگى ەسكەرتكىشتەردىڭ باسىم بولىگى ءبىر قالىپتان شىققانداي. كىلەڭ قولىنا قارۋ ۇستاعان، اتقا مىنگەن باتىرلار. تەك استىنداعى جازۋىن وزگەرت تە قويا بەر. ءوز باسىم بۇعان قارسىمىن. بۇل دەگەنىڭ سونى جاساعان ادامنىڭ وي ۇشقىرلىعىنىڭ تاۋسىلعاندىعىن كورسەتەدى. ءار باتىردىڭ ءوز ەرەكشەلىكتەرى بار. ماسەلەن قابانباي مەن بوگەنباي باتىرلاردىڭ ەسكەرتكىشتەرىن بىردەي ەتۋگە بولمايدى. ىزدەنىپ، ەرەكشەلىكتەرىن تابۋ كەرەك. ايتەۋىر قولىنا نايزا ۇستاتسام، اتقا مىنگىزىپ جاساسام، باتىر بوپ شىعا كەلەدى دەۋگە مۇلدەم بولمايدى. حاننىڭ ءبارىن ويدان شىعارىپ مۇسىندەۋگە كەلمەيدى… كوبىنەسە پەندەشىلىكپەن «اقشاسىن الساق، مونۋمەنتتى ايتەۋىر ىستەپ بەرسەك بولدى» دەگەن وي تۇرادى. بۇل دۇرىس ەمەس. جاقسى ەسكەرتكىشتەرىمىز بار، ارينە. ولاردى جوققا شىعارا المايمىز. ال كوپشىلىگىندە جاڭاعىداي بىرسارىندىلىق باسىم. وسىدان جەتى-سەگىز جىل بۇرىن استانادا «زۆەرينىي ستيل» قاپتاپ كەتتى. بۇل استانا ما، الدە زووباق پا دەپ ويلايتىنمىن. مىنا جاقتا دا بارىسقا ۇقساعان ارىستان، انا جاقتا دا تاعى دا بىردەڭەگە ۇقسايتىن ارىستان. ءبىر-بىرىمەن ۇندەستىك جوق. ونى كەزىندە ەسكەرتىپ ايتتىق تا. قازىر تىيىلعان سىڭايلى. بۇل دا فانتازيانىڭ جوقتىعى. تالعامنىڭ تومەندىگى.
– ەلىمىزدەگى جوعارى وقۋ ورىندارىنداعى ديزاين فاكۋلتەتىن بىتىرگەندەر شەت ەلدەرگە بارىپ جۇلدە الىپ كەلىپ جاتىر. بىراق ولاردىڭ دايىنداعان كيىمدەرى تالعام بيىگىنەن كورىنبەي جاتادى. مۇنىڭ سىرى نەدە دەپ ويلايسىز؟ ديزاينەرلەرىمىز جەتكىلىكتى دارەجەدە جۇمىس ىستەپ جاتقان جوق پا، الدە باسقالاي سەبەبى بار ما؟
– بۇگىندە استانا، الماتى سياقتى ءىرى قالالارداعى جوو-دا ديزاين فاكۋلتەتتەرى بار. بىراق وسى فاكۋلتەتتەرگە سول باياعى سىزۋ، بەينەلەۋ دەگەن پاندەردىڭ وقۋ باعدارلامالارىن اۋدارا سالعان. ماسەلەن، ءبىر ديزاينەر ۇلتتىق ناقىشتاعى ديزاينمەن تىگىلگەن ۇلتتىق كيىمدى الىپ كەلسە، ءسىز كيمەيسىز. ويتكەنى «ەسەيتىپ كورسەتەدى» دەيسىز، تاعى ءبىر جەرىنىڭ كەمشىلىگىن تاۋىپ الاسىز. ايتەۋىر ۇنامايدى. ويتكەنى ءبىزدىڭ كوزقاراسىمىز ەۋروپاعا قاراي قالىپتاسىپ قالعان. ول ىقىلاستى بۇراتىن – اقپارات قۇرالدارى. ديزاين ونەرى تۋرالى ءجيى-ءجيى جاريالاپ وتىرسا، كوزقاراس وزگەرەدى. يتاليادان كەلەتىن سومكەلەردە قازاقتىڭ ورنامەنتتەرى بار. بۇل – شپيوناج. ولار ۇرلاپ العان. سونىڭ ءبارى وزىمىزدىكى عوي، نەگە پايدالانباسقا؟ ءتىپتى سول اۋزىمىزدىڭ سۋى قۇرىپ، تامساناتىن يتاليالىق ەتىكتەرگە قازاقشا ويۋ-ورنەكتىڭ نوبايى سالىنعان. بىزدە اياق كيىم ءوندىرىسى دامىماعان. سەبەبى وسى شىعار. ديزاينەرلەرىمىزدىڭ جۇلدە الىپ جاتقان كيىمدەرى باتىسقا ەلىكتەپ جاسالعان دۇنيە. قازىر ۇلتتىق يدەولوگيا جوق دەپ ايتۋعا دا بولادى. ۇلتتىق يدەولوگيا بولماعاننان كەيىن، ۇلتتىق قۇندىلىقتار سوڭعى ورىنعا سىرعيدى، كيىمىڭە دە، داستۇرىڭە دە قىرىن قارايدى. حالىقتىڭ ىقىلاسى ۇلتتىق يدەولوگياعا نەگىزدەلگەندە عانا سۇرانىس تۋادى. بىزدەگى ۇلتتىق سانا سولقىلداق. ۇلتتىق نامىسى بار ادام ۇلتتىق كيىمدى نەگە كيمەيدى؟
