سەرىك تومانوۆ. تالاۋعا تۇسكەن جۇرتىم بار

4413
Adyrna.kz Telegram

اقىن سەرىك تومانوۆ 1956 جىلى تالاس اۋدانى، جدانوۆ اتىنداعى كەڭشاردا دۇنيەگە كەلدى. ەڭبەك جولىن «لەنين جولى» (قازىرگى «تالاس تىنىسى») گازەتىنىڭ رەداكتسياسىندا باستادى. العاشقى ولەڭدەرى دە وسىندا جاريالاندى. اقىننىڭ العاشقى جىر جيناعى 2000 جىلى «اداسىپ جۇرگەن اقبوكەن ەدىم» دەگەن اتپەن جارىق كوردى. ونىڭ «اققۋلار»، «قىزىل كويلەك كيگەن قىز»، «ساتۋشى قىز»، «اۋزىنان ايدىڭ تۇسكەن قىز»، «سەزىمدى قايتەم تۋلاعان» اتتى ولەڭدەرىنە سازگەرلەر ءان جازدى. سىرشىل اقىن، قارىمدى قالامگەر 47 جاسقا قاراعان شاعىندا 2003 جىلى دۇنيەدەن ءوتتى.

تەرەكتىڭ شەشىمى

مەن – تەرەكپiن،

تونالىپ توزعان بۇگiن.

كۇزi جەتكەن جايدارى جازدان بۇرىن.
Tipi ولiكتەي تۇنەرiپ تۇرعانشا بۇل،
قوپارىلا قۇلايىن قوزعال، دiڭiم!

قوزعال، دiڭiم،
قيناما، قۇلات مەنى.
ۇزىنىمنان تۇسەيiن سۇلاپ كەرى،
مازالاۋىن قويماي تۇر مىنا بiر جەل،
بiتپەگەن بە، باتشاعار سىناپ تەگى.

قوزعال، دiڭiم،
قۇلايىن جاڭقالانىپ،
كۇن كەشكەنشە، قۇر بەكەر قاڭقا باعىپ.
قارىق بولسىن قىسقى وتىن تابىلدى دەپ،
قوجايىنىم قولىنا بالتانى الىپ.

قوزعال، دiڭiم،
قالعان جوق، تاڭدانار تۇك،
قاشانعى تۇرام ساعان سالماق ارتىپ.
سۇيرەتiلىپ قۇر سۇلدە كۇن كەشكەنشە،
جالىن بولىپ لاپىلداپ جانعان ارتىق!

* * *

باقىتتى باستان تەپپەشى، كۇنىم،
كەتپەشى دەشى قاسىمنان.
وزەگى دەرتتى وكپەشىل ۇلمىن،
سەرتتەسىپ وسكەن جاسىمنان.

قاسىڭنان مەنى قۋماشى، جانىم،
تىڭداشى ءانىن جۇرەكتىڭ.
سەندەگى ساۋمال سىرعا اسىعادى،
تامىردا تۋلاپ ءبىر ەكپىن.

ساعىنىشىم-اۋ، ءسوز ەندى وسى،
سەزەسىڭ نەنى سەزىمدىم.
وزىڭنەن ءوزىڭ بەزەتىن بە ەدىڭ،
بەزەمىن دەسەڭ ءوزىڭ ءبىل.

* * *

ءلايلى باردا ومىردە قايعى دا بار،
ساعىنىش بار، اڭساۋ بار-باي مۇرالار.
جالتاقتاۋ بار جولىنا سۇيگەنىڭنىڭ،
جەتەر مە دەپ جانىما جايلى حابار.

ءماجنۇنى بار ءومىردىڭ مۇڭى دا بار،
مۇڭى بار جان قالايشا تىنىم الار.
تىنىم الىپ جۇرگەنمەن كۇنى بويى،
وڭاشادا كوز جاسىن سىعىپ الار.

ءلايلى-قايعى بولماسا جۇرەگىڭدە،
ءماجنۇن-مۇڭ دا بولمايدى بۇل ومىردە.
مۇڭسىز،قامسىز كۇن كەشكەن ادامداردىڭ،
تۇلكى جورتا باستايدى تۇنەگىندە.

* * *

تالاۋعا تۇسكەن جۇرتىم بار،
قاناۋعا تۇسكەن قۇل سىندى.
سورلىنىڭ ءسوزىن كىم تىڭدار،
سوراسى كوزدەن ىرشۋلى.

كوزىنىڭ جاسى كەپپەگەن،
جۇرتىم بار جالتاق، جاسقانشاق.
كەتپەگەن تەپكى وكپەدەن،
شىققانمەن قانشا اتتان ساپ.

