الماتى قالاسى ءدىن ىستەرى جونىندەگى باسقارماسىنىڭ قولداۋىمەن «ادىرنا» ۇلتتىق-ەتنوگرافيالىق بىرلەستىگىنىڭ ۇيىمداستىرۋىمەن «الاش وردا»: ۇلتتىق يدەيا جانە ءدىن ماسەلەلەرى» اتتى رەسپۋبليكالىق عىلىمي-تاجىريبەلىك كونفەرەنتسيا وتكەن بولاتىن. سول كونفەرەنتسيادا بايانداما تاريحشى حانكەلدى ءابجانوۆتىڭ ماتەريالىن نازارلارىڭىزعا ۇسىنىپ وتىرمىز.
تاريحتىڭ جولى، ادامزات قاۋىمىنىڭ تاعدىرى قايشىلىقتار مەن قيىنشىلىقتارعا تولى. ول قاراپايىم مالشى مەن ديحاننىڭ دا، زەرگەر مەن ۇستانىڭ دا، جاس پەن كارىنىڭ دە، ءبىلىمپاز بەن ساۋاتسىز جاننىڭ دا الدىنان اركەز شىققان ءارى شىعا دا بەرەدى. قازاقي ۇعىممەن ايتقاندا – ەكىنىڭ ءبىرى. كۇرمەۋى كۇردەلى وزەكتى ماسەلە شەشىلمەسە، اسقىنسا، قوعام كۇيرەيدى، نە وسىناۋ قايشىلىقتار مەن قيىنشىلىقتاردان الىپ شىعاتىن كەمەل ادام تابىلادى. تورىعۋعا سالىنباي، قاۋىمدى دىتتەگەن مەجەگە جەتكىزگەن تەرەڭ وي مەن تەگەۋرىندى ارەكەت يەسىن، كوشباسشىنى، ىزدەنىمپاز كۇرەسكەر جاندى، ءبىزدىڭ پىكىرىمىزشە، تۇلعا دەگەن ءجون.
[caption id="attachment_7677" align="alignnone" width="226"]
حانكەلدى ءابجانوۆ، ۇعا اكادەميگى[/caption]
كوكتەي شولىپ قارايتىن بولساق، ۇلى دالادا تۇلعالار جالعاستىعى ۇزىلمەگەنىن كورەمىز. پارسى اسكەرىن ءشول دالادا اداستىرعان شىراق تا، كۇي اتاسى قورقىت تا، عىلىم قۋىپ قيىرعا كەتكەن ءال-فارابي دا، ازاتتىق جولىندا قۇربان بولعان ماحامبەت، كەنەسارى، ا. بايتۇرسىنۇلى دا شىنايى تۇلعالار.
تۇلعا دايەكتەگەن ءىزاشار ناتيجەنى، ينتەللەكتۋالدىق بەتبۇرىس پەن يننوۆاتسيانى زامانداستارى، كەيىنگى ۇرپاق تۇتىنادى، ارقا سۇيەيدى، ەسەيەدى. ا. بايتۇرسىنۇلىنىڭ عىلىمي ادەبيەتتانىتقىشى، ءتىل قۇرالى، تەرمينتانۋى، ءالىپبي رەفورماسى، بۇقارالىق اقپارات قۇرالىن قالىپتاستىرۋى، سازگەرلىگى، اۋدارماشىلىعى، وقۋلىق ءتۇزۋى، ادىسكەرلىگى، قوعامدىق-ساياسي جاڭاشىلدىعى، مىنە، وسىنداي قۇندىلىقتار.
