– ەرجان اعا، كەزىندە قازىرگى قۇرمانعازى اتىنداعى قازاق ۇلتتىق كونسەرۆاتورياسىندا حالىق ءانى كافەدراسى العاش اشىلعاندا سونىڭ تۇڭعىش تۇلەكتەرى بولىپ بەكبولات تىلەۋحان ەكەۋىڭىز عانا ءتالىم العان ەكەنسىزدەر. ول كەزبەن سالىستىرعاندا قازىر شۇكىر دەۋ كەرەك شىعار: جىلىنا قانشاما انشىلەر مەن كۇيشىلەر تۇلەپ ۇشىپ جاتىر. الايدا سول ءتول ونەرىمىزدىڭ، قازاقتىڭ ۇلتتىق كودى دەرلىك قوڭىر دومبىرانىڭ ءۇنىن وشىرمەي، بۇگىنگە جالعاپ جۇرگەن ءداستۇرلى ونەر يەلەرى قوعامنان وزىنە لايىق قۇرمەتكە بولەنىپ ءجۇر دەپ ايتا الاسىز با؟
– ءبىرجان سال، اقان سەرى بابالارىمىزدى ايتپاعاندا، ودان بەرگى ءبىزدىڭ زامانىمىزداعى امىرەنىڭ شاكىرتى – جۇسىپبەك ەلەبەكوۆ، عاريفوللا قۇرمانعاليەۆ، ماناربەك ەرجانوۆتاردان باستاپ، كەنەن ازىرباەۆ، دانەش راقىشەۆتاردىڭ كورەگەندىگىنىڭ ارقاسىندا ءداستۇرلى ونەردىڭ مەكتەپتەرى ساقتالىپ، بۇگىنگە جەتىپ وتىر. كەزىندە ول كىسىلەر سول ۇشان-تەڭىز ەڭبەكتەرىنىڭ قانشالىقتى باعاسىن العانىن مەن ايتا المايمىن، بىراق ءبىز ءۇشىن باعا جەتپەس بايلىق قالدىردى. العاش كونسەرۆاتوريا قابىرعاسىندا حالىق ءانى كافەدراسى اشىلعاندا نەبارى بەس ادام قابىلداندىق: مەن، بەكبولات تىلەۋحان، بەرىك ءجۇسىپوۆ تاعى ەكى قىز بالا. بىراق وقۋ بارىسىندا ءتۇرلى جاعدايلارعا بايلانىستى تەك بەكبولات ەكەۋمىز ءبىتىرىپ شىقتىق. نەندەي نارسە بولسىن جاڭادان قۇرىلعان ساتتە ءتۇرلى قيىندىقتارمەن ۇشىراسۋى – زاڭدى قۇبىلىس. ءبىر جاعى ول ەلىمىزدە ساياسي فورماتسيا اۋىسىپ، كەڭەستىك جۇيەنىڭ تاۋەلسىزدىككە جول بەرىپ جاتقان كەزبەن تۇستاس كەلگەن ەدى. سوعان قاراماستان، راحمانقۇل بەردىباي، ماردان بايدىلداەۆ، الماس الماتوۆ، وزبەكالى جانىبەكوۆتەردىڭ، سول كەزدەگى كونسەرۆاتوريانىڭ جاڭادان رەكتورى بولىپ كەلگەن دۇيسەن قاسەيىنوۆتىڭ ارالاسۋىمەن ىسكە اسقان دۇنيە. الماس الماتوۆ كافەدراعا باسشى بولىپ كەلدى دە، جانىنا جانىبەك كارمەنوۆ، جاقسىلىق سارسەنعاليەۆ، قايرات بايبوسىنوۆتار سىندى ءدۇلدۇل ءانشى، ۇلتجاندى تۇلعالاردى جينادى. مىنە، وسىنداي اعالارىمىزدىڭ جانكەشتى ەڭبەكتەرىنىڭ ارقاسىندا اشىلعان حالىق ءانى كافەدراسىنىڭ تۇڭعىش تۇلەكتەرى رەتىندە تاريحتا قالعانىمىز شىندىق. ونەردەگى ارىپتەسىم بەكبولاتتىڭ حالقىنا قالاي قىزمەت اتقارىپ، ونەرگە قالاي ەڭبەك ءسىڭىرىپ جۇرگەنىنە، مەن