Qytai memlekettık keŋesınıŋ premerı Li Sian Qyrǧyzstanǧa resmi sapary barysynda 12 qūjatqa qol qoidy. Būl qūjattar arasynda Qyrǧyz Respublikasyndaǧy üş kömır ken ornyn bırlesıp igeru jäne Qyrǧyz-Qytai şekarasyna jaqyn jerde kömır logistikalyq ortalyǧyn bırlesıp salu turaly kelısımder bar, dep habarlaidy «Adyrna» ūlttyq portaly.
Qytailyq kompaniialarmen bırlesıp jūmys jürgızıletın ken oryndary Batken, Jalal-Abad jäne Naryn oblystarynda ornalasqan. Qyrǧyzstan Respublikasy Energetika ministrlıgınıŋ habarlauynşa, qytaidyŋ üş kompaniiasy «Qyrǧyzkömır» käsıpornymen bırlesıp, üş kömır kenışın «Tegene», «Sülüktü» jäne «Torugart 1» igeru boiynşa kelısım jasalǧan. Būdan bölek QHR kompaniiasymen bırlesıp «Erkeştam» avtomobil şekarasyna jaqyn jerde kömır logistikalyq ortalyǧyn qūru josparlanuda. Būl turaly «Qyrǧyzkomur» memlekettık käsıporny direktorynyŋ orynbasary Süiınbek Şeşaşov aitty:«Sülüktü Pol-11» ken ornyn igeruge 50 mln dollar investisiia salynady. Al Torugartan kömır öndıruge – 26 mln. Erkeştamdaǧy kölık logistikasyn qarjylandyru 50 million dollardan asady. «Tegendegı» jūmystarǧa keletın bolsaq, būl uchaskenı qarjylandyrudyŋ bırınşı kezeŋı 7 million dollardan asady. Eŋ aldymen, jūmys osy Sülüktü ken ornynan bastalady».«Tegene» kömır ken orny Jalal-Abad oblysyndaǧy Taş-qūmyr qalasynan 30-35 şaqyrym jerde, Qara Suu özenınıŋ sol jaǧalauynda ornalasqan. Onyŋ balanstyq otyn qory 47 million tonnaǧa baǧalanǧan. 2015 jyly ony igeruge auksion jariialanyp, keiın «Qyrǧyzkomurǧa» berılgen. «Sülüktü Pol-11» kömır kenışıne keletın bolsaq, onda 114 million tonna kömır bar. Ken ornynyŋ audany 800 gektardan asady. Sülüktü qalalyq kenşıler qauymdastyǧynyŋ töraǧasy Zamir Mirzaliūly kenışte jūmys älı bastalmaǧanyn aitady:
«Jergılıktı tūrǧyndarda Qytai tarapymen kelısım şarttary turaly tolyq aqparat joq. Öitkenı mūnda älı eşkım kelmedı. Negızınen, mūnda investorlarǧa degen közqaras jaman emes, öitkenı Sülüktü – būl qala. Būǧan deiın köptegen şahtalar qytailyq kompaniialardyŋ qatysuymen igerılgen, alaida olardyŋ barlyǧy bankrotqa ūşyrady. Sondyqtan men būl joly nätije beretınıne senbeimın», - dep atap öttı ol.«Qyrǧyzkomurdyŋ» kompaniiasynyŋ mälımetınşe, üş kömır ken ornynyŋ da lisenziiasy memleket menşıgınde qalady, bıraq öndırılgen otynnyŋ 70 paiyzy qytailyq investorlarǧa, al qalǧan 30 paiyzy Qyrǧyzstanǧa tiesılı bolady. Būl rette olar aldymen jergılıktı halyqtyŋ sūranysyn oryndap, odan keiın kömırdı oblystan tys jerlerge satamyz dep uäde berıp otyr. Būǧan deiın respublikanyŋ oŋtüstıgınde öndırılgen «qara altynnyŋ» köpşılıgı Özbekstan men Täjıkstanǧa ketken, olarmen soŋǧy jyldary şekara maŋyndaǧy qaqtyǧystardan keiın sauda jürgızılmeidı. «Qyrǧyzkomurdyŋ» būrynǧy direktory Rasul Ümbetaliev Qytaidyŋ Qyrǧyzstandaǧy kömır şahtalaryna degen qyzyǧuşylyǧyn osy eldegı öndırıstıŋ ösuımen tüsındıredı. Onyŋ pıkırınşe, kelısımder jasalǧan «70-ten 30-ǧa deiın» shemasy QHR müddelerıne sai kelmeidı:
«Bız kem degende «60-tan 40-qa» bölu turaly kelısuımız kerek edı, mūnda kömırdıŋ basym bölıgı Qyrǧyzstannyŋ ülesıne tiesılı. Öitkenı, negızgı resurstar – su, jer jäne elektr energiiasy – bızdıkı. Onyŋ üstıne bızde jalaqy arzan, salyq az. Sondyqtan olar qyzyǧuşylyq tanytady. Mysaly, Moŋǧoliiada 30 paiyzy ǧana investorǧa berılse, 70 paiyzy memleketke qalady. Bıraq bızdıŋ ıstegenımız kerısınşe boldy. Sondai-aq Tegene men Sülüktü audandaryn igergısı keletın otandyq investorlar da boldy. Bıraq olar ony qytailyq kompaniialarǧa berdı».Sonymen qatar qyrǧyz-qytai şekarasy maŋyna kömır logistikalyq ortalyǧyn salu jobasyna säikes taspaly konveierdıŋ ūzyndyǧy 7,5 şaqyrym bolady. «Qyrǧyzkomurda» Qytai öz aumaǧynda osyndai qūrylys salynǧanyn mälımdedı. Süiın Mamaşov konveier salynsa, Qytaiǧa kömır eksporty 100 esege artady deidı. Jasyratyny joq, Qyrǧyzstanda qytailyq investorlarǧa degen ekıūşty közqaras bar. Mäselen, 2019 jyly Naryn oblysynyŋ At-Başin audanynda Qytaidan kelgen käsıpkerdıŋ qatysuymen sauda-logistikalyq ortalyq salu jobasy ıske aspaǧan. Būǧan deiın Solton-Sary jäne Makmal altyn ken oryndary maŋyndaǧy tūrǧyndar Orta Patşalyq kompaniialaryna qarsylyq tanytqan. Al Toǧyz-Toro öŋırınde osyndai aksiia kezınde tau-ken käsıpornynyŋ keŋsesı örtenıp ketken. Al özımızge kelsek, Qazaqstan TMD elderıne tas kömırdıŋ eŋ köp kölemı – 156,2 mln dollarǧa 10,9 mln tonnaǧa jetkızgen. Atap aitqanda, jalpy eksport kölemınıŋ 62,2% paiyzy Reseige tiesılı. Üş negızgı importtauşy qatarǧa Qyrǧyzstan men Özbekstan da kıredı. TMD-dan tys elderge Qazaqstan 301,2 mln dollarǧa 5,4 mln tonna kömır eksporttasa, mūnda Şveisariia negızgı baǧyt bolyp tabylady – 3,7 mln tonna, iaǧni 73,1 paiyz. Biyl önerkäsıp jäne qūrylys ministrı Qanat Şarlapaev kömır eksportyn şekteu boiynşa şaralar äzırlenıp jatqanyn mälımdegen bolatyn.
«Adyrna» ūlttyq portaly
Ūqsas jaŋalyqtar