قۇرالعان وڭشەڭ توبىردان،
جۇرتىم بار كونبىس، كوشكە ەرمەس.
ەتى ءولىپ كەتكەن ەلىم بار،
ەزىلىپ جاتسىن - ەسكەرمەس.

ەزىلسىن قانشا وكشەمەن،
تالاۋعا ءتۇسسىن ءتىپتى ابدەن.
قۇدايعا ءۇنى جەتپەگەن،
قۇلىنداي داۋسى شىققانمەن.

قويدان دا قوڭىر جۇرتىم بار،
قورادان شىقپاي قامالعان.
قويشىنىڭ زارىن كىم تىڭدار،
قاسقىرعا جىرتقىش تالانعان.

شەشىلدى شۇكىر - تۇياق باۋ،
ەركىندىك بىراق جوققا ەسەپ.
ءبىر قيمىل كەرەك سياقتى-اۋ،
مال بولىپ مۇلدە كەتپەسەك.

قىزىل كويلەك كيگەن قىز وتتاي جاندى

قىزىق كويلەك كيگەن قىز وتتاي جاندى،
سول سول ەكەن جۇرەگىم شوققا اينالدى!
اياعىمنان ءال كەتىپ توقتاي قالدىم،
ال جۇرەگىم...جۇرەگىم سوقپاي قالدى!

لاپ بەردى دە ىستىق لەپ وتقا ورادى،
ەسەر سەزىم ەركىمدى نوقتالادى.
قۇدايدىڭ ءبىر ايتەۋىر ساقتاعانى،
قىزىل كويلەك كيگەن قىز توقتامادى.

قىزىل كويلەك قايتىپ سول كورىنبەدى،
وشپەي قالدى ءورت بەينە كوڭىلدەگى.
جانارىمدا ءبىرجولا قالىپ قويدى،
لاپ بەرگەنى جالىننىڭ، شەگىنگەنى.

ءجۇر دە مەيلى بەكەرگە جوققا نالىپ،
جالتاقتايمىن سول جاققا كوپ قادالىپ.
شالا جانعان جىگىتتەر جامان ەكەن،
ورتەنىپ كەتپەگەن سوڭ وتقا ورانىپ.

ارىلماس مۇڭىم بار مەنىڭ

ارىلماس مۇڭىم بار مەنىڭ
جانارعا جاسىمدى ىرىكپەن.
اشتىقتان قىرىلعان ەلدىڭ،
سۇيەگىن باسىپ ءجۇرىپپىن.

اتتاسام اڭعال نيەتپەن،
اۋىرلار مۇڭىم باتپانداي.
كومۋسىز قالعان سۇيەكتەر،
كۇتىرلەپ سىنىپ جاتقانداي.

ەشكىمدى قوستاتپان كور دەپ،
دالا بۇل – قابىر جايلانعان.
سۇيەمدەي بوس جاتقان جەر جوق،
سۇيەكپەن جابىلماي قالعان.

ارۋاققا قاراعان جانمىن،
مەن دەمە ساتقىن الباستىڭ.
سىرتقى ەلگە دالا-بابامنىڭ
سۇيەگىن باستىرا الماسپىن.

كەشىر سەن، اسىلدى باسسام،
كيەلى شاڭىراق – ءتورىم.
ەشكىمدى باسىندىرماسپىن،
الاشىم – ارۋاقتى ەلىم!

ءتۇس نەمەسە «جەلتوقسان قۇبىجىعى»

«تۇلپار» كوردىم تۇسىمدە;
باسى-ەسەك الگىنىڭ،
تۇرقى-تۇلپار پىشىندە،
ەسەك قۇساپ اقىرىپ،
جىلقىلارعا ازۋ ءتىسىن باتىرىپ،
ويران سالىپ ءجۇردى ءۇيىردىڭ ىشىندە.

تۇلپار قۇساپ تۇياقتى،
توپتاپ-توپتاپ تاستايدى،
باسى ەسەك سياقتى بولعانمەنەن،
سالپاڭداتىپ قۇلاقتى.
جىلقىلاردى كادىمگىدەي جاسقايدى.

ەسەك دەۋگە كەلمەيدى،
تۇلپار بوپ تا ماندىماس.
كىسىنەسە، ءجون مەيلى،
ەسەك قۇساپ اقىرادى الگى باس.

"قامبار اتا-اياۋلىم!
قالىپسىڭ-اۋ سورعا انىق"
دەدىم-داعى قورلانىپ،
قۇرىعىمدى قولعا الىپ،
ايقاي سالىپ وياندىم.

جىرىم مەنىڭ جۇيرىگىم....