ايتپاي-اق وزدەرىڭىز كۋاسىزدەر، جىرمەن، قوبىزبەن ەسكى زاماننىڭ تالاي دۇنيەلەرىن جاڭعىرتتى. ءبىر سوزبەن ايتقاندا، ءبىر كەزدەگىمەن سالىستىرعاندا، ۇلتتىق ونەرىمىز ءبىرشاما ءتىرىلدى، جاڭعىردى، جاڭاردى. سول كەزدەگى كونسەرۆاتوريا رەكتورى دۇيسەن قورابايۇلىنىڭ باستان كەشىرگەن قيىندىعىن مەن اراعا سان جىلدار سالىپ، ءوزىم دە ونەردىڭ تۇتقاسىن ۇستاعان ساتتە تەرەڭ، شىن ءتۇسىندىم دەسەم بولعانداي. تاۋبە، سول قايراتكەرلىكتىڭ ارقاسىندا قازىر ءداستۇرلى ءان-كۇيىمىزدى ۇيرەنۋ ءۇشىن جاس دارىندار اۋىلدان جىل سايىن لەك-لەگىمەن كەلىپ جاتىر. وسى حالىق ءانى كافەدراسىن اشقاننىڭ ناتيجەسىندە قانشاما دۇنيەمىز ءتىرىلدى، بىراق «بۇل قاي جەردەن نەگىز الدى؟» دەگەن سۇراق تۋادى عوي تاعى. ءتۇپ-تامىرى سوناۋ – جۇسىپبەك ەلەبەكوۆ، عاريفوللا قۇرمانعاليەۆ اعالارىمىز بەن گۇلجاھان عاليەۆا اپامىزدىڭ مۇرىندىق بولۋىمەن اشىلعان ەسترادا-تسيرك ستۋدياسى، قازىرگى جۇسەكەڭنىڭ اتىنداعى كوللەدج، سوعان بارىپ تىرەلەدى، سودان باستاۋ الادى. ول – سوناۋ 1965 جىلى جۇزەگە اسقان ءىس. ءبارىمىز كونسەرۆاتوريانى كورمەس بۇرىن، العاش سول ستۋديادان ءتالىم الدىق. وندا ءتىپتى قازىرگىدەي ديپلوم دەگەندى بىلمەيتىنبىز، قولىمىزعا «ەسترادا-تسيرك ستۋدياسىن ءبىتىردى، ءانشى» دەگەن كۋالىك بەرەتىن، ەسەسىنە سوعان قالاي قۋانۋشى ەك، توبەمىز كوككە ەكى-اق ەلى جەتپەيتىن ەدى عوي. باسقا سالانى ايتپاعاندا، قاسيەتتى قارا دومبىرانى سەرىك ەتىپ، قازاعىنىڭ ءۇنىن اۋەلەتۋشى قايرات بايبوسىنوۆ اعامىز دا، مارقۇم، تەڭدەسسىز ءانشى جانىبەك كارمەنوۆ اعامىز دا، قاپاش قۇلىشەۆا اپامىز دا، مىنا مەن دە سول قاسيەتتى شاڭىراقتان تۇلەپ ۇشتىق. جالعىز ءان عانا ەمەس، كەيىن كەلە ونىڭ تسيرك تە، بي دە، اكتەرلىك ونەر دە وقىتىلاتىن رەسپۋبليكالىق دارەجەدەگى وقۋ ورنىنا اينالعانىن وزدەرىڭىز بىلەسىزدەر. تاعدىر دەگەندى قويساڭىزشى، كەيىن ءتىپتى سول وقۋ ورنىن باسقارامىن دەگەن وي ءۇش ۇيىقتاسام باسىما كىرىپ كورمەپتى، بىراق باقانداي 12 جىل باسقاردىم. ءتىپتى كەيىن ت.جۇرگەنوۆ اتىنداعى قازاق ۇلتتىق ونەر اكادەمياسى قابىرعاسىندا دا رەكتورى، ءوزىمىز مۇرىندىق بولىپ، ارىستانبەك مۇحامەديۇلىنىڭ قولداۋىمەن حالىق ءانى كافەدراسىن جاڭعىرتتىق. ول جەردە قازىر جەتىسۋ مەكتەبى جانە التاي-تارباعاتاي مەكتەبى باعىتىندا جۇمىستار اتقارىلىپ جاتىر.
