"قازاق ءۆالسىنىڭ كورولى" اتانعان ۇلى كومپوزيتور، قازاقستاننىڭ حالىق ءارتىسى، قر-نىڭ ءانۇران اۋەنىنىڭ اۆتورى ءشامشى ء(جامشيد) قالداياقوۆتىڭ تۋعانىنا بيىل - 90 جىل.
سازگەر 1930 جىلى وڭتۇستىك قازاقستان وبلىسىنىڭ قىزىلقۇم اۋدانىندا، قالداياق وتباسىندا دۇنيە ەسىگىن اشقان. قازاقتىڭ ءان ونەرىنە جاڭا تىنىس، جىلى لەپ اكەلگەن ءان پاديشاسى اتانعان اۋەزدى سازگەر ەسىمىن اكەسى اۋەلدە ءجامشيد پاتشانىڭ اتىمەن ىرىمداپ اتاعانمەن، قۇجاتقا ءشامشى بولىپ جازىلىپ كەتكەن ەكەن. الايدا ءشامشى ادامداردىڭ ەمەس، ءان پاتشاسى اتاندى.بۇگىندە ءشامشىنىڭ ءانىن بىلمەيتىن قازاق كەمدە كەم.
كورنەكتى سازگەر ارمان جەتەلەگەن ءان الەمىمەن تۇبەگەيلى تۇردە 1950 جىلدان باستاپ ءوز ءومىر جولىن بايلانىستىردى. ءشامشى اندەرى عاجايىپ سازدىلىعىمەن، ليريكالىق نازدىلىعىمەن ەرەكشەلەندى. ءبىرتۋار كومپوزيتور 300-گە جۋىق ءان جازعان. «ارىس جاعاسىندا»، «تەرىسكەي»، «انا تۋرالى جىر»، «مويىنقۇمدا اۋىلىم»، «اق بانتيك»، «كەشىكپەي كەلەم دەپ ەڭ»، «قۋانىش ءۆالسى»، «دۇنگەن قىزى»، «جاقسىگۇل»، «ءانىم سەن ەدىڭ» جانە تاعى باسقا اندەرى ءاربىر قازاق جۇرەگىنەن ورىن الا بىلگەنى ءسوزسىز.
ۇلى كومپوزيتوردىڭ شابىتپەن جازعان دۇنيەلەرىنىڭ ارقايسىسىنىڭ وزىندىك شىعۋ تاريحى بار. سونىڭ ءبىرى دە بىرەگەيى «مەنىڭ قازاقستانىم» حالىقتىڭ وتانشىلدىق نوتاسىن تاپ باسقان ءان. ءشامشى قالداياقوۆ «مەنىڭ قازاقستانىم» ءانىنىڭ تۋ تاريحىن اقمولانى تسەلينوگراد دەپ اتاپ، بەس وبلىستى ءبىر ولكە ەتىپ، ونى رەسەي جاققا بەرمەكشى بولىپ جۇرگەن كەزبەن بايلانىستىرعان ەكەن. قازاق جەرى بولشەكتەنگەلى جاتقاندا ونىڭ اسقاقتىعىن جىرلايتىن ءان كەرەكتىگىن سەزەدى. ءسويتىپ، وسى ءان تۋادى. 2006 جىلدان باستاپ ەگەمەندى ەلىمىزدىڭ ءانۇرانى بولىپ بەكىتىلدى. ۇلت جىگەرىن جانيتىن، ءانۇراندا قازاقتىڭ رۋحى، ارمانى، نامىسى توعىسقان. تۋعان ەلىنە، جەرىنە دەگەن ۇلى ماحاببات تالاي ءاننىڭ جارىق كورۋىنە سەبەپشى بولدى.
«انا تۋرالى جىرى» 1961 جىلى جارىققا شىقتى. كىشكەنتايىنان الاقانىنا سالىپ، ايالاپ وسىرگەن اناسى قايتىس بولعاندا دەر كەزىندە كەلە الماي، قاتتى تەبىرەنىسكە تۇسكەن كومپوزيتور اناسىنىڭ قۇرمەتىنە ءان شىعارۋعا بەل بۋادى. بۇل تۋىندى شىنىندا، كۇللى قازاق جۇرتىنىڭ كوڭىلىنەن شىقتى.
تالايدى ءوز ونەر تۋىندىلارىمەن تامساندىرعان قالامگەردىڭ ونەرىنە تەك قازاق حالقى عانا ەمەس، الەم ەلدەرى دە ءوز باعاسىن بەرگەن. قازاق ەستراداسىنىڭ ءان پاتشاسىنىڭ ونەرىنە ءتىپتى اعىلشىننىڭ ونەر قايراتكەرى روبەرت فايلەر دە تاڭدانىسىن ءبىلدىرىپ: «مەن قازاقتىڭ ۇلى كومپوزيتورىمەن تانىسقانىما قۋانىشتىمىن. 300-گە جۋىق ءان شىعارۋ دەگەن – ۇلى ەرلىك! سىزگە ەسكەرتكىش ورناتۋ كەرەك» - دەگەن ەكەن. تەك بۇل عانا ەمەس، كەزىندە دىنمۇحاممەد قوناەۆتىڭ ءوزى ءۇندى ەلىنە بارعاندا ءشامشى ءانىن قازاق تىلىندە ورىنداپ جاتقان ءۇندى جۇرتىن كورىپ، وزگە ەلدە شىرقالعان قازاق انىن ەستىپ، تاڭ قالعانىن تىلگە تيەك ەتكەن بولاتىن.
الەمدى مويىنداتقان قازاق ءان جانرىنىڭ ايگىلى مايتالمانى ءشامشى قالداياقوۆتىڭ اتىندا بۇگىندە ەلىمىزدە كوپتەگەن مەكتەپتەر، مۋزەيلەر، كوشەلەر مەن ەسكەرتكىشتەر بار. سازگەردى ەسكە الۋ ماقساتىندا 1992 جىلدان باستاپ قالداياقوۆ اتىنداعى حالىقارالىق بايقاۋ-فەستيۆال ءداستۇرلى تۇردە وتكىزىلىپ تۇرادى. سونىمەن قاتار شىمكەنت قالاسىندا وبلىستىق فيلارمونيا، شىمكەنت، الماتى مەن استانا قالالارىندا كوشە اتتارى، سازگەر تۋعان ولكە – ءشاۋىلدىر اۋىلىنداعى مۋزىكا مەكتەبى – قالداياقوۆ ەسىمىمەن اتالادى. ال شىمكەنت فيلارمونياسىنىڭ الدىندا قالداياقوۆ ەسكەرتكىشى ورناتىلعان. ۇلى كومپوزيتوردىڭ 90 جىلدىق مەرەيتويىنا وراي ءوزى تۋىپ-وسكەن وتىرار اۋدانىنداعى ءشامشى اۋىلىندا مۋزەي ءۇيى اشىلدى.
«ولسە ولەر تابيعات، ادام ولمەس» - دەپ اباي اتامىز ايتقانداي، ءوزى ومىردەن وتكەنىمەن، اسا دارىندى سازگەر اندەرى قازاق حالقىنىڭ جادىندا ماڭگى ساقتالادى، ولمەيدى.
دانات جاناتاەۆ، ف.ع.ك.، ءال-فارابي اتىنداعى قازۇۋ دوتسەنتى
تولەن دينارا، ءال-فارابي اتىنداعى قازۇۋ
فيزيكا-تەحنيكالىق فاكۋلتەتىنىڭ ماگيسترانتى،
"ادىرنا" ۇلتتىق پورتالى