ابزەلدەرىن ازىرلەپ تاققان اسىل،
جالىن ءسۇزىپ، جىرىمدى باپتاعاسىن.
شارت ءتۇيدىم دە قۇيرىعىن، قويا بەردىم،
قاراتىپ حالىق تۇرعان جاققا باسىن.

جىرىم مەنىڭ، جاناردان جاس پارلاتىپ،
زاۋلا جولدىڭ قۇم-شاڭىن اسپانعا اتىپ.
كوزى شىعىپ كولدەردىڭ شاراسىنان
تاۋلار تىنىپ، قالسىن ءبىر تاستار قاتىپ.

زاۋلا جىرىم، جەر شارىن اينالا شاپ،
تۇياقتارىڭ تالماسىن ويعان وشاق.
جەتەرىندى سەزەمىن جۇرەكتەرگە
ورتا جولدا ور قۇشىپ جايراماساڭ.

زاۋلا جىرىم، توقتاماي ءۇش ىلگەرى،
جارتى جولدا قالماسىن كۇشىڭ كەمىپ.
جارالى جۇرەكتەرگە دەم بەرىپ ءوت
ورتايىپ قالسىن قايعى ىشىندەگى.

جۇيتكى، جىرىم-جۇيرىگىم، جەلقاناتىم،
جەتكىز، جىلدام جىراققا كەڭ دالا اتىن.
قازاقتىڭ قيىرى كەڭ دالاسىندا
اقىن بارىن جەر جايلى تولعاناتىن.

زاۋلا جىرىم، بەلدەردەن باتىل اسقىن،
سەن ءۇشىن مەن جانىمنىڭ وتىن اشتىم.
تەك جەتىپ جىعىلعايسىڭ جۇرەكتەرگە
بالتاسىنا جولىقپاي باتىراشتىڭ.

* * *

قازدانداعان قالامىمنىڭ ىزىنەن،
قاز-قاز باسىپ جىر تۇرسا.
قۇپ-قۋ بولعان قاعازىمنىڭ جۇزىنە،
قان جۇگىرىپ، قۇلپىرسا.

قۇمىرسقاداي قۇجىناعان قارا ولەڭ،
قالامىمدى قاۋمالاسا، قاپتاسا.
قاراقشىدان قاشقان جانداي دالامەن،
قان سورپا بوپ قالام تىنىم تاپپاسا.

ولاي قاشسا، بۇلاي قاشسا بۇلتاقتاپ،
تىعىلاتىن جەر تابا الماي جالعاننان.
قۋعان سايىن قۇجىناسا جىر قاپتاپ،
ويحوي، شىركىن!
ودان وتكەن بار ما ارمان!

قالاماقى حاقىندا...

تيىن ساناپ جولىنا، كولەمىنە،
قالاماقى المايمىن ولەڭىمە.
جازعاندارىم جۇرەككە جەتسە بولدى،
باسقا ماعان بايلىقتىڭ كەرەگى نە؟

ءوزىم قوجا قاشاندا ءوز باعىما،
اقى المايمىن سوندىقتان جازعانىما.
ماعان سول دا جەتەدى، جۇرەكتەرگە
جىلۋ بەرىپ جىرلارىم مازدادى ما؟!

اقى المايمىن جازىلعان جىرلارىما،
قىزىقپايمىن ەشكىمنىڭ پۇل، مالىنا.
ماعان سول دا جەتەدى
جىرىمدى وقىپ،
جىلاعاننىڭ كوز جاسى قۇرعادى ما؟!

ايىرباستاپ التىنعا جەزدەرىمدى،
ساۋداعا ساپ جۇرگەم جوق سوزدەرىمدى.
ودان وتكەن بايلىق جوق، جازعانىمنان
وقىرمانىم سەزىنسە وزگە مۇڭدى.

توقسان تاراۋ ءومىردىڭ تورابىندا،
ودان وتكەن باقىتتى تابامىن با؟
جىرىم تەگىن جۇراعات، حالقىم ءۇشىن
قالاماقىم - حالقىمنىڭ قاباعىندا.

رۋحاني كەرەڭدەرگە ارنالعان جىر نەمەسە ابايعا جۇگىنۋ...

قۇلاعىڭا قۋ ولەڭ سىڭبەي قالىپ،
وتىرسىڭ با مەڭىرەۋ تۇنگە اينالىپ.
ءتۇڭىلدىم-اۋ، قايتەيىن تىم بولماسا،
تۇسىرە الماي ساناڭا تىلدەي جارىق.

