Qazırgı taŋda parlamenttık oppozisiia instituty engızıldı. Proporsionaldy sailau jüiesı jūmys ıstep tūr. Saiasatta ekı maŋyzdy närse bar. Olar – asyqpau jäne keşıkpeu. Qoiylatyn talaptardy aiqyndap, majoritarlyq sailau jüiesın de qalyptastyra bergen dūrys siiaqty. Bızge keregı – pliuralizmnıŋ odan ärı damuy. Kelelı mäseleler köşede emes, parlamentte şeşılse igı.
Resei AQŞ pen NATO-nyŋ Soltüstık Atlantikalyq Aliansqa jaŋa elderdı qabyldauyna, sondai-aq Keŋes odaǧy qūramynda bolǧan elderde äskeri baza salularyna veto qoiuǧa qarmanyp, tyrbanyp jatyr. Är memlekettıŋ öz müddesın alǧa qoiuy – zaŋdylyq. Mūndai jaǧdaida ne ısteu kerek? Saǧyzdai sozyp, sözbūidaǧa salmai, Türkı memleketterı ūiymy arqyly Tūran äskerın qūrsa degen oiym bar.
Bızde, jalpy, ūlttyq ideologiia boiynşa qordalanǧan mäseleler jeterlık. Basymyzdy auyrtyp, baltyrymyzdy syzdatqandardyŋ bırı – soltüstıktı qazaqylandyru. Ol aimaqtaǧy avtohtondy ūlt jaǧynan da şekemız qyzyp otyrǧan joq. Ūltymyzdyŋ ūpaiy ketken soltüstıktı tek qazaqtandyru emes, qazaqylandyru da maŋyzdy ekenın ūmytpaǧan jön. Būl – mänın tüsıngısı kelgen adam üşın joǧarǧy, iaǧni metafizikalyq maqsat.
Keibır radikaldy orys saiasatkerlerı Qazaqstannyŋ soltüstıgı Reseige tiesılı dep, qisynǧa kelmeitın miftık közqarastaryn aityp jür. Qyrym ssenariiınıŋ qaitalanǧanyn qalaityndary da anyq baiqalady.
Ūlttyq sananyŋ tärkılenuıne jol beruge bolmaidy. Bırınşıden, yntalandyru jolymen tüstıkten terıskeige baǧyttalǧan migrasiialyq üderısterdı qaita jandandyrsaq, soltüstıkte de qalyŋ qazaqty köretın kün tuar. Al ol jaqtaǧy tıldıŋ jaǧdaiy asa kürdelı. Ony retteudıŋ bır ǧana joly bar. Ol – Memlekettık tıldı mındetteitın zaŋ. Tıl üirenuge janyn qinaǧysy kelmeitınder bolsa da, qazaq tılın bılu absoliuttı zaŋ bolu kerek. Būl at üstınen bilık aita salǧannan jüze aspas, ärine. Būdan bölek, şeteldık täjıribede, mysaly, äigılı Garvard universitetı Massachusetste ornalasqan. Būl AQŞ-ta ülken ştat bolyp sanalmaidy. Özım bılım alǧan Türkiiada qai jerdı damytqysy kelse, sol jerde universitet salady. Soltüstık aimaqta tek memlekettık tılde bılım beretın universitetter nemese eldegı myqty degen universitetterdıŋ filialdaryn aşu kerek degen pıkırdemın.
Täuelsızdıgımızge täube dei otyryp, ūlttyq toponimikamyzdaǧy «süielderden» arylu maqsatynda otarşyldyq-totalitarlyq kezeŋde qaptap ketken bolşeviktık ideologiia jolymen qyzyl imperiianyŋ qyp-qyzyl boiauymen aty özgerıp, Älı de İlichtıŋ ruhynda sıresıp tūrǧan jer-su, eldı meken ataularyn teoriialyq jäne qoldanbaly jaǧynan zertteu arqyly tarihi-geografiialyq ataularymen qaita ataudyŋ qoǧamdyq-saiasi maŋyzy zor. Nauqanşylyqqa salynyp, oŋdy-soldy özgertıp, «Kökesınıŋ atyn köşege, atasynyŋ atyn auylǧa qoiuǧa» da jol berılmegenı dūrys. Ol jaǧyn da eskergen abzal. Otandyq onomastika saiasatyna salmaqpen qarap, äsırese eldıŋ soltüstık aimaǧynyŋ, atap aitqanda Pavlodar, Petropavl qalalarynyŋ attaryn özgertıp, tıldık landşafty boiynşa jūmystardy jüielı jolǧa salu kerek. Kosmopolittık sipattaǧy ataular bolsa, olar bölek äŋgıme.
«Elıŋ – panaŋ, jerıŋ – anaŋ», – deidı ǧoi qazaq. Elımızdıŋ biık mūrattaryn aŋsaityn azamattar köp bolǧai!
Quanyş Jūmabekūly saiasattanuşy, «Euraziia zertteulerı» mamandyǧy boiynşa PhD doktory
