| İdeialar fabrikasyn kım qalai paidalanady? Älemde «qai eldıŋ aqyl oi ortalyǧy – ideialar fabrikasy basym?» degen mäsele kün tärtıbıne şyqty Älem jūrty saiasi-ekonomikalyq instituttarynyŋ jūmysyn «bızderde mynadai bar, mynadai bar» dep jarnamalap jatyr. Onyŋ qorytyndysy mamyr aiynyŋ bas kezınde BŪŪ ştab-päterınde «älemdık aqyl-oi ortalyqtarynyŋ jyl saiynǧy reitingısı» (Global Go-To Think Tank Rankings) jariialandy. İdeialar bäsekelesınde 156 elden 6 545 aqyl-oi ortalyǧy, saiasi-ekonomikalyq instituttyŋ jūmysy, qarym-qabıletı synǧa tüstı. Nätijesınde eŋ üzdık 30 aqyl-oi ortalyǧy belgılı boldy. İdeialar fabrikasy bäsekesıne şyqqan elderdıŋ arasynda AQŞ pen Japoniia köş bastap tūr. Al 2018 jyldyŋ qorytyndysy boiynşa älem boiynşa üzdık jūmys körsetken «mi tresterı» retınde vaşingtondyq Brukings instituty, britaniialyq Chatham House, (Halyqaralyq ıster jönındegı koroldık institut), Karnegi qory, amerikalyq Council on Foreign Relations (Halyqaralyq ıster boiynşa keŋes instituty) jäne Vaşingtondaǧy Center for Strategic and International Studies (strategiialyq zertteuler instituty) engen bolatyn. Biylǧy älemdık aqyl-oi bäsekesı synǧa tüsken bäigege TMD elderı arasynan Resei alǧaşqy otyzdyqqa ılındı. BŪŪ tızımınde «Karnegi» saiasi saraptamalyq ortalyǧy 26-orynnan körıngen Reseide qazir bir mezgilde: «şikizat» provinsiialary» da, ülken qalalar maŋyna şoǧyrlanǧan öndiristik anklavtar da (jaŋǧyrudyŋ reseilik äskeri-önerkäsiptik nūsqasy) jäne äskeri-öndiristik keşen (VPK), jylu-energetikalyq keşen (TEK) jäne Mäskeu men Sankt-Peterburgte ornalasqan bilik beinesindegi «mi ortalyqtary» men «oi fabrikalary» qatar ömir sürude. Qazaqstandyq instituttar būl reitingınıŋ otyzdyǧynan körıne alǧan joq. Jalpy, aqyl-oi ortalyqtaryna arnal-ǧan qai reitingıge nazar salsaq ta, tömengı qatardan oryn alady. Tıptı Ortalyq Aziia jäne Şyǧys Europa aimaǧy ǧana qamtylǧan reitingılık körsetkıştegı top – 30 instituttyŋ arasynda da qazaqstandyq ortalyqtar joq bolyp şyqty. Äzırbaijannyŋ Ekonomika jäne äleumettık zertteuler instituty 15-orynnan körındı. Būl tızımde Ukraina, Estoniia elderınıŋ aqyl-oi ortalyqtary bar. İä, bizdiŋ qazaqstandyq “balaŋ” analitika äli künge eski qalyp pen jaŋa stereotip arasynda basy qatyp, qalyptasudyŋ bastapqy kezeŋinen şyǧa almai jüretin. Bıraq Erlan Qarin, Nūrlan Erımbetov, Aidos Sarym tärızdı el tūtqasyndaǧy azamattardyŋ eŋ maŋyzdy mäseleni tereŋ tüsinip, oŋ äreketterge kiriskenin körıp jürmız. Bızdıŋ qoǧamda ideialar fabrikasynyŋ ırgetasynyŋ qalanuyna ekı jaq ta müddelı: Ekı taraptan da qozǧalystar bar. Ümıt basym, baǧdar aiqyn. Sebebı bızdıŋ el 2050 jylǧa deiıngı damu baǧdarlamasyn aiqyndap alǧan el. 2050 Strategiiasy – bızdıŋ saiasi doktrinamyz. İdeialar fabrikasynda köterıler taqyryptar 2050 Stregiiasynyŋ mümkındıkterın jan-jaqty saralap, qoǧamǧa oi salsa, ümıttıŋ aqtalǧany. «Älemdık saiasattanuşylardyŋ qoryna «İdeialar fabrikasy» retınde enıp ketken ūǧym bızdıŋ elge keştetıp bolsa da jettı» deidı mamandar. Kündelıktı basylym betterınde osy taqyrypta bıraz maqalalar jariialandy. Sonyŋ ışınde bızdıŋ nazarymyzdy audarǧany – professor Mūhtarbek Şaikemelovtyŋ «Bızdıŋ qoǧam saiasattanu salasyn ǧylym dep tani ma?» degen maqalasy. Avtor öz maqalasynda «İdeialar fabrikasy» bügın de bolǧan, erteŋ de jalǧasa beredı. Ol bilık elitasynyŋ qoldauyna ie bolǧanda ǧana materialdyq küşke ie bolady. Qazaqstanda jaǧdai özgeşerek. Bir jaǧynan atalǧan ǧalamdyq daǧdarystardan el üşin saiasi jäne ekonomikalyq dividend aluǧa bolsa, ekinşiden, ony bolaşaq