تۇلعانى تۇلعا ەتكەن ىرگەلى ناتيجە، تانىمدىق جانە قولدانىمدىق ءباسى جوعارى تەوريالىق-پراكتيكالىق شەشىم ءبىر كۇندە تۋا قالمايدى. العاشقىدا نيەت، ارمان، قيال تۇرىندە كورىنىس بەرەدى. ايتالىق، حح عاسىر باسىنا قاراي جاقسى مەن جاماندى ايىرۋدان قالعان قالىڭ جۇرتتى وياتۋ يدەياسى بازبىرەۋلەرگە مىزعىمايتىن ۋتوپياداي كورىنگەنمەن ا. بايتۇرسىنۇلى سىندى ۇلى تۇلعالاردىڭ مەكتەپ ءىسىن ۇيىمداستىرۋداعى، گازەت-جۋرنال، كىتاپ شىعارۋداعى، ۇگىت-ناسيحاتتاعى، جاڭا بۋىن زيالىلار تاربيەلەۋدەگى جانكەشتىلىگىمەن اينالاسى 10-15 جىل ىشىندە ناقتى ناتيجەگە اينالدى. قيىنشىلىقتار دا از ەمەس ەدى. وتارلاۋشىلار تاراپىنان قۋعىندالىپ، اباقتىعا قامالدى، سامودەرجاۆيەنىڭ شەن-شەكپەنى مەن يدەولوگياسىنا ۋلانعان قانداستارى سىرت اينالعانى راس.
قينامايدى اباقتىعا جاپقانى،
قيىن ەمەس دارعا اسقانى، اتقانى.
ماعان اۋىر وسىلاردىڭ بارىنەن
ءوز اۋىلىمنىڭ يتتەرى ءۇرىپ، قاپقانى، –
دەي ءجۇرىپ، ءومىرىن ارناعان ءىسىنىڭ دۇرىستىعىنا سەندى. 1916 جىلعى ۇلت-ازاتتىق كوتەرىلىسى – قازاقتىڭ ويانعانىنىڭ تاماشا ايعاق-دالەلى. جالپى، ادام بالاسىنىڭ ساناسى مەن جۇرەگىن مازالاعان، ۇرپاقتان ۇرپاققا جالعاسقان يدەيالاردىڭ، ءتىپتى ۋتوپيالىق يدەيالاردىڭ باسىم بولىگى تۇبىندە جۇزەگە اسادى. ويتكەنى ولاردىڭ باستاۋ بۇلاعىندا ومىرلىك قاجەتتىلىگىن تەرەڭىنەن ۇعىنعان، زامانداستارىن يلاندىرا بىلگەن، قوعامدىق ساناعا نىق ورنىقتىرعان، وراسان جاۋاپكەرشىلىكتى مويىنىنا العان تۇلعا تۇر. كوپتىڭ ۇيرەنشىكتى ءومىر سالتى مەن تىرشىلىگىنە قوزعاۋ سالاتىن، وزگەرىس اكەلەتىن تۇلعالاردىڭ اقىل-ويى مەن ارەكەتىنسىز تاريح قارىس-سۇيەم العا باسپاس ەدى. وسىناۋ ۇستانىممەن ا. بايتۇرسىنۇلىن ۇلت تاريحىنا جاڭا مازمۇن مەن رەڭك بەرگەن تۇلعا دەپ ۇلىقتاساق، ەش قاتەلەسپەيمىز.
