Aqyn Serık Tomanov 1956 jyly Talas audany, Jdanov atyndaǧy keŋşarda düniege keldı. Eŋbek jolyn «Lenin joly» (qazırgı «Talas tynysy») gazetınıŋ redaksiiasynda bastady. Alǧaşqy öleŋderı de osynda jariialandy. Aqynnyŋ alǧaşqy jyr jinaǧy 2000 jyly «Adasyp jürgen aqböken edım» degen atpen jaryq kördı. Onyŋ «Aqqular», «Qyzyl köilek kigen qyz», «Satuşy qyz», «Auzynan aidyŋ tüsken qyz», «Sezımdı qaitem tulaǧan» atty öleŋderıne sazgerler än jazdy. Syrşyl aqyn, qarymdy qalamger 47 jasqa qaraǧan şaǧynda 2003 jyly dünieden öttı.
.jpg)
TEREKTIŊ ŞEŞIMI
Men – terekpin, Tonalyp tozǧan bügin. Küzi jetken jaidary jazdan būryn. Tipi öliktei tünerip tūrǧanşa būl, Qoparyla qūlaiyn qozǧal, diŋim! Qozǧal, diŋim, Qinama, qūlat menı. Ūzynymnan tüseiin sūlap kerı, Mazalauyn qoimai tūr myna bir jel, Bitpegen be, bätşaǧar synap tegı. Qozǧal, diŋim, Qūlaiyn jaŋqalanyp, Kün keşkenşe, qūr beker qaŋqa baǧyp. Qaryq bolsyn qysqy otyn tabyldy dep, Qojaiynym qolyna baltany alyp. Qozǧal, diŋim, Qalǧan joq, taŋdanar tük, Qaşanǧy tūram saǧan salmaq artyp. Süiretilıp qūr sülde kün keşkenşe, Jalyn bolyp lapyldap janǧan artyq!* * *
Baqytty bastan teppeşı, künım, Ketpeşı deşı qasymnan. Özegı derttı ökpeşıl ūlmyn, Serttesıp ösken jasymnan.
Qasyŋnan menı qumaşy, janym, Tyŋdaşy änın jürektıŋ. Sendegı saumal syrǧa asyǧady, Tamyrda tulap bır ekpın. Saǧynyşym-au, söz endı osy, Sezesıŋ nenı sezımdım. Özıŋnen özıŋ bezetın be edıŋ, Bezemın deseŋ özıŋ bıl.* * *
Läilı barda ömırde qaiǧy da bar, Saǧynyş bar, aŋsau bar-bai mūralar. Jaltaqtau bar jolyna süigenıŋnıŋ, Jeter me dep janyma jaily habar. Mäjnünı bar ömırdıŋ mūŋy da bar, mūŋy bar jan qalaişa tynym alar. Tynym alyp jürgenmen künı boiy, Oŋaşada köz jasyn syǧyp alar. Läilı-qaiǧy bolmasa jüregıŋde, Mäjnün-mūŋ da bolmaidy būl ömırde. Mūŋsyz,qamsyz kün keşken adamdardyŋ, Tülkı jorta bastaidy tünegınde.* * *
Talauǧa tüsken jūrtym bar, Qanauǧa tüsken qūl syndy. Sorlynyŋ sözın kım tyŋdar, Sorasy közden yrşuly. Közınıŋ jasy keppegen, Jūrtym bar jaltaq, jasqanşaq. Ketpegen tepkı ökpeden, Şyqqanmen qanşa attan sap. Qūralǧan öŋşeŋ tobyrdan, Jūrtym bar könbıs, köşke ermes. Etı ölıp ketken elım bar, Ezılıp jatsyn - eskermes. Ezılsın qanşa ökşemen, Talauǧa tüssın tıptı äbden. Qūdaiǧa ünı jetpegen, Qūlyndai dausy şyqqanmen. Qoidan da qoŋyr jūrtym bar, Qoradan şyqpai qamalǧan. Qoişynyŋ zaryn kım tyŋdar, Qasqyrǧa jyrtqyş talanǧan. Şeşıldı şükır - tūiaq bau, Erkındık bıraq joqqa esep. Bır qimyl kerek siiaqty-au, Mal bolyp mülde ketpesek.QYZYL KÖILEK KİGEN QYZ OTTAI JANDY
