وزبەكستان بيلىگى قازاقستان مەن تاجىكستاننىڭ جوعارى وقۋ ورىندارىنداعى ستۋدەنتتەرىن ۇيلەرىنە قايتارىپ جاتىر. «بۇل تەك جەكەلەگەن ەلدەر عانا ەمەس، ورتالىق ازيا ەلدەرى تۋرالى ايتىپ وتىرمىز» دەپ حابارلايدى وزبەكستاندىق «Centralasian.org» پورتالى.
وزبەك ەلىنەن تاراپ جاتقان رەسمي دەرەك وزبەكستان پرەزيدەنتى شاۆكات ميرزەەۆتىڭ جارلىعىمەن وسى ەلدىڭ تاجىكستان پەداگوگيكالىق ۋنيۆەرسيتەتىندە وقىپ جاتقان ستۋدەنتتەرى قۇجاتتارىن قايتىپ الىپ، وزبەكستاندا بىلىمدەرىن جالعاستىرا الاتىنىن ايتىپ جاتىر.
وزبەكستاننىڭ تاجىكستان پەداگوگيكالىق ۋنيۆەرسيتەتىندە ءبىلىم الىپ جاتقان ستۋدەنتتەرىن ەلگە قايتارۋدى جوسپارلاپ وتىرعانىن حابارلادى.
وسى دەرەككوزىنىڭ مالىمەتى بويىنشا وزبەكستاننىڭ ەكى مىڭ بەس ءجۇز ستۋدەنتى ءوز ەلىنىڭ ۋنيۆەرسيتەتتەرىنە اۋىسۋ ءۇشىن قاجەت بارلىق قۇجاتتى الا الاتىنىن ءمالىم ەتتى.
وزبەكستاننىڭ اتالمىش مينيسترلىگى سونىمەن قاتار قازاقستان، قىرعىزستان، تاجىكستان مەن تۇركىمەنستاندا وقىپ جاتقان ستۋدەنتتەرىنە ەشبىر ەمتيحانسىز وزبەكستان ۋنيۆەرسيتەتتەرىنە اۋىسا الاتىنى تۋرالى ۇسىنىس جاساعان.
مالىمەتتە بۇل شەشىمنىڭ كورونا ۆيرۋسىنىڭ تارالۋ قاۋپىنە قاتىسى جوقتىعى باسا ايتىلعان. سەبەبى وزبەكستان ۇكىمەتىنىڭ شەشىمى ءوز ازاماتتارىن حالىقارالىق ستاندارتتارعا ساي، بەدەلدى رەيتينگتەردەن ورىن الاتىن ۋنيۆەرسيتەتتەردە وقىتۋ باعدارلامالارى نەگىزىندە قابىلدانعان.
وسى باسىلىمنىڭ حابارلاۋىنشا، شىمكەنتتە 15 مىڭنان استام وزبەك ستۋدەنتتەرى وقيدى. قازىر جۇزدەگەن ستۋدەنتتەر قۇجاتتار الىپ جاتىر. وزبەك بيلىگى ولاردى ەشبىر ەمتيحانسىز ءوز وتانىنداعى ۋنيۆەرسيتەتتەرگە اۋىستىرۋعا ۋادە بەرىپتى.
قر سىرتقى ىستەر مينيسترلىگى وزبەك ستۋدەنتتەرىنىڭ ەلدەن جاپپاي كەتۋىنىڭ سەبەبىن اتادى. قر ءسىم-ءنىڭ رەسمي وكىلى ايبەك سمادياروۆتىڭ ايتۋىنشا، بۇل - ءبىلىم بەرۋ جۇيەسىندەگى رەفورمامەن بايلانىستى قابىلدانعان شەشىم. «بىزگە وزبەك تاراپىنان رەسمي حابارلاما كەلىپ ءتۇستى. وزبەك ستۋدەنتتەرىن قايتا ەلىنە شاقىرتۋ كورشى رەسپۋبليكاداعى ءبىلىم بەرۋ جۇيەسىندە جۇزەگە اسىرىلىپ جاتقان رەفورماعا بايلانىستى. قازىر وزبەكستان شەتەلدە، نەگىزىنەن قازاقستان، قىرعىزستان جانە تاجىكستاندا وقىپ جاتقان بارلىق جاستارى ءۇشىن ءوز ەلىندە ءبىلىمىن جالعاستىرۋعا جاعداي جاساپ، ولاردى كەرى شاقىرىپ جاتىر. وزبەكستان جوعارى وقۋ ورىندارىندا ءوز ازاماتتارى ءۇشىن كۆوتا مەن گرانتتاردىڭ سانىن كوبەيتتى» دەدى ول.