تۇتاس ۇلتتى وياتۋ ۇردىسىنە سالعان ولجاسىمەن ا. بايتۇرسىنۇلى قازاق تاريحىنا ماڭگىگە كىردى. بىراق ول جانە ونىڭ مۇراتتاس زامانداستارى تابىستان باسى اينالماستان كەلەسى ۇلى يدەيانى كۇن تارتىبىنە قويدى ءارى بيىك پاراساتپەن اتقارا الدى. اڭگىمە 1917 جىلعى جاز-قىس اراسىندا قازاق اۆتونومياسى جوباسىن نەگىزدەۋ جانە جۇزەگە اسىرۋ تۋرالى بولىپ وتىر. باس-اياعى 6 ايدىڭ ىشىندە ءبىرىنشى جانە ەكىنشى جالپىقازاق سەزىن وتكىزۋ، الاش پارتياسى مەن اۆتونومياسىن دۇنيەگە اكەلۋ، مەملەكەتتىك بيلىك جۇيەسى مەن شەكارانى ايقىنداۋ، ۇلتارالىق جانە دىنارالىق قاتىناستاردى رەتتەۋ ۇلت ىسىنە جەگىلگەن زيالىلاردىڭ، ونىڭ ىشىندە ا. بايتۇرسىنۇلىنىڭ جاسامپازدىق، ينتەللەكتۋالدىق الەۋەتىن پاش ەتتى. 1917 جىلدىڭ جازىندا ءاليحان، مىرجاقىپ، احمەت ۇشەۋى: «ءبىزدىڭ جۇرت بوستاندىق، تەڭدىك، قۇرداستىق ساياسي ءىسىن ۇعىنباسا، تەزەك تەرىپ، تاريح جولىندا ارتتا قالادى. باقىت، ماحابباتتان تىسقارى بولادى. بۇل ەكەۋى جوق جۇرتقا تىرشىلىك نەگە كەرەك؟»، دەپ جازۋىمەن جالپىادامزاتتىق وركەنيەت، شىنايى دەموكراتيا بيىگىنەن وي وربىتسە، كۇزدە الاش پارتياسىنىڭ جوباسى ارقىلى قازاق ەلىنىڭ بولاشاعىن، مەملەكەت رەتىندە قالىپتاستىرۋ ستراتەگياسىن ايقىنداپ بەردى. مۇنداعى: «قازاق جۇرگەن وبلىستاردىڭ ءبارى ءبىر بايلانىپ، ءوز تىزگىنى وزىندە بولىپ، روسسيا رەسپۋبليكاسىنىڭ فەدەراتسيالىق ءبىر اعزاسى بولۋى. رەتى كەلسە، قازاق اۆتونومياسى سىبايلاس جۇرتتارمەن ازىرگە بىرلەسە بولۋى، رەتى كەلمەسە – بىردەن-اق ءوز الدىنا جەكە بولۋى»، - دەگەن كورەگەن پايىم بۇگىندە تولىق ورىندالدى.
ا. بايتۇرسىنۇلى بولشەۆيكتىك يدەيانىڭ قازاقستانداعى بولاشاعىنا سەنگەن جوق. بىرىنشىدەن، قازاق قوعامىنداعى تاپتىق، پارتيالىق جىكتەلىس، ەكونوميكالىق ءومىر بولشەۆيكتەر پايىم-تۇجىرىمنان مۇلدە وزگەشە ەكەنىن ارقاشان العا تارتىپ وتىردى. ەكىنشىدەن، كەشەگى وتار ولكەدەگى سوتسياليستىك قۇرىلىستىڭ العاشقى 3-4 جىلى بولشەۆيكتىك بيلىكتىڭ جاسامپاز قابىلەتى مەيلىنشە تومەن ەكەنىن كورسەتتى. 1921 جىلى ا. بايتۇرسىنۇلى جازعانداي، «ركپ ۇيىمدارىنىڭ قازاقتار اراسىندا جۇرگىزگەن جۇمىسىنىڭ قاي سالاسىن الساق تا، ەشقانداي العا جىلجۋشىلىق بولمادى». ۇشىنشىدەن، الاش ءھام الاش وردانى العاش قۇرۋشىلاردىڭ ءبىرى بولا تۇرا كەڭەس وكىمەتى جاعىنا ماجبۇرلەۋسىز-اق وتكەندە باستى كوزدەگەنى ۇلتىنىڭ يگىلىگىنە قىزمەت ەتۋ ەدى. «مەن، – دەپ جازىپتى ۇلى تۇلعا، – ركپ پروگرامماسىن ۇزاق ۋاقىت بويى قازاق حالقىن ازات ەتۋدىڭ جولدارىن ىزدەستىرۋدەن سوڭ بارىپ قابىلداعان ەدىم». تورتىنشىدەن، بولشەۆيكتەر بيلەگەن قازاقستاندا ءتۇرلى قىزمەتتەردى اتقارا ءجۇرىپ، ءتىپتى اباقتىعا قامالعاندا دا تۋعان حالقىن توتاليتارلىق قىسپاقتان، قۋعىن-سۇرگىننەن قورعاپ قالۋعا بار كۇشى مەن ءبىلىم-بىلىگىن رياسىز جۇمسادى.
