Jaŋa jyl jaqsy lebızdermen bastaldy. Aldymen osy lebız ielerıne şeksız alǧysymdy bıldırgım keledı. Keşe Rumyniianyŋ Eminesku atyndaǧy halyqaralyq Poeziia Akademiiasynyŋ prezidentı İon Deakoneskuden, bügın - ūltymyzdyŋ ūlaǧatty perzentı Mūhtar Qūl-Mūhammed bauyrymnan hat alyp, köŋılım kölge ainalyp, tebırenıp otyrmyn.
Ekeuı de alystan, Europanyŋ ekı pūşpaǧynan sälem joldap, qalam terbegen. Jyraqta jürse de jüregıme jaqyn jandar. Aǧylşynşany keiın qazaqşalap ūsyna jatarmyn. Aldymen ana tılımızdegı üşbu dūǧai sälemdı oqiyq:
Ardaqty Ūlaǧa!
Jaŋa jyl Sızge, Otbasyŋyzǧa, Esdäulet ata ūrpaqtaryna qūt-berekesımen kelsın! Memqyzmette jürıp balalarymnyŋ köptegen quanyş-jetısterımen bölıse almai qalǧan ekenmın. Qazır köp balaly äke retınde sol olqylyǧymnyŋ ornyn toltyruǧa tyrysyp jürgen jaiym bar.
Qūttyqtau atauly qalyŋ papkılerdıŋ ışınde qalady,al hattyŋ jaiy bölekteu...
Myna bır hattyŋ nobaiy Jaŋa jyl aldynda tüsıp edı. Bügın taŋerteŋ saqal-mūrtyn däl Sızdıkındei basyp, Özıŋızge jıberıp otyrmyn.
Qadırlı Ūlaǧa!
Ädebiet pen önerdıŋ alamanyna bırge tüsken külıkter jetpıstıŋ söresıne alqynbai, auyzdyqpen alysyp qatar jetıpsızder. «Bärekeldı!» dep qol soǧamyz keiıngı tolqyn ınıler atynan. Toidyŋ dürkırep ötkenın Rahymǧali bauyryŋyz maiyn tamyza jetkızdı.
Men jetınşını bıtırgen jyly Sızdıŋ balǧyn qanat, kök qauyrsyn jyrlaryŋyzdy «Közderıŋe ǧaşyqpyn» degen pyşaqtyŋ qyryndai jinaǧyŋyzdan oqyǧan ekenmın. Sodan bergı jarty ǧasyr ışınde jaryq körgen barlyq kıtaptaryŋyzben tügeldei derlık tanyspyn dep aitsam şyndyqtyŋ auylynan şyǧandap kete qoimaspyn.
Ekeumızdıŋ basqan topyraq, jūtqan aua, tüsken su, örlegen tauymyz bır bolǧandyqtan öleŋmen salǧan örnekterıŋız menıŋ jüregıme tym jaqyn. Keide bala kezden kökeige qonyp, sanada jattalyp qalǧan sol suretterdıŋ Sızdıŋ jyrlaryŋyzdaǧy köz arbaityn keremetın men nege baiqamadym eken sūraq qūlymdaidy sanamda. Būl, ärine, men siiaqty aqyndyq qūdıret būiyrmaǧan myŋdaǧan adamnyŋ qolynan kelmeitın älemet.
Sız, Esenǧali men Jūmatai bastaǧan uyzyna jaryp ösken tegeurındı top Mūqaǧali, Qadyr, Tūmanbailar salǧan ozyq dästürdı alǧa tartyp, ǧasyrlar toǧysyndaǧy qazaq öleŋın altyn taqtyŋ aǧylasyndai örnektep, älemdık poeziia törıne ozdyrdy. Būl äsıreleu emes – aqiqat.
Sızdıŋ maǧarly, maŋǧaz önerıŋız turaly pıkırımnıŋ bır parasyn «Äbılhaiat» şyqqanda aitqanmyn. Bügın sodan bergı jyldarda sana sarabyna tüsken keibır oilarymmen bölısudı jön kördım.
Bızde poeziiany söz oinatu, ädemı ūiqas qūru dep tüsınetınder az emes. Aqynnyŋ basty mūraty eşkım körmegendı körıp, aŋǧarmaǧandy ajyratyp, qūpiiany tanu arqyly sözben suret salyp, obraz somdauda emes pe? Osy tūrǧydan kelgende Sızdıŋ poeziia japon ädebietındegı hokkuge ūqsap keletını bar.
Az sözge köp maǧyna syidyratyn japondyq minimalizmge negızdelgen, nebärı üş-aq joldan tūratyn hokkudyŋ qūrylymy mülde bölek. Bıraq tabiǧattyŋ aqyn ǧana baiqai alǧan bır ǧana sätın ūstap qalyp, ony köŋıl auanymen astastyra keiıpteitın osy bır äsem janrdyŋ Sızdıŋ poeziiadaǧy ädemı körınısterı az emes (köz aşpaǧan dala, jylap tūrǧan būlt, qūlap jatqan japyraq, şaşyn örgen qaiyŋ, monşaǧyn taqqan aspan, ot ūrlaǧan jūldyzdar).
