Künı keşe QR Qorǧanys salasynda eleulı özgerıster oryn aldy. Mūrat Bektanov qyzmetınen bosatylyp, Ruslan Jaqsylyqov ministr bolyp jaŋa lauazymdy ielendı. Alaida oǧan deiın QR Premer-Ministrı Älihan Smaiylov Ükımet otyrysynda barlau qürylymdary men qaruly küşterdı daiyndau boiynşa jaŋa reformalar jasaudy tapsyrǧan edı. Äsırese äskeri qyzmetşılerdıŋ tabysyn arttyru, äskerdı qaru-jaraqpen, tehnikamen, kölık aviasiiasymen jaraqtandyru mäselesıne erekşe nazar audardy. Sebebı elde soqyr ürei tudyrǧan qaqtyǧystan keiın qalai da QR-nyŋ qorǧanys qabıletın nyǧaitu kerek ekenın atap öttı.
El basyna kün tusa, qolyna qaru alyp, maidan şebınıŋ aldyŋǧy qatarynda tūratyn qazaqtyŋ qaisar äskerı bar. Tıptı soŋǧy keleŋsız jaǧdailar tuyndaǧan uaqytta sol jauyngerler basyn tauǧa, tasqa da soǧyp, künı-tünı el tynyştyǧyn küzetumen boldy. Ökınışke orai, ajaldyŋ qūşaǧynda ketkender de joq emes. Er esımı - el esınde, degenmen aptaldai azamattardy jer qoinyna tapsyrǧanymyz ökınıştı örteidı. Halyq arasynda "bız ışten şyqqan şūbar jylandarǧa özımız tötep bere almaimyz, endeşe syrttan kelgen jaudan qalai qorǧanbaqpyz?" degen qauesetter de tarap jür. Mümkın bız köp närseden habarsyz şyǧarmyz. Sonymen Qazaqstannyŋ Qaruly küşterı turaly sız ben bız ne bılemız?
Qaruly Küşterdıŋ qataryna bır emes bırneşe mekemelerdıŋ kıretını belgılı. Būl qūrylym äskeri basqaru organdary, Qaruly küş türlerı, arnaiy daiyndyqtan ötken äskerler, tyl jäne äskeri oqu oryndary, ǧylymi mekemelerden tūrady. Alǧaşynda osyndai jüie bolǧanymen, keiınnen ülken özgerıs engızıldı. Söitıp Qorǧanys ministrlıgıne Işkı ıster ministrlıgınıŋ ışkı äskerlerı, respublikalyq "Ūlan" , Ūlttyq qauıpsızdık komitetınıŋ şekara qyzmetı, aumaqtyq jäne azamattyq qorǧanysty basqaratyn organdar da engızıldı. Atalǧan äskerilerdıŋ basty mındetı «Qazaqstan Respublikasynyŋ qorǧanysy men Qaruly Küşterı turaly» QR Zaŋynyŋ 5-tarau 18-tarmaǧynda taiǧa taŋba basqandai körsetılgen. Olar agressiia tuyndaǧan jaǧdaida toitarys beruge, el egemendıgın qorǧauǧa, aumaqtyq tūtastyqty saqtauǧa, tıptı äue keŋestıgın küzetuge jäne QR bekıtken halyqaralyq şarttardaǧy mındetterdı oryndauǧa tiıstı. Būl soǧys qaupı tuyndaǧan jaǧdaida jedel jüzege asatyn äreketter. Bıraq būl Qaruly Küşter elde haos ornaǧan jaǧdaida ǧana öz qyzmetın atqarady degendı bıldırmeidı. Beibıt kezeŋdegı basty funksiiasy jauyngerlık daiarlyqty qamtamasyz etu, memlekettık şekarany küzetu, maŋyzy bar äskeri nysandardy baqylauda ūstau, kez kelgen qiyn jaǧdaida batyl ıs-qimyl jasau, özge de türlı operasiialarǧa qatysu siiaqty faktorlardy qamtidy.
