Qazaq qoǧamyn dür sılkındırgen «Qaŋtar qasyretı» eşkımdı bei-jai qaldyrmasa kerek. Sonyŋ ışınde būl oqiǧaǧa erekeşe män berıp, pıkır bıldırıp jatqan saiasatkerler bır töbe. Osy künge deiın orys tıldı baspasözde bolmasa, qazaqşa basylymdarda körıne bermeitın saiasi dissident, Qazaqstannyŋ būrynǧy premer-ministrı Äkejan Maǧjanūly Qajygeldin bızben sūhbattasuǧa yqylas tanytyp, sūraqtarymyzǧa barynşa şynaiy jauap qaiyrdy. Eskertu: sūhbat onlain formatta jasaldy. Marhabat, märtebelı oqyrman...
Toqaev eşbır partiiaǧa müşe bolmauy kerek
– Äkejan Maǧjanūly, «qaŋtar oqiǧasynan» keiın Qazaqstan bilıgınde bırşama auys-tüiıster oryn aldy. Bırlı-jarym lauazymdy şeneunık tūtqyndaldy. Bırşamasy qyzmetınen kettı. Taǧy bırazy «öz erkımen» mansaptaryn tapsyryp jatyr. Olardyŋ arasynda eks-prezidentke eŋ jaqyn adamdar da joq emes. Sız būl jaǧdailardy qazır syrttan körıp-bılıp otyrsyz. Aityŋyzşy, qazırgı eldegı saiasi ahualdy qalai baǧalaisyz? – Eldıŋ basyndaǧy qazırgı haldy halyq üşın öte qiyn ärı qauıptı dep esepteimın. Būl daǧdarystyŋ tereŋdıgı sonşalyq, ony jalǧyz tötenşe şaralar qabyldau arqyly şeşu mümkın emes. Bırınşıden, Qasym-Jomart Toqaev būl daǧdarystyŋ sebebı – sybailas jemqorlyq pen kleptokrattardyŋ bilıgı ekenın äuelı özı moiyndauy kerek. Ol üşın sailanǧan prezident retınde oryn alǧan oqiǧalarǧa atqaruşy bilıktı aşyq aiyptap, baǧa beruı kerek. Sol dūrys bolady. Jyl saiyn küş alyp kele jatqan halyqtyŋ bilıkke degen senımsızdıgı, barlyq deŋgeidegı atqaruşy bilık ökılderınıŋ azamattardyŋ ünıne, mūŋ-mūqtajdyqtaryna qūlaq aspauy, el ışınde bolyp ne bolyp jatqanyna nazar audarmai kelgenı osy narazylyqtardy tudyrǧan basty sebepterdıŋ bırı. Atalǧan mäseleler şeşılmei azamattardyŋ bilıkke degen senımın qaitaru prosessı bastalmaidy! Ekınşıden, «bilık partiiasy» dep atalatyn partiia men onyŋ basşylyǧynyŋ özderın qalai ūstaitynyn, Mäjılıs pen barlyq bilık organdaryndaǧy «halyq ökılderı» deitın adamdardyŋ şyn kelbetın bärımız jaqsy bılemız. Mäjılıste halyq atynan ökıldık ettı degender osy jyldar boiy qara halyqtyŋ mūŋ-mūqtajyna, tüitkıldı mäselelerıne, talap-tılekterıne soqyr, saŋyrau boldy. Demek, olar da atqaruşy bilıkpen teŋ oryn alǧan oqiǧalarǧa jauapty! Mäjılıstı taratu kerek. Bıraq, oǧan deiın «Sailau turaly zaŋǧa» özgerıster engızıp, majoritarly jüienı qaita qabyldaǧan jön. Prezident Toqaev jaŋa sailaudy jariialap, halyqtyŋ ümıtkerlerdı ūsynuǧa, ügıt-nasihat jürgızuge, dauys beru prosesın baqylap, dauys sanau mäselelerın şeşuge jäne öz azamattaryn taŋdauǧa kelısıp, mümkındık beruı kerek. Sondai-aq, prezident Toqaevtyŋ osy jemqor ūiymnan şyǧyp, endı eşbır saiasi partiiaǧa qosylmauy, tıptı olardy qūrmauy da dūrys bolar edı. Qazırgı jaǧdaida ol partiiadan tys boluy kerek! Barlyq atqaruşy bilık basşylary 1990 jyldardaǧydai beitaraptyq tanytyp, tek halyqqa qyzmet etuge mındettı boluy kerek.«Jaŋaǧa barar jolda eskı tyrmalar jatuy mümkın»