Sızdıŋ poeziiada qatyp-semıp qalǧan statika joq: tabiǧat terbelıp, būlt sögılıp, jaŋbyr tögılıp, adamdar egılıp tūrady. Būl ünemı köşıp-qonyp tırlık etken, ūdaiy qimyl-qozǧalystaǧy tabiǧattyŋ töl perzentı – köşpendıler dünietanymynan tuyndaǧan qūbylys.
Dalalyqtar ūǧymynda adam tabiǧattyŋ ämırşısı emes, ajyramas bölşegı. Saqtardan jetken zoomorfty stildegı teŋdessız öner tuyndylary osyny körsetedı. Saq patşalarynyŋ kiım-keşek, sauyt-saiman, qaru-jaraqtary äldebır qūdailardyŋ beinesımen emes, özderıne azyq, serık bolǧan aŋ-qūstarmen naqyştalyp, mıngen attaryna deiın altynmen aptalyp, ielerımen qatar jerlenuı özın tabiǧattyŋ üilesımdı üzıgı, bölınbes bölşegı sezınuden tuǧan. Ökınışke orai, bızge saqtardan jetken jyr ülgısı joq. Jete qalsa Sız jyrlaǧan, Oralhan aǧam surettegen, Älıbek kökem möldırete jazǧan ailapat tarihy bar Altaidyŋ eskı zamandaǧy esten ketpes ǧalamat suretterın körer edık.
Aqyndar zymyraǧan uaqytty jiı jyrǧa qosady. Baiqasaŋyz jer de, tau da, tıptı uaqyt pen keŋıstık te sol baiaǧy ornynda. Al ony ainala üzdıksız köşıp-qonyp jürgen bızder ǧana. Adamdar mäŋgılıktı ızdep şarq ūrady, al onyŋ bızdı qorşap, qorǧap tūrǧanyn közge ıle bermeidı. Ony köru üşın aqyn jüregı kerek. Jürek közımen üŋılgende ǧana ol saǧan syryn da, qūşaǧyn da aşady. Sızdıŋ poeziiadaǧy astarly allegoriia, işaraly simvolikadan osyndai erekşelıkterdı aŋǧaramyn. Menıŋşe, däl osy saryndar Sızdı orys ädebietındegı «kümıs ǧasyr» poeziiasynyŋ altyn jaldy arǧymaǧy Aleksandr Blok poeziiasyna alyp keldı.
Poeziiadaǧy audarmaşy – tūpnūsqanyŋ bäsekelesı. Närın alady, baryn beredı. Sız de däl
solai jasadyŋyz. Nätijesınde Bloktan Sızge simvolmen söileu, mistikamen ış qatysu, mäŋgılıkpen tıldesu, adamdy tabiǧatpen şendestıre suretteu jūǧysyp, özıŋızde būrynan bar boiaular özgeşe reŋkke endı.
Orys poeziiasynda öleŋ joldaryn Blokşa bölşekteudıŋ arǧy jaǧynda oidy daralau, obrazdy aişyqtau jatyr, al būl kök türık poeziiasynda ejelden bar dästür. Osy qūbylysty Temırhan aǧa Medetbek qaita tırılttı. Temaǧaŋnyŋ jyrlarymen bırge alp-alp basqan almauyttar mınıp, jelp-jelp etken börılı bairaq kötergen Kültegın batyrdyŋ qalyŋ qoly sau ete qaldy jiyrmasynşy ǧasyrdyŋ töbesıne. Ǧajap emes pe? Öz mūragerın kütıp jatqan osyndai qymbat qazynalarymyz qanşama?!
Sız de qazaq poeziiasynyŋ dästürlı ölşemderıne özgeşe örnekter qostyŋyz. Osynyŋ bärı zamana zaŋǧary Äbış Kekılbai aǧamyzǧa Sızdıŋ poeziia turaly «Örısı şalqar öleŋ», al özıŋızge «Ūlyqbek talanty – ūlaǧatty talant» degen baltalasaŋ da būzylmaityn baǧa bergızdı. Kemeŋgerden asyryp kım aita alar dersıŋ? Bız de qosylamyz aqylmannyŋ aqjarma pıkırıne.
Beu, Ūlaǧa! Jetpıske kelgen jıgıt aǧasyna özıŋız şalqar şabytpen jyrlaǧan tas-töbeŋızden zaulaǧan jylqy-jyldardyŋ tarpaŋyn juasytyp, asauyn auyzdyqtap, qaşaǧanyn qūryqtap, arǧymaǧyn oinatyp, jorǧasyn taipaltyp, qazanatyn saqtap, tobyşaǧyn baptap, kösemın jegıp, nazbedeuge mınıp, aru-jyrdy töske alyp, sauyr taudy betke alyp, tarta ber alǧa deimın quana qol soǧyp.
Ūqsas jaŋalyqtar
Qūrmetpen,
Mūhtar Qūl-Mūhammed
2-qaŋtar 2025 jyl.