– ءدال قازىرگى كەزدە ءداستۇردىڭ الدىن جالت-جۇلت ەتكەن شوۋ وراعىتىپ كەتىپ جاتىر عوي. تەك سول شوۋعا ىلەسە العان دۇنيە عانا ءوتىمدى بولعاندىقتان با، ءتىپتى كەيبىر ءداستۇرلى ونەردىڭ تىزگىنىن ۇستاعاندار دا ەرىكسىز وسى جاققا ويىسا باستادى. كىنالاي دا المايمىز، كۇن كورۋ دە كەرەك، الايدا وسىلاي جالعاسا بەرسە، ساف ونەرىمىزدىڭ قايماعىنان ايىرىلىپ قالمايمىز با؟
– تەك ءداستۇرلى ونەردىڭ عانا ەمەس، قوعامنىڭ تۇگەل دەرلىگىن جايلادى عوي قيىندىق. ءتىپتى دۇكەن سورەلەرىندە ساتىپ الۋعا دا زات قالماعان كەزدەردى كوردىك. ماتەريالدىق جوقشىلىقتىڭ رۋحاني الەمگە دە اسەرى بولماي تۇرمايدى. «تويعا نەگە باراسىز، ساحنانىڭ ادامى ەمەسسىز بە؟ كەزىندە ۇلى ونەرپازدارىمىز تويعا شىقپاي-اق ءداستۇردى ساقتاپ قالدى ەمەس پە؟» دەگەن سۇراققا بۇگىندە ءبارىمىز زاماندى ايتىپ قۇتىلعىمىز كەلەدى. ولاي دەۋشىلەر ءتىرى اقشاعا قىزمەت ەتىپ، ءوز ونەرلەرىن ساتىلاتىن تاۋارعا اينالدىرعاندار دەۋشى ەدىم. ەگەر ول، ايتالىق، ماسەلەن، «قازاقكونتسەرتتە» جۇمىس ىستەيتىن بولسا، سول جەردىڭ جالاقىسىنىڭ ازدىعىن العا تارتادى. ءوزىنىڭ ەل قاتارلى كولىك ءمىنىپ، جاقسى باسپانالى بولعىسى كەلەتىنىن جاسىرمايدى. دەگەنمەن مەن ايتار ەدىم، كەزىندە عارەكەڭدەر مەن جۇسەكەڭدەردىڭ، ەرمەك اعا، بيبىگۇل اپالاردىڭ جاقسى ءومىر سۇرگىسى كەلمەدى دەيسىز بە؟ بىراق ولار ناعىز ونەر ءۇشىن سونداي قاجەتتىلىكتەرىن قۇربان ەتە ءبىلدى عوي. سول سياقتى قازىر دە اياداي عانا بولمەدە قوڭىرقاي تىرشىلىك كەشىپ، شوۋ قۋماي-اق ونەرىن ولتىرمەي جۇرگەندەر بار. تويعا شىعىپ، شوۋعا ارالاسا العانداردان سولاردىڭ بەدەلى تومەندەپ، حالىققا كەرەك بولماي قالعان جوق. ياعني جانتالاسا بەرۋدىڭ قاجەتى جوق، جەتپەيتىن دۇنيە ءبارىبىر جەتپەيدى، ال باق قونام دەسە، ءبىر-اق ساتتە. كەرىسىنشە، كەيبىر ارتىستەرىمىزدىڭ قادىرى قاشا باستاعانداي: تويعا بارساڭىز، ءسۇتتىڭ كەزەگىندە تۇرعانداي، اسابانىڭ اينالاسىندا كەزەكتە تۇرعان انشىلەردى كورۋگە بولادى. قولدارىندا – ءبىر-ءبىر ميني-ديسك. بۇل دا قول جايىپ، قايىر سۇراۋدىڭ باسقا ءبىر ءتۇرى مە دەپ قالامىن كەيدە. سويتەمىن دە، ارىپتەستەرىمە جانىم اشيدى. مەن دە سول انشىلەردىڭ ءبىرىمىن عوي، مەن دە سول كليپ شىعارىپ، كەرەمەت شوۋ جاساماسام دا، ساحنادا ءجۇرمىن، قۇدايعا شۇكىر، حالىقتىڭ اراسىندا وزىمە تيەسىلى بەدەلىم بار. سوندىقتان ايتارىم، اللا ءوزى بەرەتىن دۇنيەسىن شەكتەپ تە بەرەدى، كەرىسىنشە، ءسىز ەكەۋ جاسايمىن دەگەن دۇنيەڭىزدى ورتايتا دا الادى.