Qyzyq köilek kigen qyz ottai jandy, Sol sol eken jüregım şoqqa ainaldy! Aiaǧymnan äl ketıp toqtai qaldym, Al jüregım...jüregım soqpai qaldy! Lap berdı de ystyq lep otqa orady, Eser sezım erkımdı noqtalady. Qūdaidyŋ bır äiteuır saqtaǧany, Qyzyl köilek kigen qyz toqtamady. Qyzyl köilek qaitıp sol körınbedı, Öşpei qaldy ört beine köŋıldegı. Janarymda bırjola qalyp qoidy, Lap bergenı jalynnyŋ, şegıngenı. Jür de meilı bekerge joqqa nalyp, Jaltaqtaimyn sol jaqqa köp qadalyp. Şala janǧan jıgıtter jaman eken, Örtenıp ketpegen soŋ otqa oranyp.ARYLMAS MŪŊYM BAR MENIŊ
Arylmas mūŋym bar menıŋ Janarǧa jasymdy ırıkpen. Aştyqtan qyrylǧan eldıŋ, Süiegın basyp jürıppın. Attasam aŋǧal nietpen, Auyrlar mūŋym batpandai. Kömusız qalǧan süiekter, Kütırlep synyp jatqandai. Eşkımdı qostatpan kör dep, Dala būl – Qabır jailanǧan. Süiemdei bos jatqan jer joq, Süiekpen jabylmai qalǧan. Aruaqqa qaraǧan janmyn, Men deme satqyn albastyŋ. Syrtqy elge dala-babamnyŋ Süiegın bastyra almaspyn. Keşır sen, asyldy bassam, Kielı şaŋyraq – törım. Eşkımdı basyndyrmaspyn, Alaşym – aruaqty elım!TÜS NEMESE «JELTOQSAN QŪBYJYǦY»
«Tūlpar» kördım tüsımde; Basy-esek älgınıŋ, Tūrqy-tūlpar pışınde, Esek qūsap aqyryp, Jylqylarǧa azu tısın batyryp, Oiran salyp jürdı üiırdıŋ ışınde. Tūlpar qūsap tūiaqty, Toptap-toptap tastaidy, Basy esek siiaqty bolǧanmenen, Salpaŋdatyp qūlaqty. Jylqylardy kädımgıdei jasqaidy. Esek deuge kelmeidı, Tūlpar bop ta mandymas. Kısınese, jön meilı, Esek qūsap aqyrady älgı bas. "Qambar ata-aiaulym! Qalypsyŋ-au sorǧa anyq" Dedım-daǧy qorlanyp, Qūryǧymdy qolǧa alyp, Aiqai salyp oiandym.JYRYM MENIŊ JÜIRIGIM....
Äbzelderın äzırlep taqqan asyl, Jalyn süzıp, jyrymdy baptaǧasyn. Şart tüidım de qūiryǧyn, qoia berdım, Qaratyp halyq tūrǧan jaqqa basyn. Jyrym menıŋ, janardan jas parlatyp, Zaula joldyŋ qūm-şaŋyn aspanǧa atyp. Közı şyǧyp kölderdıŋ şarasynan Taular tynyp, qalsyn bır tastar qatyp. Zaula jyrym, jer şaryn ainala şap, Tūiaqtaryŋ talmasyn oiǧan oşaq. Jeterındı sezemın jürekterge Orta jolda or qūşyp jairamasaŋ. Zaula jyrym, toqtamai üş ılgerı, Jarty jolda qalmasyn küşıŋ kemıp. Jaraly jürekterge dem berıp öt Ortaiyp qalsyn qaiǧy ışındegı. Jüitkı, jyrym-jüirıgım, jelqanatym, Jetkız, jyldam jyraqqa keŋ dala atyn. Qazaqtyŋ qiyry keŋ dalasynda Aqyn baryn jer jaily tolǧanatyn. Zaula jyrym, belderden batyl asqyn, Sen üşın men janymnyŋ otyn aştym. Tek jetıp jyǧylǧaisyŋ jürekterge Baltasyna jolyqpai Batyraştyŋ.* * *
Qazdandaǧan qalamymnyŋ ızınen, Qaz-qaz basyp jyr tūrsa. Qūp-qu bolǧan qaǧazymnyŋ jüzıne, Qan jügırıp, qūlpyrsa. Qūmyrsqadai qūjynaǧan qara öleŋ, Qalamymdy qaumalasa, qaptasa. Qaraqşydan qaşqan jandai dalamen, Qan sorpa bop qalam tynym tappasa. Olai qaşsa, būlai qaşsa būltaqtap, Tyǧylatyn jer taba almai jalǧannan. Quǧan saiyn qūjynasa jyr qaptap, Oihoi, şırkın! Odan ötken bar ma Arman!QALAMAQY HAQYNDA...