جىر وقىسام، جادىراپ قالار ما دەپ،
الىنبايتىن تاپ بوپپىن قامالعا كەپ.
قالعىپ كەتەر باس شۇلعىپ وتىرىپ-اق،
قالماپتى عوي قاشانعى قاراڭعى ادەت.

قايتا قايتقان داۋىستاي جارعا بارىپ،
ءوز ءۇنىم تاپتى ءوزىمدى زورعا ورالىپ.
قاي شامادا قايران ەر ءجۇر ەكەنسىڭ،
قۇلاعىڭدى قۇلقىنعا جالعاپ الىپ.

قۋ ولەڭگە قۇلاقتىڭ سىرتىن بەرىپ،
قاي شامادا ءجۇرسىڭ سەن قۇلقىنعا ەرىپ.
جىرعا ورىن تابىلماي قالدى ما الدە،
جۇرەگىندى "مۇڭكىگەن" مۇلكىڭ كومىپ.

"ولەڭ ساعان كورەرمىز مال بولار" دەپ،
وتىرمىسىڭ كۇلكىڭدى زورلاپ انتەك.
باقىتىڭ دا، باسقاڭ دا - بايلىقتا دەپ،
تۋرا جولدى وزىڭشە تانداعان بوپ.

بەتپە-بەت كەپ مالدىمەن، مىقتىلارمەن،
قايران اباي سەندە ءبىتتى دارمەن.
مىڭمەن جالعىز الىسقان، ءسوز پاتشاسى،
مەن سەنى ۇقتىم ابدەن، ۇقتىم ابدەن.

تارت قولىڭدى...

تارت قولىڭدى!
اقىنعا تيمە، نادان!
اقىماقتىق - اقىندى سىيلاماعان،
اقىن دەگەن اققۋى ادامزاتتىڭ،
ادالدىقتى قايتا سەن ۇيرەن ودان،
ال اققۋعا وڭبايدى تيگەن ادام.

توقتات قانە!
اقىندى تاياقتاما!
الاسۇرما اقىندى اياقتان اپ،
اقىن دەگەن حالىقتىڭ ارداقتى ۇلى،
ەلدەن ءبولىپ سوندىقتان ساياقتاما،
توقتات قانە، اقىماق، تاياقتاما!

جەتەر ەندى!
نەسىنە كەرىلدەدىڭ؟!
اقىلعا كەل، اشۋعا بەرىلمەگىن،
اقىن دەگەن اقيقات، اقىماق-اۋ،
اقيقاتتىڭ كورىپ پە ەڭ جەڭىلگەنىن.
ايت ودان دا، نە سەنىڭ كوڭىلدەگىڭ؟..

اقىن ەكەم...

مىنا مەن اقىن ەكەم،
جىرعا جومارت جۇرەگى ساقى مەكەن.
ومىردەگى وزىمدەي ونەردە دە،
ولەڭدە دە وزگەشە اتى بوتەن،
سەنەسىڭ بە، مىنا مەن اقىن ەكەم.

اقىن ەكەم ءوز ءۇنى، ايتارى بار،
كەۋدەسىندە تۇڭعيىق بايكالى بار.
كەمەرىنەن كەيدە ءبىر اسىپ جاتسا،
كەي-كەيدە ارناسىنا قايتارىلار،
اقىن ەكەم مىنا مەن ايتارى بار.

اقىن ەكەم، مەن سونى جاڭا ءبىلدىم،
اقىندىق ىزىندە ەمەس قالامىمنىڭ.
اقىندىق - استىندا ەكەن مىنا مەنىڭ،
جاقسىلىققا جاساعان قادامىمنىڭ.
مەن سونى جاڭا ءبىلدىم.

ۋ...

نالەتى مىناۋ نارىقتا،
مەن ىشپەگەن ۋ مەن زاھار قالىپ پا؟!
سونىڭ ءبارىن وزەگىمنەن وتكىزدىم،
زارداپتارى تيمەسىن دەپ حالىققا.

ۋ سويقىلى ۋدىڭ ءبارىن مەن ءىشتىم،
تاۋقىمەتپەن تاعدىرىم دەپ توعىستىم.
قولقامدى كەپ قاپقان ۋدان قايتپادىم،
قولداعانىن كىم بىلەدى نە كۇشتىڭ.

شينەلىنەن شىقتىم دەمەن گوگولدىڭ،
قۇرساعىنان تۋدىم تازا ەلىمنىڭ.
زامانانىڭ زاپىرانىن جۇتقانىم،
قالاعانىم تازالىعىن تەگىمنىڭ.

باۋكەڭدەر مەن شەرحانداردىڭ كويلەگىن،
كيىپ الىپ، كيمەلەدىم، سويلەدىم.
ۋ مەن ءزاردىڭ ءيسىن سەزسە، زىتادى،
تىشقان اڭدىپ تۇشتانداعان كەي ءبورىڭ.

تاڭسىق بولماس تاۋقىمەتكە تاڭ قالۋ،
قايماناعا قيىن بىراق اڭعارۋ.
ءالى تالاي اقىنعا ازىق بولادى-اۋ،
قۇنانبايدىڭ بالاسىنان قالعان ۋ.

اكىم مەن اڭگىمە

اقكوز اقىن مەن بولسام،
قىزىل كوز اكىم سەن ەدىڭ.
قوي باعىپ مەن قور بولسام،
قور بولدىڭ-اۋ دەمەدىڭ.

قابانداي بوپ جونداندىڭ،
حالىقتى الداپ جەپ ءجۇرىپ،
قالامداي بوپ مەن قالدىم،
قاعازىمدى كەمىرىپ.

قارىن كەتتى سەنى ەرتىپ،
قاناعاتتان اۋلاققا،
دارىن كەتتى مەنى ەرتىپ،
قالا جاققا تاۋ جاققا.

سەنىڭ اۋزىڭ سالىمدى،
تاقتان تاققا مىنەسىڭ.
مەنىڭ اۋزىمداعىمدى،
تاقپاق پا دەپ كۇلەسىڭ.

سەن دە بيلىك، تاق بولسا،
مەن ءبىر جۇيرىك قالاممىن.
التىنعا سەن اتتانساڭ،
حالقىما مەن قارارمىن.

مەن-جۇرەكپىن
(سول ارتىق!),
حالقىم ءۇشىن قايعى الدىم.
قوس اياققا بوقتى ارتىپ،
سەن قارىنعا اينالدىڭ.

مەن-دارىنمىن،
سەن-قارىن،
ايىرمامىز سول ءبىزدىڭ.
حالقىم بىلەر ول جاعىن،
مەن ولەڭدى ورگىزدىم.

اقكوز اقىننىڭ ارى،
اتىلسا دا ولمەيدى.
قىزىل كوز اكىمنىڭ مالى،
ساتىلسا قايتىپ كەلمەيدى.


* * *

سامايىمدا اق قىراۋ،
ماڭايىمدا باق سىناۋ.
تويلاعانىم تاتتىلەۋ،
ويلاعانىم اششىلاۋ.

كوزدەرىمدە كولەڭكە،
سوزدەرىمدە كەڭ ولكە.
كەلتىرمەڭدەر ماعان ءسوز،
ولتىرمەڭدەر مەنى ەرتە.

ماڭدايىمدا مىڭ قاتپار،
تاڭدايىمدا ءتۇرلى اقپار.
مۇڭدارىممەن مىڭ باتپان،
سىرلارىمدى تىڭداپ قال.

ۋا، تىڭداپ قال، تىڭدارمان،
بەكەردەن-بەكەر تۇلدانبان.
ارتتاعىعا ءسوز قالسىن،
وتەر دە كەتەر بۇل جالعان.

«ەپيتافيا»
(قۇلپىتاستاعى جازۋ)

شارۋا ەدىم تىرلىكتىڭ كوشىنە ەرگەن،
تاۋساپ تاتتىم جەردەگى نەسىبەمنەن.
كوپ جىل بولدى ماڭگىلىك ۇيقىدامىن،
توپىراعىم بۇيىردى وسى جەردەن.
اتا-بابام، باۋىرىم، تۋىسىم دا،
وسى جەردە: توبەنىڭ قۋىسىندا.
الىپ كەتكەن ءوزىمنىڭ ەشتەڭەم جوق،
توپىراق تەك قالعانى ۋىسىمدا.
ءبىر كىسىدەي شايقاپ ەم تىرلىگىمدە،
جالعان دۇنيە جالت ەتپەي تۇردى كىمدە؟!
ادامدارعا ايقايدى سالار ەدىم،
امالىم جوق قايتەيىن، بىلدىرۋگە.
ەي، تىرىلەر!
ءومىر جوق ءولىم باردا.
تىلەگىم سول: سوقپاسىن جولىڭ جارعا،
قۋ تىرلىكتىڭ باعاسىن بىلگىڭ كەلسە،
كوز قىرىڭدى سالىپ قوي قورىمدارعا.

ەي، تىرىلەر!
قۇلاق اس ولىلەرگە،
ەسەپتەسەر قۋ تىرلىك سەنىمەن دە،
اجال ءبىر كۇن اپتىعىپ جەتىپ كەلسە،
جارتى قارىس جەر قالماس شەگىنەرگە.

پىكىرلەر