– بالتىق جاعالاۋىنداعى ەلدەردە وسىدان بىرنەشە عاسىر بۇرىن سالىنعان ۇيلەرى ۇلتتىق ناقىشىمەن سول كۇيى ساقتالىنعان. قازىر ەلىمىزدىڭ جۇرەگى استانانى وسى عاسىردىڭ قالاسى دەيمىز. بىراق ونداعى قۇرىلىستار ەۋروپالىق ۇلگىمەن سالىنىپ جاتىر، ۇلتتىق ناقىش جوق دەپ كوڭىلى تولماي جۇرگەندەر كوپ. بۇعان نە دەيسىز؟ كەيىنگى عاسىرلارعا استانا قانداي كەلبەتىمەن بارماق؟
– شىندىعىندا بۇل بۇگىنگى تاڭداعى كۇردەلى ماسەلە بولىپ تۇر. بۇگىنگى سالىنىپ جاتقان ۇيلەردىڭ 80 پايىزىنىڭ جوباسى باتىستان الىنعان. ۇلتتىق ورنەك، ۇلتتىق كولوريت اتىمەن جوق. ونىڭ سەبەبى راسىندا نەدە؟ ول ساۋلەتشىنىڭ تالعامىنىڭ تومەندىگىنەن ەمەس. قارجىسىن تولەيتىن تاپسىرىس بەرۋشىنىڭ تالابىنا ساي بولادى. ولار امەريكادان، جاپونيادان بولسا، سول جاقتىڭ جوبالارىن الىپ كەلەدى. ءسويتىپ ساۋلەتشىگە:«وسىعان ساي ەتىپ جاسايسىڭ، ەگەر كەلتىرە الماساڭ، اقشاسىن تولەمەيمىن»، – دەيدى. بولدى. امال جوق سولاي ەتۋىنە تۋرا كەلەدى. ايتپەسە ساۋلەتشىلەردىڭ فانتازياسى تومەن ەمەس. ەگەر وعان»ۇلتتىق ناقىش بولسىن» دەسەڭ، جانىن سالىپ ىستەيدى.
ودان كەيىنگى ءبىر ماسەلە، ۇلتتىق كالوريت، ۇلتتىق ونەر دەگەندە نەنى ايتا الامىز؟ وسى كەزەڭگە دەيىن قازاق ساحاراسىندا 4 مىڭ جىلدىڭ ىشىندە 7 رەت مەملەكەت اۋىستى. اريلەر، ساقتار، عۇندار، وعىزدار، تۇركىلەر، قىپشاقتار كەلدى. شىڭعىس حان ءداۋىرى، كەشەگى التىن وردا، رەسەيگە قوسىلعان ۋاقىتىمىز. ارقايسىسىنىڭ وزىندىك ورنى بار. ءىزى قالدى. تاڭباسى قالدى. سونىڭ قايسىسىن ۇستانعان دۇرىس؟ ساق ءداۋىرىن ۇستايمىز با، الدە تۇركىلەردى مە؟ مۇنىڭ ءبارى دە ءبىزدىڭ ۇلتتىق تاڭبامىز. بىراق قۇرتىپ الماۋ كەرەك. ماسەلەن، ءبىر ىقشاماۋدانعا «ساق ءداۋىرى» دەپ ات بەرىپ، سونى ساقتاردىڭ ستيلىمەن جاساپ شىعۋ كەرەك. ال ەكىنشى ءبىر ىقشاماۋدانعا «تۇركى مادەنيەتى» دەپ اتاۋ بەرىپ، ماسەلەن، «كۇلتەگىن» دەپ اتاپ، بالبال تاستارمەن جاساقتاپ شىعۋ كەرەك. قاي نارسەنى جاساعاندا دا اتىنا، تاقىرىبىنا ۇيلەسىمدى ەتىپ جاساۋ كەرەك.
استانا مەن الماتى بۇگىندە پلاستماسساعا اينالىپ كەتتى. مۇنى ايتىپ تا جاتىرمىز، ماسەلە ەتىپ كوتەرىپ تە جاتىرمىز. قازىرگى قارقىندى قۇرىلىستىڭ كەزىندە ايتقانىمىز ايدالاعا كەتىپ، كوپ ەلەنبەي جاتىر. بۇعان قازىر ءمان بەرمەسە، ەرتەڭ كەش بولادى.