– ءداستۇرلى ونەردىڭ سالالى ءتورت مەكتەبىن بىلەمىز، سونىڭ ىشىندە ءسىز باتىس مەكتەبىنەن باستاعان ەكەنسىز، الايدا بۇگىندە جەتىسۋ مەكتەبىنە ويىستىڭىز. بۇل، ياعني اركىم ءبارىبىر ءوزىنىڭ جۇتقان اۋاسى مەن ىشكەن سۋىنا قاراي، ءبارىبىر ءوز تۋعان ولكەسىنىڭ انىنە جاقىن دەگەن وي ما، الدە ەكەۋىن دە قاتار الىپ جۇرە الاسىز با؟
– مەن وقۋعا قابىلداناردا كوميسسيا قۇرامىندا وتىرعانداردىڭ كوبى «جەتىسۋدىڭ بالاسى ەكەن، عارەكە، ونى نە قىلاسىز، ءوزىنىڭ بويى الاسا، قاپ-قارا» دەگەنى وتىرىك ەمەس. سوندا عارەكەڭ مەنىڭ ىشىمدە ءبىر نارسە جاتقانىن كوردى مە، ەشتەڭەگە قاراماي قابىلدادى عوي. اۋەلى باتىس مەكتەبىنەن باستادىم، الايدا ۇستازىم عارەكەڭنىڭ ءوزى ماعان بىرتىندەپ كەنەن اندەرىن ۇيرەتە باستادى. ءوزىم دە ىشتەي «جەتىسۋدىڭ ءوز مەكتەبى بولماعانى ما، ول جاقتا ونەر توقتاپ قالعان ەكەن عوي» دەپ ويلايتىنمىن ىشتەي. كەيىن مەنىڭ ول ويىمدى سەيىلتىپ، مەكتەپتىڭ تىرىلۋىنە مۇرىندىق بولعان – وزبەكالى جانىبەكوۆ اعامىز، سونان سوڭ – ەلباسىمىز. سول كىسىلەردىڭ ىقپالىمەن جەتىسۋ مەكتەبىن اشقانىمدى ماقتانىشپەن ايتا الامىن. ول كەزدە الماتى وبلىسىنىڭ ورتالىعى – الماتى تۇسىندا، مادەنيەت باسقارماسىنىڭ باستىعى كۇلىمحان جايشىبەكقىزىمەن تىعىز بايلانىسىپ، اۋەلى ءىستى وسى ولكەدەگى ءان قورىن جيناقتاۋدان باستادىق. ەكى-ءۇش جىل كولەمىندە جاستار اراسىندا «جەتىسۋ اۋەندەرى» دەگەن بايقاۋ ۇيىمداستىردىق. اندەردى تۇگەل تاسپاعا باستىق، قايتالاۋ كوپ، بىراق بىردەڭەنىڭ شەتى شىقتى. سونان سوڭ زەينەت جاسىنداعى اقساقال، اق شاشتى اجەلەرىمىزدىڭ اراسىندا بايقاۋ وتكىزىپ كورەيىك دەدىك. بايقاۋ شەلەك اۋدانىندا ءوتتى. سوندا مەن سىزگە ءبىر قىزىق ايتايىن، جاسى سەكسەننەن اسقان ءبىر اجەمىزدى ەكى كەلىنى ەكى جاق قولتىعىنان دەمەپ، ساحناعا شىعاردى. «سىرلى اياقتىڭ سىرى كەتسە دە، سىنى كەتپەس» دەگەندەي، جاس كۇنىندە اجارلى بولعانى كورىنىپ تۇر. مىنەزدى دە بولعان سەكىلدى، سونداي ءبىر وزىنە جاراسىمدى تاكاپپارلىقپەن كەۋدەسىن، ارقاسىن تىك ۇستاعان كۇيى ورىندىقتا وتىردى دا، ەكى ءبۇيىرىن ەكى جاققا تاياندى. ءسويتتى تە، وي ءبىر كەرەمەت اۋەلەتە انگە باستى. قازىلار قۇرامىندا جامبىل اتامىزدىڭ نەمەرەسى الىمقۇل اتامىز وتىرعان، الگى اجەمىز ءبىر قايىرىپ تاستاعان كەزىندە الىمقۇل اتامىزدىڭ دەلەبەسى قوزىپ شىعا كەلسىن. ءاننىڭ قۇدىرەتى قانداي دەسەڭشى، جاس كۇنى ەسىنە ءتۇستى مە، سالعان جەردەن «دومبىرا بەرىڭدەرشى، مەن دە ءبىر شىرقاپ جىبەرەيىن» دەدى. ءبارىمىز اقساقالدىڭ اياقاستى بۇل قىلىعىنا اڭ-تاڭبىز. اجەمىزدىڭ اپپاق، تاپ-تازا كيمەشەگىنىڭ استىنداعى جۇزىنە ءاجىم تۇسسە دە، جۇرەگىنە ءاجىم تۇسىرمەي، ايەلگە ءتان سۇلۋلىعىن ساقتاعانى، ءۇنىن ساقتاعانى ءوزىنىڭ زامانداسى الىمقۇل اتاعا بىردەن اسەر ەتىپ وتىر عوي سوندا. انا كىسى ءان سالىپ بولا بەرگەندە اتامىز ساحناعا شىقتى دا، سول جەردەگى بىرەۋدىڭ دومبىراسىن الا سالىپ، «الگىندە قىزداردىڭ ءان سالعانى ماعان ەرەكشە اسەر ەتتى دە، تاتەمنىڭ ءبىر ءانىن ەسىمە ءتۇسىردى» دەدى. ءسويتىپ، سول جەردە جامبىلدىڭ ەل ەستىمەگەن «قىزدار-اي» ءانىن شىرقاي جونەلدى.