jaŋǧyrudyŋ alǧyşarty retinde qarastyruǧa bolar edi. Bıraq ol, äzırge özımızdıŋ el şekarasynan ärı asa alǧan joq. Älemdık qauymdastyqtyŋ nazaryn audara almauymyzdyŋ sebebı osy» deidı. Qazaqstandyq saiasattanuşy Eduard Poletaev ta qazaqstandyq saiasattanu ǧylymy kenjelep damyp kele jatqan sala ekenın aitady. Bıraq tüitkıl onymen ǧana şektelmeidı eken. – Bıraq bır ǧana problema bar. Bızdıŋ qoǧamda saiasattanuşynyŋ qūqyqtyq märtebesı anyqtalmaǧan, ol jaily naqty közqaras ta qalyptaspaǧan. Saiasattanuşy belgılı bır mamandyq pa, älde belgılı bır tūlǧanyŋ hobbiı me, ol jaǧyn da eşkım kesıp aita almaidy. Soŋǧy jyldary barlyq taqyryptarǧa pıkır bıldıre beretın saiasattanuşylar toby qalyptasyp kele jatyr. Būl oqyrmannyŋ saiasattanu turaly tüsınıgın tym tūmandandyryp jıberedı. Mysaly, bızde Qytai, Auǧanstan nemese TMD kölemındegı integrasiialyq üderıster turaly pıkır bıldıre beretın saiasattanuşylar qatary tym köp. Bız aityp ötken taqyryptar saiasattanuşynyŋ janyna jaqyn taqyryp pa, älde ol ony tereŋ meŋgergendıkten qana jüreksınbei pıkır bıldırıp otyr ma? Ol jaǧyn eşkım aita almaidy. Qoǧam bır orynda tūrmaidy, zaŋ özgeredı. Zaman özgeredı. Sondyqtan saiasattanuşylarǧa «saiasi közqarasy tūraqsyz» degen aiyptar da taǧylyp jatady. Sondyqtan men ärıptesterımnıŋ belgılı bır salalyq taqyryptarǧa mamandanǧanyn jäne saiasi klandar men saiasi toptardan täuelsız bolǧanyn qalar edım. Saiasattanuşy barlyq taqyrypty bol-jap aityp beretın astrolog nemese balger emes. Al saiasattanuşylardyŋ saraptamalaryn bilık oryndary qaperıne ala ma, joq pa, ol bölek äŋgıme. Bıraq bızdıŋ jaǧdaiymyzda saiasattanuşylar bilık üşın №1 zapasta tūrǧan mamandar. Qazır qūzyrly ministrlıkter saiasi ortalyqtarǧa äleumettık zert-teu monitoringın ötkızu turaly boiynşa memlekettık tapsyrys berıp tūrady. Ekı taraptyŋ ūiymdastyruymen halyqaralyq konferensiialar ötıp tūrady. Demek, ekı tarap ta saiasattanu ǧylymynyŋ qajettılıgın, özektılıgın moiyndai bastady. Bıraq bilık – saiasattanuşynyŋ ornynda özın sezıne almaidy. Būl barlyq elderge tän kemşılık. Ekı tarapty ekı jaqtyŋ da müddelerı barynşa eskerılgen İdeialar fabrikasy ǧana jaqyndata alady. Onyŋ körıgın qyzdyru – saiasattanuşylardyŋ enşısınde. Qoǧamdyq pıkırdıŋ betalysy soǧan qarap aiqyndalady, – deidı Eduard Poletaev. Saiasattanuşylar otandyq saiasattanudyŋ öz-ge ǧylym baǧyttary sekıldı aiaǧyna tūsau bolyp tūrǧan tūsy – mamandanu mäselesı ekenın aitqan bolatyn. Iаǧni geosaiasatta, ūltaralyq, dınaralyq qaqtyǧysqa, memlekettık qyzmet jüiesıne, qorǧanys salasyna mamandanǧan saiasattanuşylar kem. Osy salada qalam terbegenderı dissertasiiamen, därıspen şekteledı, köpşılık qauymǧa şyqpaidy. Esesıne, esımı bır-ekı gazet-jurnalǧa jariialanǧan sarapşylar kez kelgen saualǧa qatysty özınıŋ közqarasyn bıldıruge daiyn tūrady. Özınıŋ zertteu salasy bolmasa da, pıkır aituǧa qymsynbaidy. Säikesınşe, pıkırdıŋ, baǧanyŋ, boljamnyŋ sapasyna syn keledı. Degenmen ol jönınde qatty alaŋdap jatqan saiasattanuşylar az sekıldı. Törtkül dünienıŋ tört būryşynda beleŋ alyp jatqan tüiıtkılderge toitarys beru jolynda aqyl –oi fabrikasynyŋ maŋyzy zor. Sebebı älem elderınde uşyqqan problemanyŋ elımızdı ainalyp ötedı dep aituǧa bolmaityndyǧyn uaqyttyŋ özı körsetıp , däleldep otyr. Al būl mäsele bızden türen tüspegen taqyryp. Būl älemnıŋ barlyq elınde mūndai ortalyqtarǧa arqa süiedı solardyŋ ūsynystaryna qūlaq asady. Bızde osyǧan üirenuımız kerek.. |
Ūqsas jaŋalyqtar
İlon Mask ideiasyna ūqsas ūsynys. Ministr Jūmanǧarin biudjettı oŋtailandyruǧa qatysty pıkır bıldırdı