– ۇلتتىق ناقىش دەسە، بىزدە دەرەۋ شاڭىراقتى، ودان قالسا قوشقار ءمۇيىز ويۋلاردى جاپسىرا قويادى. ودان باسقا ۇلگىلەرىمىز جوق پا سوندا؟
– بۇل دا جاڭاعى اتقا قوندىرىپ قويعان باتىردىڭ ەسكەرتكىشى سياقتى عوي. بۇل دا سونىڭ ەكىنشى فورماسى. شاڭىراق – قاسيەتتى زات. ونىڭ بۇرىنعى اتاۋى – وتان. ول كونە تۇركى تىلىنەن اۋدارعاندا «ان» دەگەن – كوك الەم، «وت» دەگەن –ورتاسىندا تۇرعان كۇن دەگەن ءسوز. وتان دەگەن سودان شىققان. قازاق بۇكىل ءومىرىن سونىمەن بايلانىستىرادى. وتاۋ دەگەن بار. ءۇي ەگەسىن وتاعاسى دەيمىز. وتباسى، وتاناسى دەگەن قاسيەتتى سوزدەرىمىز تاعى بار. وسىنىڭ ءبارى دە ءبىر شاڭىراقتىڭ استىنا ۇيىسقاندىقتى بىلدىرەدى. كيەلى نارسەنى نە بولسا، سوعان جاپسىرا بەرۋگە بولمايدى. قازاقشا ويۋلاردىڭ مىڭداعان ءتۇرى بار. تەك قوشقار ءمۇيىز عانا ەمەس. اڭداردى، وسىمدىكتەردى بەينەلەيتىن ورنامەنتتەر بار. ونىڭ ءوزى دە بىرنەشە تۇرگە بولىنەدى. ورنامەنتتەردىڭ وزىندىك ءۇنى، وزىندىك ءمانى بار. ولاردى رەتىمەن پايدالانا بىلسە، ۇلكەن دۇنيە شىعارۋعا بولادى. ويسىز، تالعامسىز پايدالانىلعان دۇنيە ەشقاشان دا جاقسى بولىپ شىقپايدى.
– جالپى شىعارماشىلىق ادامدارى ەرەكشە كوزگە تۇسكىش كەلەدى. اسىرەسە سۋرەتشىلەر. ولاردىڭ كوپشىلىگى شاشتارىن، ساقالدارىن ءوسىرىپ ەرەكشەلەنۋگە قۇمار كەلەدى. سىزدەن دە سونى بايقايمىز…
– جالپى تۇركىلەر كەزىندە شاشتارىن ءوسىرىپ، ءورىپ قوياتىن بولعان. نەگىزى، ولار شاشتارىن المايدى ەكەن. بۇل قازاقتاردىڭ ۇردىسىندە بار نارسە. شاش الۋ كەيىننەن مۇسىلمان ءدىنىن قابىلداعاننان كەيىن ەنگەن. مەن وسى ۇزىن شاشىممەن جۇرگەنىمە 35 جىل بولدى. بۇل ەلىكتەۋشىلىك ەمەس، وزىمە وسىلاي ۇنايدى.
– نارىق زامانى نىق تابان تىرەگەندە كوپتەگەن سالا قايراڭدا قالعانداي كۇي كەشكەنى راس. ول سۋرەتشىلەرگە دە سالقىنىن تيگىزدى. ولار تاريحتا قالاتىن تۋىندى سالعاننان گورى، كۇن كورىستىڭ قامىن كۇيتتەپ كەتتى. سودان زامانعا ىڭعايلانىپ ءوتىمدى سۋرەت سالۋدى باستاپ كەتكەندەي. بۇل بەينەلەۋ ونەرىنىڭ ءباسىن تۇسىرمەي مە؟
– قازىر بەينەلەۋ سالاسىندا ىزدەنىس جوق ەمەس، بار. كەيىنگى كەزدە ءبىر ءۇردىس پايدا بولدى. وداق تاراعاننان كەيىن ءار سۋرەتشى قولىنداعى جاساعان تۋىندىسى ءوتۋى ءۇشىن كۇن-ءتۇن دەمەي ەڭبەكتەندى. ابستراكتسيا، تاعى دا باسقا تاقىرىپقا اۋىسىپ كەتكەندەر كوپ. قازىرگى جاستاردىڭ اعىمىندا باتىسقا ەلىكتەۋشىلىك باسىم. سوعان بەيىمدەلۋشىلىك بار. بۇل ءۇردىس قاشانعا دەيىن جالعاساتىنى بەلگىسىز. بۇرىنعىداي تۋىندىلاردىڭ ءبارىن ساتىپ الىپ، گالەرەياعا قويىپ جاتسا، باعالاپ جاتسا، وندا البەتتە ىلگەرىلەۋشىلىك بولار ەدى… كەيىنگى كەزدە ەلىكتەۋشىلىكپەن جاسالعان ارزانقول تۋىندىلار كوبەيىپ كەتتى. راس. بۇرىن دا بولعان. قازىر دە بار. كەلەشەكتە دە بولا بەرەدى…
– اڭگىمەڭىزگە راحمەت!