تۇلعانىڭ تۇلعاعا لايىق ميسسيانى ورىنداۋى جەكە باسىنىڭ قابىلەت-قارىمىنا عانا تاۋەلدى ەمەس. ول بەرىسى – قورشاعان ورتاسىنداعى، ءارىسى – الەمدەگى قىرىق قاتپارلى وبەكتيۆتى جانە سۋبەكتيۆتى زاڭدىلىققا قالاي بايلاۋلى بولسا، كەزدەيسوق جانە ستيحيالى فاكتورلارعا دا سونشالىقتى قاتىسى بار. ماسەلەن، 1937 جىلعى «ۇلكەن تەررور» قازاقتان شىققان الدەنەشە مىڭ ماماننىڭ ءومىرىن قيدى. ارالارىندا قانشا بولاشاق دارىندى ساياساتكەر، عالىم، قولباسشى، كۇيشى، ساۋلەتشى كەتكەنىن ەشكىم ايتا المايدى. تاپ سول ستاليندىك «ۇلكەن تەرروردان»، قولدان ۇيىمداستىرىلعان زۇلماتتان الاششىل م.اۋەزوۆتىڭ، ءا. ەرمەكوۆتىڭ، ءا. مارعۇلاننىڭ امان-ساۋ قالعانى ناعىز كەزدەيسوقتىقتىڭ ءوزى. قيسىنعا سىيمايتىن وقىس وقيعالاردى دا قاپەردەن شىعارۋعا بولمايدى. سيدنەي وليمپياداسىنىڭ چەمپيونى بوكسشى ب.ساتتارحانوۆتىڭ 20 جاسار شاعىندا، جەزتاڭداي انشىلەر ج.كارمەنوۆ پەن م.ەراليەۆانىڭ كاسىبي-شىعارماشىلىق كەمەلىندە كولىك اپاتىنان قازا تابۋى ءارى كەزدەيسوق، ءارى ستيحيالى سەبەپتەر جيىنتىعىنىڭ اكەلگەن قاسىرەتى. حاكىم ابايدىڭ، عۇلاما شاكارىم قاجىنىڭ، ساياسي قايراتكەرلەر ءا. بوكەيحان، ا. بايتۇرسىنۇلى مەن ج.تاشەنوۆتىڭ مەملەكەت تاراپىنان قولداۋ كورمەك تۇگىلى ادىلەتسىزدىكپەن كۇيەلەنگەنى، جاپا شەككەنى تۇلعالار قاسىرەتتى تاعدىرعا سىرتقى كۇشتەردىڭ ارنايى ۇيىمداستىرۋىمەن دە ۇشىرايتىنىن اشكەرەلەيدى. ەندەشە، تۇلعانىڭ پايدا بولۋى ءتۇپجاراتۋشىنىڭ ۇلتقا، اراكىدىك ادامزات وركەنيەتىنە تارتقان سىيى، ونى دەر كەزىندە دۇرىس تاني جانە لايىقتى باعالاي ءبىلۋ ورتاسىنىڭ، اسىرەسە مەملەكەتتىك بيلىكتىڭ تاريح، بولاشاق، ار الدىنداعى بورىشى. ا. بايتۇرسىنۇلىنا تيەسىلى بۇل بورىش ەندى عانا وتەلۋدە.