Qazaqstan Täuelsızdık alyp, türlı daǧdarystardan demıgıp şyqqanymen, bır kezeŋderı geosaiasi jaǧdaiymyzda ülken qiyndyqtar boldy. Mäselen, şekaraǧa taiau maŋdaǧy qaqtyǧystar, ekstremistık top ökılderınıŋ şabuyly. Osyndai problemalardan ainalyp ötu maqsatynda 2007 jyly 27 nauryzda QR Prezidentınıŋ jarlyǧymen jaŋa Äskeri Doktrina bekıtılgen edı. Äsırese, qaruly janjaldardyŋ aldyn alu jäne ony boldyrmau, äskeri qauıpsızdıktı qamtamasyz etu, äskeri küşterdı damytu, saiasi, diplomatiialyq, äleumettık, ekonomikalyq, aqparattyq, qūqyqtyq qauıpsızdıktı qamtamasyz etu baǧytyndaǧy qabyldanǧan būl eŋ dūrys şeşım bolatyn. 2003 jyldan bastap qūrlyq küşterınıŋ öŋırlık qolbasşylyqtary qūryldy. Qazaqstannyŋ tükpır-tükpırınde ornalasqan äskeri bölımşeler, brigadalar bırneşe ortalyqqa bırıktırıldı. "Astana" öŋırlık qolbasşylyǧy - QR Joǧarǧy bas qolbasşysy Stavkasynyŋ rezervı. Ol Aqmola, Qaraǧandy, Qostanai, Soltüstık Qazaqstan oblystarynyŋ äkımşılık şekarasynda ornalasqan. Ştaby Qaraǧandyda oryn tepken. "Şyǧys" öŋırlık qolbasşylyǧy Şyǧys Qazaqstan men Pavlodar aimaqtarynyŋ şekarasyn qamtidy. Ştaby Semeide. Batys Qazaqstan, Atyrau (ştab ornalasqan qala), Aqtöbe, Maŋǧystau aimaqtarynyŋ şekarasy "Batys" öŋırlık qolbasşylyǧyna qaraidy. Al soŋǧy öŋırlık qolbasşylyq "Oŋtüstık" degen atauǧa ie. Ol Qazaqstannyŋ kielı Türkıstan, Jambyl (ştab), Almaty, Qyzylorda qalalarynyŋ şekarasynda ornalasqan. Olardyŋ ärqaisysynyŋ qūramyna belgılengen aumaqtaǧy mehanikalandyrylǧan, raketalyq, artilleriialyq, injenerlık, tank brigadalary, jeke barlau polkılerı, motoatqyş batalonderı kıredı.
Qazaq jauyngerlerın qaru-jaraqpen qamtamasyz etu 99 arnaiy mamandandyrylǧan kompaniialardy qamtityn 10 logistikalyq baza men 9 barlau polisıne jüktelgen. Sonymen qatar ükımet tarapynan jyl saiyn ülken kölemde qarjy bölınıp otyrady. Mysaly, bır kezeŋderı 3 mlrd teŋgege Portativtı spetrometlerdıŋ jiyntyǧy, KPO-1M ülgıleu jinaqtaǧyştary, Biologiialyq zattardy taba alatyn jaŋa zamanaui qūraldar satyp alynǧan. Sondyqtan Qazaqstanda qazırgı taŋda süiretıletın artileriiadan bastap jyljymaly zeŋbırekter, dürkın artilleriia, taktikalyq zymyran keşenderıne deiın bar. Qazaqstan qorǧanys äleuetı jönınen älem boiynşa 52-oryndy iemdenedı, al tūraqty äsker sany boiynşa 70-orynǧa jaiǧasqan. Joǧardaǧy äskeri önımderden bölek qorǧanys küşterın joǧarǧy deŋgeidegı tehnikamen tolyqtai jabdyqtaityn negızgı üş alyp käsıporyn bar. Olar: Qazaqstan Paramaunt İnjiniring, Eurokop Qaz. İnjiniring, Granit-Tales Elektroniks. Bırı bızdıŋ äskerlerdı Barys, Nomad, Arlan atauymen belgılı brondyq kölıktermen, al ekınşısı ES-145 tıkūşaqtarymen, üşınşısı radiolokasiialyq tehnikamen qamtamasyz etedı.
1998 jyly 1 mausymda QR aumaǧynda äue qorǧanys küşterı qūryldy. Onyŋ da belgılengen özındık maqsattary men jauapkerşılıgı bar. Olar elımızdıŋ äue şebı qorǧanysyn qamtamasyz etıp, äskeri, memlekettık jäne äleumettık nysandardy äue şabuylynan qorǧap, QR Qaruly küşterınıŋ özge de qūrylymdaryna aviasiialyq kömek körsetuge mümkındık beredı. Däl osyndai özderıne jüktelgen mındettı abyroimen atqaratyn äskeri-teŋız küşterı de Qazaqstanda jūmys ısteidı.
Qysqasy, elımızdegı qorǧanys salasynyŋ qanaty qataiyp keledı. Jauyngerlerı batyl, qorǧanysy myqty eldı jau da, dau da ala almaidy. Aldaǧy uaqytta älı talai reformalardyŋ jasalatynyna jäne jüzege asatynyna kämıl senemız. Ūltşyl emes ūltjandy, qaisar, qairatty, el tynyştyǧyn küzetuge daiyn jastarymyz aman bolsyn dep tıleiık!
Aijan SYLANOVA,
"Adyrna" ūlttyq portaly
