Osy jyldar ışınde IýNESKO-nyŋ Adamzattyŋ materialdyq emes mädeni mūralary tızımıne engen ūlyq mereke 2010 jyly BŪŪ Bas Assambleiasynyŋ qararymen Nauryz – Halyqaralyq künı dep tanyldy. Şyǧystyŋ ortaq merekesı retınde moiyndalǧan jyl basy tamyry bır, tarihy ortaq, taǧdyry ūqsas tügel türkını tabystyrǧan bereke-bırlıktıŋ qūtty bastauyna ainaldy. Äz-meiram biyl da jaqsylyqtarmen bastaldy. Araǧa toǧyz jyl salyp Astanada bas qosqan Ortalyq Aziia memleketterınıŋ basşylary şuaqty merekege orai bırlesken mälımdeme jasady. Onda: «Özınıŋ myŋjyldyq tarihynda Nauryz meiramy tabiǧattyŋ jäne qoǧamnyŋ qaita tüleuı men jaŋaruynyŋ, adamzat balasynyŋ ruhani tazaruy men özın-özı damytuynyŋ nyşanyna ainaldy.
Osy şuaqty da qasterlı mereke amandyqty, bırlıktı, bauyrlastyq pen özara qoldaudy tanytyp, bızdıŋ elderımızdı bırıktıretın barlyq mädeni-tarihi qūndylyqtardy därıpteidı. Būl – ortaq ata-babamyzdan qalǧan ūly mūra. Bız ony saqtauymyz jäne damytuymyz qajet. Osy meiram qarsaŋynda bükıl öŋırımızdıŋ qauıpsızdıgın, tūraqtylyǧy men ornyqty damuyn qamtamasyz etu maqsatymen öŋırlık yntymaqtastyqqa, özara qoldauǧa, özektı mäselelerdı bırlesıp şeşuge niet bıldıruımızdıŋ zor simvoldyq mänı bar» dep Nauryzdyŋ män-maŋyzy airyqşa atap ötıldı.
Rasynda, kün men tün teŋeletın, tırşılık atauly şattyqqa keneletın Nauryz este joq yqylym zamannan berı üzılmei jalǧasyp kele jatqan jaŋa jylymyz, töl merekemız. Onyŋ türkılık tamyry tym tereŋde jatyr. Köne türıkter alǧaşqy adam köktem künı jaratylǧan dep sengen eken. Köktemnıŋ tübırı köktıŋ aspan jäne täŋırı sözderımen sinonim ekenı belgılı. Sondyqtan jer men sudy kie tūtyp, kökke taǧzym etıp, tūrmysy tırşılıkpen tyǧyz bailanysqan, tabiǧatpen etene egız ösken köşpelı el jer-jahan jaŋaryp, jaŋǧyrǧan sättı Ūlystyŋ ūly künıne balaǧan syŋaily. Būl oraida kielı köşın jūldyzdarǧa qarap belgılegen baǧzy babalardyŋ kün men tünnıŋ teŋeler künın däl boljap bılgenıne taŋǧaludyŋ retı joq.
Rauaiattar «Nūh paiǧambardyŋ kemesınen qaraiǧan jerge alǧaş näurızek ūşqan eken, sonda nauryz gülı – bäişeşek güldep tūrypty» dep, nauryzdy topan sumen bailanystyrady. Sondyqtan qazaq «keme qalǧan» dep kie tūtatyn Qazyǧūrtty küllı türkınıŋ at bailar qazyq jūrtqa teŋeuı beker emes. Al Äbu Raihan äl-Biruni türık jūrtynyŋ nauryzdy «jaŋa kün» dep toilaitynyn aitady. Fazlullah Raşid-ad-din ataqty «Jami at-tauarih» atty jylnamalar jinaǧanda būl kündı Ergeneqonmen bailanystyrady. Baiyrǧy zamannan jetken aŋyzǧa jügınsek, şapqynşylyqqa tüsıp, jūrty opat bolǧan El hannyŋ ūrpaǧy biık asulardan ötıp, jan-jaǧy qamal siiaqty zaŋǧar taularmen qorşalǧan suly, nuly ǧajap alqap tabady. Erkeneqon dep ataǧan sol qonysta 400 jyl ǧūmyr keşıp, ösıp-önedı, köbeiedı, myŋǧyrǧan maldary bolady. Aqyry qūzdardyŋ quysyna syimaǧan olar Otanyna jetu üşın körık basyp, ot qoiyp, temırmen taudy balqytyp, jol tauyp şatqaldan şyǧypty. Kök börınıŋ jol körsetuımen jaŋa qonysqa jetken jauynger jūrt Ūlystyŋ ūly künın toilapty.