– Daǧdarystyŋ tamyry bızdıŋ ömırımızge tereŋdep enıp, halyqtyŋ bolaşaǧyna balta şauyp, kedergı bolyp keldı. Jüienı tolyq özgertpei bız eşqaşan bilık ökılderı tübegeilı ūlt müddesıne adal qyzmet etetınıne sene almaimyz. Ketken rejim qaldyrǧan basty zūlymdyq, qoǧamnyŋ qaterlı ısıgı – ol jemqorlyq! Tek saiasatta ǧana emes, ekonomikada da osy tereŋ daǧdarysty eŋseru üşın bilık eŋ aldymen jemqorlyqtyŋ bar ekenın köpşılık aldynda moiyndauy, negızgı sebepterın atauy, qoǧamdy «emdeu baǧdarlamasyn» jariialauy tiıs. Ol üşın azamattyq qoǧamdy, barlyq saiasi belsendılerdı osy ıske jūmyldyru kerek. Bilık jūmysşy halyqpen özındık yqpaly bar käsıpodaqtar, azamattyq belsendıler arqyly dialogty bastauy kerek. BAQ ökılderın qudalaudy toqtatyp, būryn Nazarbaev äuletı iemdengen barlyq BAQ-ty jabuy nemese halyqqa jariia türde qaitaruy qajet. Prezident Toqaevtyŋ daǧdarysqa qarsy kürestegı basty serıktesterı äkımşılık ǧimarattarda otyrǧan joq! Ras, şeneunıkter kerek. Bıraq, jemqorlarǧa qarsy küres batyl jasaluy tiıs. Sebebı, olar halyq tolquy kezınde han saraiyndai üilerınde būǧyp jatyp-aq, bolaşaq qastandyqtarǧa qatysty, otqa mai qūidy. Toqaevtyŋ qazırgı eŋ küştı jäne müddelı jaqtastary – qalalar men auyldarda. Qalyŋ būqara Toqaevtyŋ endı ne ısteitının mūqiiat baqylap otyr. Halyq danalyǧy «jaŋaǧa barar jolda eskı tyrmalar jatuy mümkın» dep, üiretedı. Kedergıler joq emes. Ökınışke orai, men Qasym-Jomart Toqaevtyŋ qazırdıŋ özınde sol kedergılerge qarai basyp kele jatqanyn körıp otyrmyn. Nūrsūltan Nazarbaevtyŋ «mūrasy» sabaq retınde este qaluy kerek. Bıraq, eskertkışter men qala, köşe ataularynda emes! Saiasatkerler men halyqtyŋ esınde qaluy kerek. Ol ūmytylmas ız qaldyrdy. Bastysy – «Elbasy» dep ūltty qorlaudy toqtatu kerek. Ärqaisymyzdyŋ öz basymyz bar. Bız Toqaevtan tergeulerdıŋ ädıl jürgızıluın, jauap alu kezınde kınäsız eşkımnıŋ jazalanbauyn nemese densaulyǧynan aiyrylmauyn jäne kınäsı däleldense, jauapkerşılıkten alynbauyn kütemız. Sondai-aq, bolǧan oqiǧanyŋ tolyq körınısı aiqyndala salysymen, prezident qandy künderde jaqyndarynan aiyrylǧan, qaza tapqan beibıt tūrǧyndardyŋ jaqyn tuystarymen, mitingılerge qatysy joq azamattarmen kezdesedı dep kütemız. Al töŋkerıstıŋ negızgı arandatuşylaryna aldanǧandardyŋ arasynan qaza tapqandardy da atap ötu kerek dep oilaimyn. Toqaev tez arada qoǧamdyq tärtıp būzylmaǧan qalalardaǧy belsendılerdı uaqytşa ūstau izoliatorlary men polisiia bölımşelerınen bosatyp, eşqaisysyn qudalamau turaly būiryq beruı kerek. Sonymen qatar, küştık qūrylymdardyŋ azamattarǧa negızsız zorlyq-zombylyq körsetuı faktılerı de joq emes. Būǧan kınälıler de anyqtalyp, jauapqa tartyluy tiıs. Būl üşın Toqaev jeke basymen jauapty. Toqaev azamattardy qorqytudy oilamauy kerek. Öitpese, onyŋ saldary özıne de, ondai būiryqty oryndauşylarǧa da oŋai timeitını anyq. Bız qazırdıŋ özınde köp jyldar boiy zaŋ aldynda emes, Nazarbaev otbasyna, onyŋ jeke basyna, onyŋ balalaryna jäne jaqyndaryna, nemerelerıne qyzmet etkenderdıŋ tızımın jinap jatyrmyz.Bilık tranzitı aiaqtaldy. Halyq taǧy 30 jyl kütpeidı!