وسىعان دەيىن وزبەك باسىلىمدارى رەسەيدىڭ جوعارى وقۋى ورىندارى تاشكەنتتەن فيليالدارىن اشۋعا نيەتتتى بولىپ وتىرعانىن جازعان بولاتىن. 2019 جىلدىڭ 9 جەلتوقسان كۇنى ماسكەۋ مەملەكەتتىك حالىقارالىق قاتىناستار ۋنيۆەرسيتەتى ءوزىنىڭ تاريحىندا العاش رەت تاشكەنتتەن فيليالىن اشقان. وعان وزبەكستان پرەزيدەنتىنىڭ كەڭەسشىسى، دۇنيەجۇزىلىك ەكونوميكا جانە ديپلوماتيا ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ رەكتورى ا.ا. ابدۋۆاحيتوۆ، وزبەكستاننىڭ سىرتقى ىستەر ءمينيسترى ا.ح.كاميلوۆ جانە ماسكەۋ مەملەكەتتىك حالىقارالىق ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ ا.ۆ. توركۋنوۆ قاتىسقان.
ال كەشە ءتۇس اۋا رەسەي فەدەراتسياسىنىڭ عىلىم جانە جوعارى ءبىلىم مينيسترلىگى 2024 جىلعا دەيىن شەتەلدىك ستۋدەنتتەردى قابىلداۋعا ۇكىمەتتىك كۆوتا ەكى ەسە كوبەيتكىسى كەلەتىنى بەلگىلى بولدى. بۇل تۋرالى رف ءبىلىم جانە عىلىم ءمينيسترىنىڭ ورىنباسارى الەكسەي مەدۆەدەۆ حابارلادى. سونىمەن قاتار ول بىرقاتار ستۋدەنتتەر توبىنا كۆوتا ءبولۋدى كەڭەيتۋ قاجەت بولاتىندىعىن ايتتى. بىرىنشىدەن، باسقا مەملەكەتتەردىڭ ۇلتتىق كادرلارى رەتىندە دايىندالاتىن ستۋدەنتتەرگە ارنالعان كۆوتانى كەڭەيتۋ ۇسىنىلادى. ەكىنشى توپ - ءبىلىم العاننان كەيىن رەسەي فەدەراتسياسىنىڭ ازاماتتىعىن الۋعا مۇددەلى وتانداستارىن دا ەسكەرىپ وتىر. سونىمەن قاتار، كورشى ەل حالىقارالىق كونفەرەنتسيالاردا جۇلدەلى ورىن العان شەتەلدىك تۇلەكتەردى وزدەرىنە شاقىرۋعا نيەتتى.
سونىمەن، باس اياعى ءبىر كۇننىڭ ىشىندە وزبەك اعايىندارىمىز الىس-جاقىن شەتەلدەردە ءبىلىم الىپ جۇرگەن وتانداستارىن ەلدەرىنە شاقىرسا، ورىستار شەتەلدىك ينتەلەكتۋرالدارعا تەگىن گران بەرىپ، قاتارىنا قوسۋعا مۇددەلى بولىپ وتىر.
شەتەلدەگى قازاقستان ەلشىلىكتەرىنىڭ جانە ءبىلىم مينيسترلىگىنىڭ مالىمەتىنە سۇيەنسەك، رەسەيدىڭ جوعارى وقۋ ورىندارىندا 26 600 قازاقستاندىق ازامات ءبىلىم الۋدا. ونىڭ 19 100-ءى – كۇندىزگى وقۋ بولىمىندە، 1700-ءى – حالىقارالىق كەلىسىمشارت اياسىندا وقۋدا. قحر-دا 9 670 وتانداسىمىز وقىپ ءجۇر. ۇلىبريتانيادا شامامەن 4000, اقش پەن چەحيادا شامامەن 1000, مالايزيادا شامامەن 1500 (مالايزيانىڭ كوشى-قون قىزمەتىنىڭ مالىمەتى بويىنشا – 611), ءباا-دە – 715; تۇركيادا – 783; پولشادا – 300 قازاقستاندىق ءبىلىم الۋدا.