ول بالا كۇنىندە تىڭداپ، قۇلاعىندا قالعان ءانى ەكەن، ءاننىڭ، سۇلۋلىقتىڭ قۇدىرەتى سول كوڭىل تۇكپىرىندە ۇيىقتاپ قالعان دۇنيەنى وياتقان عوي.
مىنە، جاڭالىق! وسىنداي جاڭالىقتار كوپ بولدى دا، جەتىسۋ مەكتەبى دۇنيەگە كەلدى. ونىڭ نەگىزىن وسى بايقاۋدا جيناعان جامبىل، كەنەن، سادىقوجا، دانەش، ءپىشان اتالارىمىزدىڭ اندەرى قۇرادى. ءبىر كەزدەرى رامازان ىنىمىزبەن ءبىر سىنىپتا وقىعان، اۋىلداسى عالىمجان سەرىكباەۆ دەگەن جىگىت بولاتىن. وقۋدى ءبىتىرىپ، ديپلومىن الىپ، وڭتۇستىكتە دەمالىپ جۇرگەن كەزىندە اياقاستىنان جازىمعا ۇشىراپ، سۋعا كەتىپ قالدى. رايىمبەك اۋدانىنان شىققان ءىرى عالىم، رەپرەسسيا قۇربانى بولعان قاپەز بايعابىلۇلىنىڭ اندەرىن جارىققا شىعارۋشى سول ءىنىمىز ەدى، مارقۇم. قازىر سونىڭ جولىن رامازان ستامعازيەۆ جالعاپ، قاپەز اندەرىن ۇدايى ورىنداپ ءجۇر. اشارشىلىق شاعىندا قاسىرەت شەككەن ەلدىڭ اۋزىندا تالاي زارلى ءان قالىپتى، ءبىز سونى العاش سول بايقاۋعا قاتىسۋشى قاريالاردان ەستىدىك. ونداعى ءسوز، زار ەستىگەندە ساي-سۇيەگىڭدى سىرقىراتادى تۋرا.
– شىنىندا، وشكەندى جاعىپ، ولگەندى تىرىلتكەندەي كەلەلى ءىس بولىپتى. الايدا سول تاسپاعا باسىلىپ، جارىققا شىققان دۇنيە قاعازعا قاتتالدى ما؟ جالپى، ءوزىڭىز جاي ءانشى ەمەس، ونەر سالاسىندا باسشى بولىپ، وقۋ ورىندارىن باسقارعان دا ادامسىز، ولاي بولسا ونەر مەن عىلىمنىڭ بايلانىسى بۇگىندە قانشالىقتى ەكەندىگىنە توقتالساق…
– سوڭعى جىلدارى حالىق ءانى كافەدراسىندا بولسىن، باسقا دا ونەر يەلەرىن تاربيەلەيتىن وقۋ ورىندارىندا بولسىن بۇعان ۇلكەن بەتبۇرىس بولدى. ءوزىمنىڭ شاكىرتتەرىمنىڭ ءبىرى اقان ءابدۋالى – ا.جۇبانوۆ مەكتەبىنىڭ ديرەكتورى، ونەر اكادەمياسىندا اشىلعان ءداستۇرلى ءان كافەدراسىنىڭ مەڭگەرۋشىسى دە بولىپ وتىر. مەنىڭ ءىزىمدى ءارى قاراي جالعاستىرىپ وتىرعان شاكىرتتەرىمنىڭ ءبىرى «دارىن» مەملەكەتتىك جاستار سىيلىعىن الدى. ءوزى كىشكەنتايىندا ايتىس اقىنى بولىپ باستاعاندىقتان، وسى ءىنىمىز بۇگىندە جەتىسۋلىق اقىنداردىڭ ماقامىن جيناقتاپ، ۇلكەن جيناق ەتىپ شىعاردى. سونان سوڭ كەنەن ازىرباەۆ اتامىزدىڭ 125 جىلدىعىنا ارناپ، «الاتاۋ الابىندا» اتتى اتامىزدىڭ ءوزى ورىنداعان اندەرىن نوتاعا ءتۇسىرىپ، جيناعىن شىعاردى. وعان مۇرات ابۋعازى، حالىقبەرگەن اتتى ىنىلەرىمىز دە كومەكتەستى. ءبازارالى مۇپتەكەەۆ، ساعاتبەك مەدەۋبەكۇلى سەكىلدى ازاماتتارىمىز دا وسى ۇلتتىق مۇرامىزدىڭ عىلىمي تۇرعىدا زەرتتەلۋىنە زور ۇلەستەرىن قوسىپ، «جەتىسۋ اۋەندەرى» اتتى ەكى تومدىق ەڭبەك شىعاردى. بۇدان دا بولەك ءىرىلى-ۇساقتى دۇنيەلەر كوپ. عىلىمي ىرگەسى قالانۋدا دەپ ايتۋعا بولادى.