تۇلعا تۇعىرىنىڭ بيىك ءارى كورنەكى قادىر-قاسيەتى، ولشەمى تۋعان حالقىنىڭ سانىمەن، حالىقارالىق قاتىناستار مەن سىرتقى ساياساتتاعى باسەكەگە قابىلەتتىلىگىمەن، ازات نەمەسە وتار كۇي كەشۋىمەن، ءتىپتى ناقتى قاي ەلدە تۇرۋىمەن انىقتالاتىنىن تاريح الدەنەشە دالەلدەدى. ايعاق-دالەل كەلتىرەر بولساق، XX عاسىر باسىندا ەۋرازيانىڭ سايىن دالاسىن ۇلتتىق يدەيامەن وياتقان، سونىسىمەن رەسەي يمپەرياسىنىڭ پاتشاسىن، كوكپ-نىڭ باس حاتشىلارىن مازالاندىرىپ، ۇرەيگە بولەگەن احمەت، ءاليحان، مۇستافالاردى قازاقستاننان تىس جەردە عالىم-ماماندار عانا بىلەدى، ال بۇلاردان مىڭداعان جىل بۇرىن عۇمىر كەشكەن، بار بولعانى قۇلداردىڭ كوسەمى، ساياسي باعىت-باعدارى مۇلدە ايقىندالماعان، گلادياتور سپارتاك الەم تاريحىنان ويىپ ورىن العان تۇلعالار قاتارىندا تۇر. ەگەر ءال-فارابي ءوز زامانىنداعى عىلىمي ويدىڭ الەم مويىنداعان وشاعى - اراب جەرىنە كەتپەي، وتىراردا قالىپ، تراكتاتتارىن وسىندا جازسا، الەمنىڭ ەكىنشى ۇستازى اتانار ما ەدى، اتانباس پا ەدى، قايتەر ەدى.
ماسەلەنىڭ ءمانىسى مىنادا: سانى كوپ حالىقتان عانا ەمەس، از حالىقتان دا ادامزات وركەنيەتىنە ولجا سالاتىن، پراكتيكالىق-قولدانبالىق جانە تەوريالىق-شىعارماشىلىق جاڭا كوكجيەكتى اشاتىن تۇلعا شىعادى. ال ونىڭ مويىندالۋى الەمدىك تاريحتا جانە ۇدەرىستەردە حالقىنىڭ باعىندىرعان بيىگىنە دە قاتىستى ەكەن. مۇندايدا حالقىمىزدىڭ: «كوپ قورقىتادى، تەرەڭ باتىرادى»، «ءبيدىڭ ايتقانىن قۇل دا ايتادى، بىراق اۋزىنىڭ دۋاسى جوق» دەگەن قاعيدات-ناقىلدارى ەسكە تۇسەدى. دەمەك، ا. بايتۇرسىنۇلىنىڭ توتاليتاريزم تۇسىندا اقتالۋىنان، ازاتتىقپەن بىرلەسە ۇلت تاريحىنداعى قاستەرلى ورنىن تابۋىنان حالقىمىزدىڭ ساپالىق كەمەلدەنگەنىن، مەملەكەتىمىزدىڭ كۇش-قۋاتى ارتقانىن، قوعامىمىزدىڭ ينتەللەكتۋالدىق قارىمى ەسەلەپ وسكەنىن كورۋ ءلازىم.
ا. بايتۇرسىنۇلىنىڭ ۇلت تاريحىنداعى ورنىن عىلىمي دايەكتەۋدىڭ ءبىر ساراسى ونىڭ تاريحي كوزقاراسىن زەردەلەۋگە كەلىپ تىرەلەدى. بۇل ورايدا «ادەبيەت تانىتقىش» كىتابىنداعى تاريح جايلى وي-تۇيىندەرىنىڭ ءمان-ماعىناسىنا بويلاۋدىڭ ماڭىزى زور. احاڭ بولعان وقيعانى باستان-اياق مازمۇنداپ بەرەتىن اۋەزەنىڭ تۇرىنە تاريحتى جاتقىزادى. تاريحتى «ۇلى دەرەك»، «ايعاقتى اۋەزە» دەي كەلە، ونى ءسوزدىڭ ەڭ ۇلىسى، ەڭ سيپاتتىسى قاتارىنا قويىپتى. تاريحتىڭ قىزمەتىن، ماقساتىن جەكە-جەكە تياناقتاپ، تاريحشىلار قاۋىمىنا ارتىلار جاۋاپكەرشىلىكتى تارقاتا تالدايدى. «تاريحشىلاردىڭ ماقساتى، – دەلىنگەن ەڭبەكتە، – ۋاقيعانىڭ ۋاقىتىن عانا كورسەتۋ، ياكي نە تۇردە بولعان تىسقى سيقىن عانا كورسەتۋ ەمەس، ول ۋاقيعانىڭ بولۋىنا قانداي نارسەلەر، نەندەي ۋاقيعالار سەبەپ بولعانىن كورسەتىپ، ىشكى مانىسىمەن دە تانىستىرۋ».
