قايىم مۇحامەدحانوۆتىڭ تۋعانىنا 105 جىل (ۆيدەو)

3771
Adyrna.kz Telegram

وسىدان تۋرا 105 جىل بۇرىن، ياعني 1916 جىلى سەمەي قالاسىندا  عالىم، ابايتانۋدى عىلىمي نەگىزدەۋشى، شاكارىمتانۋدىڭ نەگىزىن قالاۋشى، تەكستولوگ، سەمەيدە اباي مۇراجايىن ۇيىمداستىرۋشى، ۇستاز، اقىن، جازۋشى، دراماتۋرگ، ادەبي اۋدارماشى، قوعام قايراتكەرى قايىم مۇحامەدحانوۆ دۇنيەگە كەلدى. "ادىرنا" ۇلتتىق پورتالى ابايتانۋ عىلىمىندا ولشەۋسىز ۇلەس قوسقان عالىمنىڭ ءومىرى جايلى شاعىن دەرەكتەردى ۇسىنادى.

قايىم مۇحامەدحانوۆ بالا كەزىنەن قا­زاقتىڭ ءبىرتۋار ازاماتتارىنىڭ تاربيەسىن كورىپ ءوستى. وعان سەبەپكەر بولعان عالىمنىڭ اكەسى مۇحامەدحان سەيىتقۇلۇلى بولاتىن. مۇحامەدحان سەيىتقۇلۇلى ءوز شاڭىراعىنا الاش كوسەمدەرىنىڭ باسىن ءجيى قوسىپ، ولاردىڭ ات باسىن تىرەيتىن ۇلكەن ۇيلەرى رەتىندە، كەڭەس قۇراتىن وردالارى رەتىندە بەلگىلى بولعان. وسىنداي ۇلكەن باس­قوسۋلار تانىمال اقىندار مەن انشىلەردىڭ دە ءوز ونەرلەرىن سىنايتىن، تانىلاتىن جەرى بولعان. قازاقتىڭ حالىق اۋىز ادەبيەتىنىڭ مول مۇرالارى كۇنى-ءتۇنى جىرلانىپ، ءانى شىرقالىپ جاتقان قا­سيەتتى ورتادان جاس قايىمنىڭ الار ءتالىم-تاربيەسى دە مول بولدى. مۇحامەدحان سەيىتقۇلۇلى­نىڭ شاڭىراعىندا الاش كوسەمدەرى ءاليحان بوكەيحانوۆ، مىرجاقىپ دۋلاتوۆ، احمەت باي­تۇرسىنوۆ، جۇسىپبەك ايماۋىتوۆ، سۇلتان­ماح­مۇت تورايعىروۆ، مۇحتار اۋەزوۆ ءجيى كەلىپ، وتى­رىس­تىڭ ماندىلىگىن ارتتىراتىن. قايىم مۇ­حا­مەد­حانوۆتىڭ ءومىر جولىنداعى ۇلتجاندىلىق، ناعىز ۇلتشىلدىق باعىتتىڭ قالىپتاسۋىنا وسىنداي ماعىنالى باسقوسۋلاردىڭ دا سەبەبى بولعاندىعىن عالىم ەستەلىكتەرىنەن بىلەمىز. قايىم مۇحا­مەد­حانوۆ 1924-1928 جىلدارى جاڭاسەمەي قالا­سىنداعى باستاۋىش قازاق مەكتەبىندە وقيدى. 1929-1932 جىلداردا سەمەي قالاسى كولحوز جاستارى مەكتەبىندە ءبىلىمىن جالعاستىرادى. 1936-1937 جىلدارى مۇعالىمدەر دايارلايتىن كۋرستا وقيدى. ال 1938-1941 جىلدارى سەمەي پەداگوگيكالىق ينستيتۋتىندا وقيدى. عالىمنىڭ ەڭبەك جولى دا پەداگوگيكالىق وقۋ ورنىمەن تىعىز بايلانىستا دامىدى.