– جانىبەك اعامىز كەزىندە ءاندى جاي ورىنداي سالماي، الدىمەن ونىڭ تاريحىن، ءمان-ماعىناسىن مايىن تامىزىپ تۇرىپ ايتىپ الىپ، حالىقتى سونى تىڭداۋعا ىنتىقتىرىپ، سودان سوڭ شىرقاۋشى ەدى عوي. بۇگىن بولسا ءتىپتى ءاننىڭ قالاي اتالىپ، كىمدىكى ەكەندىگى دە ايتىلمايتىن كەزدەرى از ەمەس. قازىر ءوزى تەورەتيك عالىمداردان تىس ءداستۇرلى ورىنداۋشىلاردىڭ اراسىندا ءاندى زەرتتەۋشىلەر بار ما؟
– ءوزىنىڭ ءۇنى دە ەرەك، بولاشاعىنان كوپ ءۇمىت كۇتتىرەتىن ءانشى ءارى ءان جولىندا ەرىنبەي ەڭبەك ەتىپ جۇرگەن بىردەن-ءبىر ازامات دەپ ءانشى ەرلان رىسقالي باۋىرىمدى ايتار ەدىم. ءوسىپ كەلە جاتقان جاستاردىڭ ىشىندەگى وتە ىزدەنىمپازى. ويلاۋ قابىلەتى دە بولەك. لەكتسيا-كونتسەرتتەرگە كوبىرەك دەن قويىپ جۇرگەن – سول ءىنىمىز. وزىنە تالاپ قويعاندىعىنىڭ ارقاسىندا عوي. جالپى، ءبىز تاۋبە دەۋگە ءتيىسپىز، ءبىر كەزدەرى جوعالتقانىمىز قايتا كەلىپ جاتىر. جانىبەك كارمەنوۆ، قايرات بايبوسىنوۆ، جاقسىلىق سارسەنعاليەۆ اعالارىمىز «دومبىرانى كونتسەرتكە قوسپايتىن، ءداستۇرلى انشىلەردى ادام قۇرلى كورمەيتىن زاماندى كوردىك» دەپ جاتاتىن. قازىر ەشكىم الدىمىزدى كەس-كەستەپ جاتقان جوق. تاۋەلسىزدىكپەن بىرگە ونەرگە دە ۇلكەن تاۋەلسىزدىكتىڭ كەلگەنىن مويىنداۋىمىز كەرەك. ءبىر عانا مىسال، بۇرناعى جىلى 1000 كۇيىمىز شىقسا، وتكەن جىلى 1000 ءانىمىز جيناق بولىپ شىقتى. سونىڭ ءوزى ۇلكەن جەتىستىك ەمەس پە؟ ال بۇرىن ونەر زەرتتەۋشىسى نە عالىمداردىڭ قايسىسى بولسىن ءوزىنىڭ جازعان دۇنيەسىن مويىنداتۋ ءۇشىن ماسكەۋگە بارۋعا ءتيىس بولاتىن. ال ول تۇستا ماسكەۋگە قازاق ونەرى كەرەك بولعانىنا ءوز باسىم سەنبەس ەدىم، زاتاەۆيچ سەكىلدىلەر وتە از عوي.