بەرەتىن دەرەگىنىڭ تۇرىنە، راس، وتىرىگىنىڭ تەكسەرىلۋىنە قاراي تاريحتى ءۇش سالاعا جىكتەگەن ەكەن: 1. «جالپى تاريح». 2. «جالقى تاريح». 3. «مادەنيەت تاريحى». شىنايى تاريحي زەرتتەۋگە شەجىرە، زامان حات، ءومىربايان، مىنەزدەمە، تاريحي اڭگىمە سەپتەسەتىنىن قاپەرگە سالعان. تاريحقا كوزقاراسى مەن مەتودولوگياسى بارىنشا ايقىن كورىنگەن ەڭبەكتەرىنە «قازاقتىڭ باس اقىنى»، «23 جوقتاۋ»، «اراب الىپپەسىن جاقتاعان بايانداماسى»، ت.ب. شىعارمالارى جاتادى.
تۇلعاسىز - حالىق جەتىم، تۋعان حالقىنان تامىرىن ۇزگەن تۇلعا - تۇل. حالىقتىڭ عۇمىرىن ۇزارتاتىن، ءتىپتى جەر بەتىندە ساقتالىپ قالۋىن قامتاماسىز ەتەتىن العىشارت: ماتەريالدىق جانە رۋحاني قازىنانى - ازىق-تۇلىك، تۇرعىن ءۇي، كيىم-كەشەك، ءتىل، ادەبيەت، ونەر، ت.ب.س.س. – ىلگەرىلەۋسىز، قاساڭ، ءاۋ باستاعى ءادىس-تاسىلمەن، قۇرال-جابدىقپەن وندىرە بەرۋ، تۋىنداتۋ جاقسىلىققا اپارمايدى. ونى ۇزدىكسىز جەتىلدىرۋ، ينتەللەكتۋالدىق ورەسىن بايىتۋ، ەڭبەكتىڭ ونىمدىلىگىن ارتتىرعان ۇستىنە ارتتىرا ءتۇسۋ قاجەت. ايتپەسە اشارشىلىق، كەدەيلىك، رۋحاني جۇتاڭدىق ەتنوستىڭ تۇبىنە جەتەدى. مۇنى ايتپاسا دا تۇسىنگەندىكتەن حالىق سانالى نەمەسە اۆتوماتتى تۇردە ەڭبەكتەنەدى، ىزدەنەدى. شارۋاعا قىرى بارلارى، مادەني-يماندىق ىستەرگە يكەمدىلەرى اينالاسىنداعىلارعا ۇلگى-ونەگە كورسەتەدى. بىراق بۇلار ەمپيريكالىق-ناقتى مىندەتتى جەرگىلىكتى اۋقىمعا ساي شەشكەن پىسىق بەلسەندىلەر عانا. ارتىق قىلامىن دەپ تىرتىق قىلعاندارعا كەشەگى كۇشپەن ۇجىمداستىرۋ تۇسىندا حالىقتىڭ بەرگەن انىقتاماسى «شولاق بەلسەندى» عوي. كوپ جايدان حابار بەرەتىن، تانىمدىق الەۋەتى ازىرگە تولىق زەردەلەنە قويماعان ۇعىم-تۇسىنىك بۇل. ناعىز تۇلعا ىزدەنىسى مەن ارەكەتىنىڭ ناتيجەسى جالپىۇلتتىق ماقساتتى ۇزدىك ۇلگىدە اتقارۋمەن كومكەرىلەدى. ايتالىق، ساياساتتا بۇلار قازاق حاندىعىنىڭ ىرگەسىن قالاعان كەرەي مەن جانىبەك سۇلتاندار، مەملەكەتتىڭ تاريحي-ەتنيكالىق اۋماعىن قالپىنا كەلتىرگەن حاقنازار، تاۋەكەل حاندار، ۋاقىت ۇدەسىنە لايىق