Tiyn sanap jolyna, kölemıne, Qalamaqy almaimyn öleŋıme. Jazǧandarym jürekke jetse boldy, Basqa maǧan bailyqtyŋ keregı ne? Özım qoja qaşanda öz baǧyma, Aqy almaimyn sondyqtan jazǧanyma. Maǧan sol da jetedı, jürekterge Jylu berıp jyrlarym mazdady ma?! Aqy almaimyn jazylǧan jyrlaryma, Qyzyqpaimyn eşkımnıŋ pūl, malyna. Maǧan sol da jetedı Jyrymdy oqyp, Jylaǧannyŋ köz jasy qūrǧady ma?! Aiyrbastap altynǧa jezderımdı, Saudaǧa sap jürgem joq sözderımdı. Odan ötken bailyq joq, jazǧanymnan Oqyrmanym sezınse özge mūŋdy. Toqsan tarau ömırdıŋ torabynda, Odan ötken baqytty tabamyn ba? Jyrym tegın jūraǧat, halqym üşın Qalamaqym - halqymnyŋ qabaǧynda.RUHANİ KEREŊDERGE ARNALǦAN JYR NEMESE ABAIǦA JÜGINU...
Qūlaǧyŋa qu öleŋ sıŋbei qalyp, Otyrsyŋ ba meŋıreu tünge ainalyp. Tüŋıldım-au, qaiteiın tym bolmasa, Tüsıre almai sanaŋa tıldei jaryq. Jyr oqysam, jadyrap qalar ma dep, Alynbaityn tap boppyn qamalǧa kep. Qalǧyp keter bas şūlǧyp otyryp-aq, Qalmapty ǧoi qaşanǧy qaraŋǧy ädet. Qaita qaitqan dauystai jarǧa baryp, Öz ünım tapty özımdı zorǧa oralyp. Qai şamada qairan er jür ekensıŋ, Qūlaǧyŋdy qūlqynǧa jalǧap alyp. Qu öleŋge qūlaqtyŋ syrtyn berıp, Qai şamada jürsıŋ sen qūlqynǧa erıp. Jyrǧa oryn tabylmai qaldy ma älde, Jüregındı "müŋkıgen" mülkıŋ kömıp. "Öleŋ saǧan körermız mal bolar" dep, Otyrmysyŋ külkıŋdı zorlap äntek. Baqytyŋ da, basqaŋ da - bailyqta dep, Tura joldy özıŋşe tandaǧan bop. Betpe-bet kep maldymen, myqtylarmen, Qairan Abai sende bıttı därmen. Myŋmen jalǧyz alysqan, söz patşasy, Men senı ūqtym äbden, ūqtym äbden.TART QOLYŊDY...
Tart qolyŋdy! Aqynǧa time, nadan! Aqymaqtyq - aqyndy syilamaǧan, Aqyn degen Aqquy adamzattyŋ, Adaldyqty qaita sen üiren odan, Al Aqquǧa oŋbaidy tigen adam. Toqtat qane! Aqyndy taiaqtama! Alasūrma aqyndy aiaqtan ap, Aqyn degen halyqtyŋ ardaqty ūly, Elden bölıp sondyqtan saiaqtama, Toqtat qane, aqymaq, taiaqtama! Jeter endı! Nesıne kerıldedıŋ?! Aqylǧa kel, aşuǧa berılmegın, Aqyn degen aqiqat, aqymaq-au, Aqiqattyŋ körıp pe eŋ jeŋılgenın. Ait odan da, ne senıŋ köŋıldegıŋ?..AQYN EKEM...
Myna men aqyn ekem, Jyrǧa jomart jüregı saqy meken. Ömırdegı özımdei önerde de, Öleŋde de özgeşe aty böten, Senesıŋ be, myna men aqyn ekem. Aqyn ekem öz ünı, aitary bar, Keudesınde tūŋǧiyq Baikaly bar. Kemerınen keide bır asyp jatsa, Kei-keide arnasyna qaitarylar, Aqyn ekem myna men aitary bar. Aqyn ekem, men sony jaŋa bıldım, Aqyndyq ızınde emes qalamymnyŋ. Aqyndyq - astynda eken myna menıŋ, Jaqsylyqqa jasaǧan qadamymnyŋ. Men sony jaŋa bıldım.U...