– بۇرىن بولعان «قۇلان سازى» اتتى فولكلورلىق-ەتنوگرافيالىق ءان-بي ءانسامبلىن قايتا قۇرىپ، بۇگىندە سوعان باسشىلىق جاساپ وتىرسىز، سول جايلى ايتا وتىرساڭىز…
– ول، نەگىزى، بۇرىن بولعان، بىراق كەيىنگى كەزدەرى تەك اتى عانا بولماسا، زاتى قالماي، توزۋعا شاق قالعان انسامبل بولاتىن. ەلباسىمىزدىڭ «مادەني مۇرا» باعدارلاماسى، «ديپلوممەن – اۋىلعا!» جوباسى بار، سونداي-سوندايدىڭ بارلىعىنا يەك ارتا وتىرىپ، قۇجاتتارىن، سمەتاسىن جاساپ، اقىرى، «قۇلان سازىن» تىرىلتتىك. الماتى وبلىسىنىڭ اكىمى سەرىك ۇمبەتوۆ اعامىزدىڭ ونەرگە دەگەن جاناشىرلىعىنىڭ ارقاسىندا ول قولداۋ تاۋىپ، بيۋدجەتتەن 48 ميلليون تەڭگە ءبولىندى. سونى الماتىدا دا ۇستاپ وتىرۋعا بولار ەدى، بىراق عيمارات جالداۋ قۇنى ت.ب. قىمباتتىعىن ەسكەرىپ، وبلىس ورتالىعى تالدىقورعاندا وتىرۋدى دۇرىس دەپ تاپتىق. بىلتىر اقپاننىڭ 2-سىندە باستادىق، ماۋسىمنىڭ 5-ىندە ءانسامبلدىڭ اشىلۋىن جاسادىق، مىنە، بەس ايدا قول جەتكىزگەن جەتىستىگىمىز. قۇرامىندا 48 ادام بار، بۇگىندە جاقسى جۇمىس ىستەپ جاتىرمىز. ءبارىن كادىمگى كونكۋرس ارقىلى قابىلدادىم. وزبەكالى، عارەكەڭ، جانىبەك اعالارىمىزدىڭ ءپرينتسيپى بويىنشا، ياعني ورىنداۋشىلىق شەبەرلىگى ءوز الدىنا، ودان سىرت كەلبەتتىڭ كەلىستىلىگىنە دە ءمان بەردىك، سەبەبى ارتىسكە ونىڭ بارلىعى دا قاجەت. بولماسا ەكى قازاق بولسا، سونىڭ ءبىرى – ءانشى، ءۇش قازاقتىڭ ءبىرى – ءبيشى، ءتورت قازاقتىڭ ءبىرى كۇيشى بولىپ شىعا كەلەمىز. الايدا، ۇلى اباي ايتپاقشى، «سولاردىڭ بار تاڭداماسى». سونان سوڭ جەرگە، ەلگە ءبولۋ دەگەن جامان ادەتىمىز بار، مەن ءدال وسى ادەتتەن ادا بولۋدى الدىما پرينتسيپ ەتىپ قويدىم. دۇرىس تاڭداعانىما كۇن وتە كەلە كوزىم جەتىپ كەلەدى، قاراپ وتىرىپ سۇيسىنەمىن، ءبارى ءوز بالالارىم سەكىلدى. جاستارى دا 17 مەن 24-ءتىڭ ارالىعىندا. ءبىزدىڭ ءبىر ماقتانا الاتىنىمىز – ەلباسىمىز الماتى وبلىسىنا كەلگەن ساپارىندا ول كىسىنىڭ الدىندا كونتسەرت بەردىك. ءبىز سول كەزدە ءوزىمىزدىڭ باعامىزدى العانداي سەزىندىك. ەلباسىمىزدىڭ كورەگەندەگى عوي، ءار ونەرپازدان جەكە-جەكە: «سوندا وسىلاي بولدى ما، شىنىندا، سولاي قۇرالدىڭدار ما؟» – دەپ جاي-جاپساردى سۇرادى عوي. «وتە كەرەمەت جاقسى ەكەن»، – دەپ وبلىسىمىزدىڭ اكىمىنە، ءوز قاراماعىنداعىلارعا قاراپ، «وسى قۋانىشتى مەن استانانىڭ حالقىمەن بولىسكىم كەلەدى»، – دەدى. سولايشا ءبىز قازاننىڭ 7-ءسى كۇنى استانانىڭ كونگرەسس حولىندا كونتسەرت بەرىپ قايتتىق. ول كونتسەرتتە دە وڭكەي زيالىلارىمىز، ۇلكەن اقىن-جازۋشى اعا-اپالارىمىز بولدى. سولاردىڭ اراسىنان فاريزا وڭعارسىنوۆا ءتىپتى سول جەردە وبلىس اكىمى سەرىك ابىكەنۇلىنىڭ ۇيالى تەلەفونىنا قوڭىراۋ شالىپ، «وسى جاسقا كەلىپ مەن ءبىرىنشى رەت ارقا-جارقا بوپ وتىرىپ كونتسەرت كوردىم، راقمەت» دەپتى. مىنە، بۇل – و باستا ەلگە، جەرگە بولىنبەي، تۇتاس قازاقتىڭ ونەرىن ساحناعا الىپ شىققاننىڭ جەمىسى. وسى جەردە تاعى ءبىر مارقايىپ قالدىق. ونەر ادامى ءۇشىن شەكپەن كيگىزگەننەن گورى ونەرىنە شىن كوڭىلدەن ءبىر اۋىز جىلى لەبىز ايتقانى – الدەقايدا زور قۋانىش. سونان سوڭ وڭتۇستىك كورەياعا ءجۇزدىڭ ۇستىندەگى ادامنان قۇرالعان دەلەگاتسيا باردى، قۇرامىندا ءبىز دە بولدىق. ءبىز ونەرپازدارىمىزدىڭ كيىمدەرىنە دە اسا ۇلكەن ءمان بەردىك، ال بۇل جاعىنان مەن وزبەكالى جانىبەكوۆ اعامنان كوپ نارسەنى ۇيرەندىم. الدىمەن – استانانىڭ فيلارمونياسى، سودان كەيىنگى ورىندا وسى ءبىز تۇرمىز با دەپ قالدىم. جاعداي مەن جالاقى جاعىنان…
– قۇپيا بولماسا، ءار ونەرپازدىڭ جالاقىسى قانشا؟
– كەشە وقۋ ءبىتىرىپ بارعان بالا 40 مىڭ تەڭگەنىڭ ۇستىندە جالاقى الىپ، باسپانالى بولىپ جاتىر. بۇل – ءتىپتى ادامنىڭ تۇسىنە دە كىرمەيتىن دۇنيە. ونەردەگى عارەكەڭ، وزبەكالى سىندى ۇستاز، اعالارىمنان العان ءتالىم-تاربيەمنىڭ ارقاسىندا مەن سوناۋ جاس كۇنىمنىڭ وزىندە فيلارمونياعا جۇمىسقا كەلمەستەن 18 كۇن بۇرىن ءۇي العان قازاقپىن. كومپارتيانىڭ قىلىشىنان قان تامىپ تۇرعان شاقتا وزبەكالىدەي اعامىز ونەرگە وسىنداي جاعداي جاساي الدى. مىنە، ونەردى باعالاۋ دەگەن قانداي! مەن دە بالالارىما سونى تىلەپ جۇرەتىنمىن. شىنىندا، وسى «قۇلان سازىنىڭ» قۇرىلعانىنىڭ ارقاسىندا ونەرلەرىمەن كوزگە تۇسكەن 11 ادامعا الماتى وبلىسى جامبىل اۋدانىنان پاتەر بەرىلدى. بالالارىم: «اعا، ءسىزدىڭ ايتقانىڭىز كەلدى، ءبىز دە، مىنە، جۇمىسقا قابىلدانا سالا ءۇي الدىق»، – دەپ ريزالىعىن بىلدىرەدى.
الاشقا ايتار داتىم…
بۇرىن ءبىز، ونەر ادامدارى، حالىقتىڭ اراسىندا جۇرەتىن بولساق، بۇگىندە ارامىز الشاقتاپ كەتتى، حالىق – ءوز ورنىندا، بۇل جەردە كىنا بىزدەن. ءبىز قازىر شەنەۋنىكتەردىڭ اراسىنان شىقپاي قالدىق. قازىر ونەرپازدار «اعا، مەن بالەن جەرگە بارايىن دەپ ەدىم» دەيدى، ول «اعاسى» ءبارىن دايىنداتىپ قويادى. بارادى دا، الگى ءانشى فونوگراممامەن ءان ايتقان بوپ، قالتاعا كونۆەرت سالىپ قايتادى. سوندا ونىڭ نەسى حالىققا قىزمەت ەتكەن؟ وتىرىك قوي «حالىق» دەپ جۇرگەنى، اينالىپ كەلگەندە، جەكە باستىڭ قامى ءۇشىن بولىپ شىقپاي ما؟ مىنە، مەنىڭ وسىعان قارنىم اشادى، وسىعان قىنجىلامىن. شوۋدىڭ ارتى وسىعان اينالىپ بارادى. بۇل دا – قاناۋدىڭ ءبىر ءتۇرى.
• وقشاۋ وي
ۋاقىت دەگەن قادىرىن بىلگەنگە ول ءتىپتى التىنعا دا ايىرباستامايتىن قۇندىلىق قوي. ءبىز، قازاقتار، اسىرەسە وسى ۋاقىتتى باعالاي الماي، بوسقا وتكىزۋگە قۇمار، ەرتەڭشىل حالىقپىز. اسىرەسە ونەردە ءار ادام ءوز ۋاقىتىن جۇيەلەي ءبىلۋى شارت. باسشىسىڭ با، قىزمەتكەرىڭنىڭ ۋاقىتىن جەمە، سول ارقىلى، ءبىرىنشى، ونىڭ جۇيكەسىنە، ەكىنشى، قالتاسىنا كەرى اسەر ەتەسىڭ. ەكى ساعات ەلدى ءۇيىرىپ الىپ، سوڭىندا «تاك، ەندى نە ىستەسەم ەكەن؟» دەيتىن باستىقسىماقتارعا تاڭعالامىن.
ءماريام ءابساتتار، «الاش ايناسى».