رەفورمالاردى جۇزەگە اسىرعان قاسىم، ەسىم، تاۋكە حاندار، ۇلتتىق يدەولوگيا مەن تەوريادا پارمەندى ۇستانىمداردى جانە قاعيداتتاردى دايەكتەگەن اسان قايعى، بۇقار جىراۋ، الاش زيالىلارى، اسكەري-سوعىس ونەرىندە - ابىلقايىر حان، قابانباي مەن بوگەمباي باتىرلار، ۇلتتىق «مەنگە» نەگىزدەلگەن تاۋەلسىزدىك ءۇشىن كۇرەستە داڭقى ارتقان ابىلاي، كەنەسارى حاندار، ەۋروپالىق ءومىر سالتى مەن ءراتسيوناليزمدى ورنىقتىرۋدا - جاڭگىر حان، جازبا ادەبيەتتە - اباي، الەمدىك عىلىمدى يگەرۋدە - شوقان، قازاق عىلىمىن ورگە سۇيرەۋدە - ق.ساتباەۆ، كەڭەستىك توتاليتاريزم قىلمىسىن اشكەرەلەۋدە - م.شوقاي، ت.رىسقۇلوۆ، س.سادۋاقاسوۆ. وسىنداي تۇلعالارسىز قازاقتىڭ قازاق بولىپ قالۋى ەكىتالاي ەدى، حالقىنا ادالدىقپەن اقىل-ويىن، ارەكەتىن نارلەندىرمەگەندە بۇلار تۇلعا بيىگىنە كوتەرىلمەس ەدى.
حالىق پەن تۇلعانىڭ اجىراعىسىز بىرلىگى ا. بايتۇرسىنۇلىنىڭ بارشا تاعدىرىنان كورىنىس تاپتى. عاسىرلار توعىسىنداعى قازاق تاعدىرىن احاڭسىز، احاڭنىڭ ەسىمى مەن مۇراسىن قازاق حالقىنان تىس ۇعىنۋ مۇمكىن ەمەس. وسىناۋ مەتودولوگيالىق پايىمدى ا. بايتۇرسىنۇلىنىڭ كوزى تىرىسىندە جاس الاششىل م. اۋەزوۆ بىلايشا جەتكىزىپتى: «احاڭنىڭ مايدانعا العاش جىرى شىعىپ، ادەبيەت، ساياسات جولىندا جول باستاعان كۇندەرى ءبارىمىزدىڭ دە ەسىمىزدە... احاڭنىڭ قازاق وقۋشىسىنىڭ ويى مەن پىكىرىن تاربيەلەگەن زاماننان ءبىر وي ۇزاعامىز جوق. قالامىنان تۋعان وسيەت-ۇلگىسى ءالى ەسىمىزدەن كەتكەن جوق. پاتشا زامانىنداعى ۇكىمەتتىك ءار زورلىققا قارسى سالعان ۇرانى، ويىمىزعا سىڭىرگەن پىكىرى ءالى كۇنگە دەيىن ۇيرەنىپ قالعان بەسىگىمىزدەي كوزىمىزگە جىلى ۇشىرايدى، قۇلاعىمىزعا جايلى تيەدى». تۇڭعىش پرەزيدەنتىمىز – ەلباسى ن. نازارباەۆ: «احمەت بايتۇرسىنۇلى قازاق حالقىنىڭ ار-وجدانى»، دەگەن يدەولوگەماسىمەن ۇلت تاريحىنداعى تۇلعانىڭ ورىنىن ءدوپ كورسەتكەنىن بۇگىنگى ۇرپاق جاقسى بىلەدى.
ۇلى پەرزەنتىن ۇلىقتاي العان ەل وركەنيەت كوشىنەن قالۋى مۇمكىن ەمەس.
حانكەلدى ءابجانوۆ،
ۇعا اكادەميگى