Qadırlı dosym Ūlaqa! Toiyŋ toiǧa ūlassyn! Özıŋe aitqan sol kezde jol saparda boldym. Älı esımde ekeumız Moskvada tanysyp, tabysyp dos bolǧanymyzǧa da talai uaqyt ötken eken. Sen bügınde poeziianyŋ Pyraǧy da Qyrany boldyŋ... Är öleŋıŋ Alaştyŋ alqasy bolardai marjan jyrlar... Bız senımen maqtanamyz, Ūlyqbek dos! Senımen syrlasatyn uaqyt ta mümkındık te bolmaǧan soŋ özıŋe osy hatty jazyp otyrmyn... Dūrysy senı jazǧan Serı jaily oi qozǧaiyn... Qazaqtyŋ maŋdaiyna Mūhtarlardy beker bermegen ǧoi... Keşegı Mūhtar Qūl -Mūhamedtıŋ saǧan arnaǧan maqalasyn oqyp aiyzym qandy. Qara sözden qamyr ilegen, oqyǧany men toqyǧany bır akademiiaǧa simaityn Mūqaŋdy oqu da tyŋdau da bır ǧanibet... Bügınde söz qadırı törden bosaǧaǧa yǧysqan şaqta qaiyŋnan qobyz tüigendei qara sözden Qūl-Mūhamed örnek salǧan eken. Jalaŋ teŋeu emes är sözınıŋ astynda Janar taudai jarqyraǧan oi jatyr. Kesek kesek tolgaular... Bır maqala bır disertasiia ıspettı... Deni Didronyŋ "Glubokie mysli- eto jeleznye gvozdi,vognannye v um tak,chto nichem ne vyrvat ih..." degendei. Būǧan alyp qosaryŋ bolmas deimın, qadırlı dos... Tūnyp tūrǧan filosofiia.. " Altynnyŋ qolda barda qadırı joq" demekşı esıŋde bolar Mūhaŋ Mädeniet ministrı bolǧanda ministrlık - Eŋsesı biık Aq orda bolatyn. Kez kelgen mäsele bır sätte şeşılıp jüre beretın. Ol kezeŋder Qazaq önerı üşın renessans qaita örleu uaqyty deuge bolady. Keiın Mūhaŋdardan soŋ ol jer jūqaŋdardyŋ orny boldy. Tıptı ekı sözdı ejıktep äzer aitatyndardy da kördık... Men Äuezovtı körmesem de Onyŋ közın körgen sözın tyŋdap " Abaidy" alǧaş sahnaǧa şyǧarǧan Asqar Toqpanovty bıletınmın...4 jyl därıs alyp "Toqpanovtyŋ toqpaǧynan "ösken örkendegen jannyŋ bırımın. Asekeŋ söz qadırın, qara öleŋnıŋ qasietın bıletın şeşen kısı bolatyn. Mınezı de bar-tyn. Keşe Mūhaŋnyŋ maqalasyn oqyǧanda sol Asqar aǧa esıme tüstı... Iştei ökındım... Şırkın-ai... Asekeŋ tırı bolǧanda myna maqalany oqyp qalai quanar edı degem... Jasyratyny joq bügıngı taŋda Qūl Mūhamedke teŋ keler intellektual, ensiklopediialyq bılımdı jandy bılmedım.. Mūhtarda taudan qūlaǧan tasqyndai... tasqyn emes qardyŋ köşkınındei myn million appaq - aq tozaŋdai söz tırkesı emes oi tırkesı bar... Bügıngı eŋ defisit taptyrmaityn osyndai Oily azamattar... Genrih Geinenıŋ " Silnaia mysl vyrajaetsia silno" degenı beker emes au... Basqany bılmeim öz basym zaŋǧar leksiia tyŋdaǧandai rahat küige bölendım...Ūlyqbek dosym... Mūndaida söz tabu da qiyn eken... Dei tūrǧanmen "Myŋ jasaŋyz Qazaqtyŋ Mūhtary! Sız biıksız!! Sondyqtan da sız darasyz! Aman bolyŋyz!"deiık... «Jaqsynyŋ jaqsylyǧyn ait nūry tassyn" degen maqaldy men şyǧarǧan joqpyn ǧoi. Qazaq mädenietınıŋ, adebietınıŋ, rūhaniiatynyŋ är jaqsylyǧyna börkın atyp quanatyn adamdar bügınde azaiǧan... Ol özıŋe aian... Qazaqta "şyraqşy" degen ūǧym bar. Baryŋdy baǧalap könenı közınıŋ qaraşyǧyndai saqtaityn qarapaiym jandar.. Bızdıŋ Mūhan sol Şyraqşy.. Akademik şyraqşy.. Ūlyqbek dosym.... Mūhtar Qūl Mūhamedtı körseŋ salem dersıŋ..Ol aramyzda jürgen Azamat qoi... Sälemmen,köne dosyŋ Talǧat Temenov.
Qaŋtar. Astana.