Osylaişa jaŋa kün retınde Nauryzdy toilau kezınde türk qaǧandary körık basyp, balǧa ūryp, tös soǧatyn joralǧy jaqsy yrymǧa, igı dästürge ainalypty. Jylnama osylai baiandai kele büi deidı: «Şyŋǧys hannyŋ şejıresı solarǧa (Duban Baian men Alan Quaǧa) baryp tıreledı. Osy sebepten (adamdar) ol tau turaly jäne temırdıŋ balqytyluy men temır ūstalyǧy jaily esten şyǧarmaidy. Şyŋǧys han äuletınde jaŋa jyl basy bop esepteler tünı körıkter, oşaqtar men kömırdı daiyndap, olar bıraz temırdı balqytady da, töske qoiyp balǧamen ūryp sozdyryp, sol arqyly şükırşılık bıldıredı». Äigılı Äbılǧazy bahadür han da «Türık şejıresı» degen eŋbegınde osy baianǧa den qoiady. «Aŋyz tübı – aqiqat» degen. Ǧasyrlar ötıp, türkı jūrty san synaqta sansyrasa da būl salt sanadan öşpeptı, jadydan köşpeptı. Ūlttyq kod degenımız – mıne, osy bolsa kerek. Bügınde qazaqtar Ūly dala tösındegı Otpan tauǧa ot jaǧady, Äzerbaijanda jiylǧan jūrt alaudan attaidy, Anadolyda körık basyp, töske balǧa soǧady. Mäŋgılık el mūratyn jadyda jaŋǧyrtatyn osy dästürdı bız de Nauryzdy toilau barysynda eskerıp, balǧamen tös soǧudy qaita jandandyrsaq – Ūlystyŋ ūly künı türlene tüser edı. Osylaişa bäişeşek pen näurızektıŋ, ot pen körıktıŋ, balǧa men töstıŋ äz-Nauryzdyŋ simvolyna ainalary sözsız.
Qadırlı oqyrman! El tarihynyŋ eleulı sätterın tasqa basyp, tanymda zerdeleitın «Egemen Qazaqstan» gazetı Ūlystyŋ ūly künı qarsaŋynda, özınıŋ ǧasyrlyq toiynyŋ aldynda Aqparat jäne kommunikasiialar ministrlıgınıŋ qoldauymen jaŋa formatta qattalyp, kündelıktı 16 bet bolyp şyǧa bastady.
Zamannyŋ talaby, oqyrmannyŋ talǧamyna säikes gazettıŋ mazmūndyq sipaty da salmaqtana tüstı. Būl – tarihi jaŋa kezeŋnıŋ jarqyn belesı. Oŋ özgerıster oraiyn tapqan oŋtaily sätte gazet atauynyŋ latyn älıpbiımen qaita jaryqqa şyǧuy – ol ruhani negızımızge qaita bet būrudaǧy naqty nätijelı ısterdıŋ bırı dep esepteimız. Elbasymyzdyŋ el gazetınde jaryq körgen «Bolaşaqqa baǧdar: ruhani jaŋǧyru» maqalasynda atap körsetkendei, latyn älıpbiıne köşuımız, qazaq tılınıŋ bolaşaǧy üşın jasalǧan tarihi qadam. Endeşe, qūrmettı oqyrman, bosaǧamyzdan berekemızdı arttyryp attaǧan it jyly ärdaiym igılıktı ısterge baspaldaq bola bergei! Ūlys oŋ bolsyn, jyl jaqsylyǧymen kelsın, aǧaiyn!
Darhan Qydyrälı
egemen.kz