قىتاي حالىقتىق رەسپۋبليكاسىنىڭ ءبىلىم مينيسترلىگىنە سىلتەمە جاساعان اعىلشىن ءتىلدى «China Daily» باسىلىمى جاقىندا قازاقستان اسپاناستى ەلىندە ءبىلىم الاتىن شەتەلدىك ستۋدەنتتەر سانى بويىنشا 9 ورىندا ەكەنىن جازىپتى. بۇل رەتتە ءبىزدىڭ ەل فرانتسيا، ۆەتنام، گەرمانيا، موڭعوليا، ۇلىبريتانيانى باسىپ وزىپتى. «قىتايدا ءبىلىم الۋ جىبەك جولى ەكونوميكالىق بەلدەۋىندە ورنالاسقان ەلدەر ءۇشىن سانگە اينالۋدا. وعان قازاقستاندى مىسالعا كەلتىرۋگە بولادى. 2005 جىلى قىتايدا 781 بالا ءبىلىم السا، 2016 جىلى بۇل كورسەتكىش 11 764 بالاعا جەتكەن» دەپ جازىپتى «China Daily». باسىلىمنىڭ جازۋىنشا، قحر مەملەكەتتىك كەڭەسى 2025 جىلعا قاراي قىتايدا ءبىلىم الاتىن شەتەلدىك ستۋدەنتتەر سانىن 500 مىڭگا دەيىن جەتكىزۋدى جوسپارلاپ وتىر.
11 سىنىپتى بىتىرگەن قازاقستاندىق تۇلەكتەر رەسەيگە عانا ەمەس، قىرعىزستانعا كەتىپ جاتىر دەگەن ءسوز بار. ماسەلە وقۋ باعاسىندا عانا ەمەس ەكەنى ايتپاسا دا تۇسىنىكتى. رەسەي، قىرعىزستان، وزبەكستان ەلدەرىندە الەمدىك رەيتينگتە جوعارى وقۋ ورىندارىنىڭ تارتىمدىلىعىن ارتتىرۋعا باسىمدىق بەرىپ، الىس-جاقىن ەلدەرگە ءبىلىم ەكسپانسياسىن بىزدەن بۇرىن باستاپ كەتتى. شەتەلدەردەگى ديپلوماتيالىق كورپۋستارى ارقىلى وقۋ ورىندارى جارناماسىن دۇرىس جۇرگىزەتىنىن كورىپ ءجۇرمىز. شەتەلدەردىكتەر ءۇشىن قوسىمشا ءبىلىم گرانتىن كوبىرەك بولەدى.
«مەملەكەت ەسەبىنەن قارجىلاندىراتىن ءبىلىم گرانتتارىن كوبەيتۋ ماسەلەنى شەشپەيدى. جوعارى وقۋ ورىندارى الەمدىك دەڭگەيدەگى تارتىمدىلىعىن ارتتىرۋ ءۇشىن شەتەلدىك تۇلەكتەرگە بولىنەتىن ءبىلىم گرانتتارىن كوبەيتۋ كەرەك. قازاقستاندىق تۇلەكتەر شەتەلدەردەگى ءبىلىم وردالارىنا باسىمدىق بەرسە، وندا بوس ورىنداردى شەتەلدىكتەرمەن تولىقتىرۋعا تۋرا كەلەر. بۇل وقۋ ورىندارىمىزدىن تانىمالدىلىعىن ارتتىرادى. ءبىزدىڭ ەلدە شەتەلدىك كومپانيالار كوپ. بۇل جۇيەنى ءبىر ىزگە كەلتىرسەك، ولارعا قاجەتتى ماماندار ءوز ەلىمىزدە-اق دايىندالار ەدى، – دەيدى ساراپشى توعجان قوجاليەۆا.
راۋان ءىلياسوۆ،
"ادىرنا" ۇلتتىق پورتالى