سودان كوپ جىل ادەبيەت ءپانىنىڭ مۇعالىمى، اباي مۇراجايىنىڭ ديرەكتورى قىزمەتىن اتقارعان، «ابايدىڭ ادەبيەت مەكتەبى» تاقىرىبىنا كانديداتتىق ديسسەرتاتسيا قورعاعان (1951). ۇلى وتان سوعىسىنا قاتىسقان. ادەبيەتكە 1930 جىلدىڭ ورتا شەنىندە كەلگەن ول العاشقىدا ولەڭ-جىرلار، دراماتۋرگيا جانرىندا بىرقاتار شىعارمالار جازدى، تارجىمە جاساۋمەن دە كوبىرەك شۇعىلدان دى. ادەبيەت زەرتتەۋشى عالىم رەتىندە اباي مۇراسىنىڭ تەكستولوگيالىق زەرتتەۋلەرىنە مول ۇلەس قوستى. اباي توڭىرەگىندەگى اتاقتى انشىلەر: كوكباي، اقىلباي، ماعاۋيا تۋرالى، وتكەن زاماننىڭ كەيبىر مۇرالارى جايىندا زەرتتەۋلەر، كولەمدى ماقالالار جازدى.

قايىم مۇحامەدحانوۆ عالىم، ابايتانۋدى عىلىمي نەگىزدەۋشى، ءارى العاشقى تەكستولوگى، ۇستاز، اقىن، جازۋشى، دراماتۋرگ. شاكارىمتانۋدىڭ نەگىزىن قالاۋشى. قازاق كسر گيمنىنىڭ اۆتورى، كسرو جازۋشىلار وداعىنىڭ مۇشەسى، ادەبي اۋدارماشى، سەمەيدە ابايدىڭ مۇراجايىن ۇيىمداستىرۋشى، قازاقستاننىڭ مەملەكەتتىك سيلىعىنىڭ، جازۋشىلار وداعى سىيلىعىنىڭ، حالىقارالىق «الاش» ادەبي سىيلىعىنىڭ جانە حالىقارالىق اباي اكادەمياسىنىڭ (لوندون) التىن مەدالىنىڭ يەگەرى، پروفەسسور، كسرو جانە قازاقستان حالىق اعارتۋ ءىسىنىڭ ۇزدىگى; سەمەي قالاسىنىڭ، اياگوز، جاڭاسەمەي، اباي اۋداندارىنىڭ قۇرمەتتى ازاماتى; جاريالانعان 800-دەن اسا عىلىمي ەڭبەكتىڭ اۆتورى. «ابايدىڭ اقىن شاكىرتتەرى» اتتى ءتورت كىتاپتان تۇراتىن جيناق قۇراستىردى.

«اباي» جۋرنالىنىڭ قايتا جارىق كورۋىنە كوپ ەڭبەك ءسىڭىردى. «تولقىن»، «مايداننان مايدانعا»، «ەر ءبىلىسباي» پەسالارىنىڭ اۆتورى. ازەربايجان دراماتۋرگى ۋ.گادجيبەكوۆتىڭ «ارشين مول الان»، تاتار جازۋشىسى ش.كامالدىڭ «قاجى اپەندى ۇيلەنەدى» پەسالارىن قازاقشالاعان. شىعارمالارى: اباي شىعارماشىلىقتىڭ تەكستولوگياسى. ا.، «قازاقستان»، 1959; كوميسسار عابباسوۆ. پەسالار. ا.، «ونەر»، 1984. 1996 جىلى «اباي» ەنتسيكلوپەدياسىن شىعارۋداعى ەڭبەگى ءۇشىن قر مەملەكەتتىك سىيلىعىنىڭ لاۋرەاتى اتاندى. كسرو جانە قازاق كسر اعارتۋ ءىسىنىڭ ۇزدىگى. سەمەي قالاسىنىڭ قۇرمەتتى ازاماتى. ابايدىڭ دۇنيەجۇزىلىك اكادەمياسىنىڭ التىن مەدالىمەن ماراپاتتالعان.

قازاق رۋحانياتىنا ولشەۋسىز ۇلەس قوسقان عالىم 2004 جىلى قايتىس بولدى.

 

پىكىرلەر