Qaiym Mūhamedhanovtyŋ tuǧanyna 105 jyl (Video)

Osydan tura 105 jyl būryn, iaǧni 1916 jyly Semei qalasynda  ǧalym, abaitanudy ǧylymi negızdeuşı, şäkärımtanudyŋ negızın qalauşy, tekstolog, Semeide Abai mūrajaiyn ūiymdastyruşy, ūstaz, aqyn, jazuşy, dramaturg, ädebi audarmaşy, qoǧam qairatkerı Qaiym Mūhamedhanov düniege keldı. "Adyrna" ūlttyq portaly abaitanu ǧylymynda ölşeusız üles qosqan ǧalymnyŋ ömırı jaily şaǧyn derekterdı ūsynady. Qaiym Mūhamedhanov bala kezınen qa­zaqtyŋ bırtuar azamattarynyŋ tärbiesın körıp östı. Oǧan sebepker bolǧan ǧalymnyŋ äkesı Mūhamedhan Seiıtqūlūly bolatyn. Mūhamedhan Seiıtqūlūly öz şaŋyraǧyna Alaş kösemderınıŋ basyn jiı qosyp, olardyŋ at basyn tıreitın ülken üilerı retınde, keŋes qūratyn ordalary retınde belgılı bolǧan. Osyndai ülken bas­qosular tanymal aqyndar men änşılerdıŋ de öz önerlerın synaityn, tanylatyn jerı bolǧan. Qazaqtyŋ halyq auyz ädebietınıŋ mol mūralary künı-tünı jyrlanyp, änı şyrqalyp jatqan qa­siettı ortadan jas Qaiymnyŋ alar tälım-tärbiesı de mol boldy. Mūhamedhan Seiıtqūlūly­nyŋ şaŋyraǧynda Alaş kösemderı Älihan Bökeihanov, Mırjaqyp Dulatov, Ahmet Bai­tūrsynov, Jüsıpbek Aimauytov, Sūltan­mah­mūt Toraiǧyrov, Mūhtar Äuezov jiı kelıp, oty­rys­tyŋ mändılıgın arttyratyn. Qaiym Mū­ha­med­hanovtyŋ ömır jolyndaǧy ūltjandylyq, naǧyz ūltşyldyq baǧyttyŋ qalyptasuyna osyndai maǧynaly basqosulardyŋ da sebebı bolǧandyǧyn ǧalym estelıkterınen bılemız. Qaiym Mūha­med­hanov 1924-1928 jyldary Jaŋasemei qala­syndaǧy bastauyş qazaq mektebınde oqidy. 1929-1932 jyldarda Semei qalasy kolhoz jastary mektebınde bılımın jalǧastyrady. 1936-1937 jyldary mūǧalımder daiarlaityn kursta oqidy. Al 1938-1941 jyldary Semei pedagogikalyq institutynda oqidy. Ǧalymnyŋ eŋbek joly da pedagogikalyq oqu ornymen tyǧyz bailanysta damydy. Sodan köp jyl ädebiet pänınıŋ mūǧalımı, Abai mūrajaiynyŋ direktory qyzmetın atqarǧan, «Abaidyŋ ädebiet mektebı» taqyrybyna kandidattyq dissertasiia qorǧaǧan (1951). Ūly Otan soǧysyna qatysqan. Ädebietke 1930 jyldyŋ orta şenınde kelgen ol alǧaşqyda öleŋ-jyrlar, dramaturgiia janrynda bırqatar şyǧarmalar jazdy, tärjıme jasaumen de köbırek şūǧyldan dy. Ädebiet zertteuşı ǧalym retınde Abai mūrasynyŋ tekstologiialyq zertteulerıne mol üles qosty. Abai töŋıregındegı ataqty änşıler: Kökbai, Aqylbai, Maǧauiia turaly, ötken zamannyŋ keibır mūralary jaiynda zertteuler, kölemdı maqalalar jazdy. Qaiym Mūhamedhanov ǧalym, abaitanudy ǧylymi negızdeuşı, ärı alǧaşqy tekstology, ūstaz, aqyn, jazuşy, dramaturg. Şäkärımtanudyŋ negızın qalauşy. Qazaq KSR Gimnınıŋ avtory, KSRO Jazuşylar odaǧynyŋ müşesı, ädebi audarmaşy, Semeide Abaidyŋ mūrajaiyn ūiymdastyruşy, Qazaqstannyŋ Memlekettık silyǧynyŋ, Jazuşylar odaǧy syilyǧynyŋ, Halyqaralyq «Alaş» ädebi syilyǧynyŋ jäne Halyqaralyq Abai akademiiasynyŋ (London) Altyn medalınıŋ iegerı, professor, KSRO jäne Qazaqstan halyq aǧartu ısınıŋ üzdıgı; Semei qalasynyŋ, Aiagöz, Jaŋasemei, Abai audandarynyŋ Qūrmettı azamaty; jariialanǧan 800-den asa ǧylymi eŋbektıŋ avtory. «Abaidyŋ aqyn şäkırtterı» atty tört kıtaptan tūratyn jinaq qūrastyrdy. «Abai» jurnalynyŋ qaita jaryq köruıne köp eŋbek sıŋırdı. «Tolqyn», «Maidannan maidanǧa», «Er Bılısbai» pesalarynyŋ avtory. Äzerbaijan dramaturgı U.Gadjibekovtyŋ «Arşin mol alan», tatar jazuşysy Ş.Kamaldyŋ «Qajy äpendı üilenedı» pesalaryn qazaqşalaǧan. Şyǧarmalary: Abai şyǧarmaşylyqtyŋ tekstologiiasy. A., «Qazaqstan», 1959; Komissar Ǧabbasov. Pesalar. A., «Öner», 1984. 1996 jyly «Abai» ensiklopediiasyn şyǧarudaǧy eŋbegı üşın QR Memlekettık syilyǧynyŋ laureaty atandy. KSRO jäne Qazaq KSR aǧartu ısınıŋ üzdıgı. Semei qalasynyŋ qūrmettı azamaty. Abaidyŋ düniejüzılık akademiiasynyŋ altyn medalımen marapattalǧan. Qazaq ruhaniiatyna ölşeusız üles qosqan ǧalym 2004 jyly qaitys boldy.   https://youtu.be/bS7CKZterQg