Näletı mynau naryqta, Men ışpegen u men zahar qalyp pa?! Sonyŋ bärın özegımnen ötkızdım, Zardaptary timesın dep halyqqa. U soiqyly udyŋ bärın men ıştım, Tauqymetpen taǧdyrym dep toǧystym. Qolqamdy kep qapqan udan qaitpadym, Qoldaǧanyn kım bıledı ne küştıŋ. Şinelınen şyqtym demen Gogoldıŋ, Qūrsaǧynan tudym taza elımnıŋ. Zamananyŋ zapyranyn jūtqanym, Qalaǧanym tazalyǧyn tegımnıŋ. Baukeŋder men Şerhandardyŋ köilegın, Kiıp alyp, kimeledım, söiledım. U men zärdıŋ isın sezse, zytady, Tyşqan aŋdyp tūştandaǧan kei börıŋ. Taŋsyq bolmas tauqymetke taŋ qalu, Qaimanaǧa qiyn bıraq aŋǧaru. Älı talai aqynǧa azyq bolady-au, Qūnanbaidyŋ balasynan qalǧan U.ÄKIM MEN ÄŊGIME
Aqköz aqyn men bolsam, Qyzyl köz äkım sen edıŋ. Qoi baǧyp men qor bolsam, Qor boldyŋ-au demedıŋ. Qabandai bop jondandyŋ, Halyqty aldap jep jürıp, Qalamdai bop men qaldym, Qaǧazymdy kemırıp. Qaryn kettı senı ertıp, Qanaǧattan aulaqqa, Daryn kettı menı ertıp, Qala jaqqa tau jaqqa. Senıŋ auzyŋ salymdy, Taqtan taqqa mınesıŋ. Menıŋ auzymdaǧymdy, Taqpaq pa dep külesıŋ. Sen de bilık, taq bolsa, Men bır jüirık qalammyn. Altynǧa sen attansaŋ, Halqyma men qararmyn. Men-jürekpın (Sol artyq!), Halqym üşın qaiǧy aldym. Qos aiaqqa boqty artyp, Sen qarynǧa ainaldyŋ. Men-darynmyn, Sen-qaryn, Aiyrmamyz sol bızdıŋ. Halqym bıler ol jaǧyn, Men öleŋdı örgızdım. Aqköz aqynnyŋ ary, Atylsa da ölmeidı. Qyzyl köz äkımnıŋ maly, Satylsa qaityp kelmeidı.* * *
Samaiymda aq qyrau, Maŋaiymda baq synau. Toilaǧanym tättıleu, Oilaǧanym aşylau. Közderımde köleŋke, Sözderımde keŋ ölke. Keltırmeŋder maǧan söz, Öltırmeŋder menı erte. Maŋdaiymda myŋ qatpar, Taŋdaiymda türlı aqpar. Mūŋdarymmen myŋ batpan, Syrlarymdy tyŋdap qal. Ua, tyŋdap qal, tyŋdarman, Bekerden-beker tūldanban. Arttaǧyǧa söz qalsyn, Öter de keter būl jalǧan.
«EPİTAFİIа» (Qūlpytastaǧy jazu)
Şarua edım tırlıktıŋ köşıne ergen, Tausap tattym jerdegı nesıbemnen. Köp jyl boldy mäŋgılık ūiqydamyn, Topyraǧym būiyrdy osy jerden. Ata-babam, bauyrym, tuysym da, Osy jerde: töbenıŋ quysynda. Alyp ketken özımnıŋ eşteŋem joq, Topyraq tek qalǧany uysymda. Bır kısıdei şaiqap em tırlıgımde, Jalǧan dünie jalt etpei tūrdy kımde?! Adamdarǧa aiqaidy salar edım, Amalym joq qaiteiın, bıldıruge. Ei, tırıler! Ömır joq ölım barda. Tılegım sol: soqpasyn jolyŋ jarǧa, Qu tırlıktıŋ baǧasyn bılgıŋ kelse, Köz qyryŋdy salyp qoi qorymdarǧa. Ei, tırıler! Qūlaq as ölılerge, Esepteser qu tırlık senımen de, Ajal bır kün aptyǧyp jetıp kelse, Jarty qarys jer qalmas şegınerge.Ūqsas jaŋalyqtar