– «Qaŋtar oqiǧasy» Qazaqstandaǧy bilık tranzitıne nükte qoia aldy ma? – Būl – bilık tranzitınıŋ aiaqtaluy. Qazır halyq būrynǧydan mülde basqa Qazaqstanda. Toqaev myrza da jaŋa Qazaqstanǧa aiaq basty. Ol (Toqaev) qoǧam būrynǧydai äreketsızdıkke, zorlyq-zombylyqqa endı şydap tözıp otyra bermeitının jaqsy bıledı dep oilaimyn. Toqaevtyŋ qazırgı jaǧdaiy būrynǧy eskı rejim qūlaǧan kezdegı Nazarbaevtyŋ jaǧdaiyna ūqsas. Bızdıŋ aldymyzda Respublikamyzdy qalai saqtap qalamyz jäne ony qalai jaŋǧyrtuǧa bolady degen mäseleler tūr. Bız bärımız, sonyŋ ışınde sızder, jurnalister, Nazarbaevtyŋ qandy mūrasynan (endı obektivtı türde aita alamyz) aulaq boluymyz kerek. El bolaşaǧynyŋ qalai damityny özımızge bailanysty. Ärine, saiasi bolaşaq halyqtyŋ, ışınara prezident Toqaevtyŋ qolynda. Bız saiasi daǧdarysty bastan ötkerıp jatyrmyz. Jäne ony äkımşılık emes, saiasi jolmen eŋresuımız kerek. Toqaev būrynǧy qatelıkterdı qaitalai alady. Bıraq, halyq ony taǧy da 30 jyl kütpeidı! – Qazır el ışınde, saiasatşylardyŋ auzynda Nazarbaev däuırı aiaqtaldy degen pıkırler aityluda. Būl jaily ne deisız? – N.Nazarbaev däuırınıŋ aiaqtaluy, mıne, bastaldy.ŪQŞŪ-nyŋ kömegı – būrynǧy rejim daǧdarysynyŋ dälelı!
– «Qaŋtar oqiǧasy» kezınde prezident Toqaevtyŋ pärmenımen ŪQŞŪ (ODKB) äskerı äkelındı. ŪQŞŪ-nyŋ kömegı Qazaqstannyŋ älemdık, onyŋ ışındegı Batys älemınıŋ aldyndaǧy bedelıne qalai äser etedı? – Toqaevtyŋ osy ūiymnan kömek sūrauǧa mäjbür boluy – būrynǧy saiasi rejim daǧdarysynyŋ taǧy bır naqty dälelı. Ükımet pen onyŋ nasihattauşylary: «N.Nazarbaev ekonomikasy damyǧan memleket qūrdy», – dep qanşa sairasa da, qoǧamdaǧy sergek sanaly, közı aşyq azamattar būl sözdıŋ astarynda eş män joq ekenın būrynnan aityp jürdı. Aqyry olardyŋ aitqany dūrys bolyp şyqty. H.Hazarbaev qūrǧan memlekettıŋ sapasy qaǧaz qoraptan küştı emes bolyp şyqty.Jaŋa memleket üşın qūrylǧan resmi komissiianyŋ qūramynda boluǧa daiynmyn!
– Sızge qazırgı bilık tarapynan elge qaitu turaly ūsynys nemese şaqyrtu keldı me? Eger bilık tarapynan saiasi qyzmet nemese keŋesşılık qyzmet ūsynylsa, Qazaqstanǧa qaityp kelu oiyŋyzda bar ma? – Men ötırık pen satqyndyqtyŋ älı joiylmaǧan jüiesınıŋ bır bölıgı bolǧym kelmeidı. Degenmen, öz halqymmen bırge ötken qandy oqiǧany eŋseruge ärqaşan daiynmyn. Jäne halyq senımındegı Ükımette nemese Nazarbaev rejimınıŋ zardaptaryn eŋseru jäne jaŋa memleket qūru üşın arnaiy qūrylǧan resmi komissiiada boluǧa daiynmyn. Qazır öz bastap bır top mamandarmen bırge Qazaq elınıŋ bükıl ekonomikasyn sauyqtyru jäne jaŋǧyrtu baǧdarlamasyn daiyndadyq. Onda eŋ aldymen, el bailyǧyn köpşılıktıŋ müddesı üşın ädıl böludıŋ bükıl mehanizmın qaita qarau joldary körsetıldı. Sondai-aq, elge auqymdy investisiialar tartudyŋ tetıkterı de qarastyrylǧan. Būl üşın azamattardyŋ bilıkke degen senımın qaitaryp qana qoimai, investorlardyŋ elge degen senımın de qalpyna keltıru maŋyzdy. Şetelde jasyrylǧan Nazarbaev äuletı men onyŋ sybailastarynyŋ bailyǧyn sol şeteldıkter bızdıŋ jerlesterımızden de artyq bıledı. Sybailas jemqorlyqqa qarsy naqty kürestı qolǧa, ūrlanǧan kapitaldy elge qaitarudy öz moinymyzǧa almasaq, reformalardy şynymen bastaldy degenge eşkım senbeidı. Mūnyŋ bärı älı de qabyldauǧa bolatyn zaŋ boiynşa aşyq türde jasaluy kerek. Būl jaŋa bilık būrynǧy bilıktıŋ bailyǧyn özara bölısıp jatyr degen oi bolmauy üşın de kerek. Sonda ǧana halyq būl jūmystardyŋ tek ūlt müddesı üşın jasalyp jatqanyn bıledı. – Äŋgımeŋızge köp rahmet.Sūhbattasqan Nūrgeldı Äbdıǧaniūly
Redaksiia: Atalǧan sūhbatty ūiymdastyruǧa atsalysqan Ämırjan Qosan myrza men Botagöz İsa hanymǧa alǧys aitamyz...
