Der kezınde medisinalyq kömek körsetılmegennıŋ kesırınen 61 jastaǧy anasynan aiyrylǧan Almaty qalasynyŋ tumasy Äset Seitmaǧambet qazır alǧaşqy medisinalyq kömek, insult taqyrybyna bailanysty zertteu jürgızude. “Adyrna” ūlttyq portalynyŋ tılşısı Inju Ömırzaq Äset myrzamen tıldesıp, keŋırek äŋgıme örbıttı.
-Anaŋyzdyŋ qazasy qaiyrly bolsyn. Jalpy, özıŋız kuä bolǧan jaitty taǧy bır ret keŋırek baiandap berseŋız?
-Hronologiia boiynşa taǧy aityp keter bolsam, anam Jezqazǧan qalasynda tūrǧan. Jasy - 61-de.
Zeinetke şyqqan, alaida densaulyǧynan eşqaşan kınärät tuyndaǧan emes. Özım Almatyda tūramyn. Jeltoqsannyŋ 20-sy şamasynda anamnyŋ densaulyǧy kürt syr berıp, özın jaisyz sezınedı. Basy ainalyp, dereu jedel-järdem qyzmetın şaqyrady, bıraq olar alyp ketpedı. Tek qajettı därıler tızımın jazyp berdı. Keiın 21-şı jeltoqsanda anam özı Jezqazǧan qalasyna auruhanaǧa bardy. Onyŋ basyn tekseruden ötkızıp, dereu auruhanaǧa jatqyzady.
Onyŋ miynan kan aǧyp, insult alǧany belgılı boldy. Däl sol uaqytta aua-raiynyŋ qolaisyzdyǧyna bailanysty poez da, ūşaq ta bolmaidy.
Keiın därıgerler emdei almaityndaryn aityp, Qaraǧandy qalasyna baru kerektıgın aitady. Baǧana aityp ötkendei aua-raiynyŋ qolaisyzdyǧynan jäne densaulyǧynyŋ auyr deŋgeiıne bailanysty 4 kün ūşaq kütuıne tura keldı.
Tek jūma künı ǧana sanaviasiia Qaraǧandy qalasyna dereu jetkızedı. Ūşaqta anammen bırge däl sol diagnozǧa şaldyqqan qatarlas nauqas ta bırge jetkızıledı.
Olar auruhanaǧa jedel jetkızılgenımen beimälım sebepterge bailanysty operasiiany bırden bastamaidy.
Nege ekenı belgısız, bıraq tura ekı künnen keiın ǧana aptanyŋ bırınşı künı 27-şı jeltoqsanda jansaqtau bölımınde 7 saǧatqa deiın operasiia jalǧasady.
Operasiiadan keiıngı jaǧdaiy öte auyr bolady. Arada ūzamai ekı kün ötken soŋ 30-şy jeltoqsanda anam köz jūmdy.
Būl habardy aitqan kezde töbemnen jai tüskendei boldy. Al Jezqazǧan qalasy nege emdemegenın tüsındırıp öteiın.
Negızı Q.R. boiynşa "insulttık qyzmet" boiynşa türlı ortalyqtar jūmys jasaidy. Olar üş deŋgeige bölınedı. Eŋ qiyn 3-şı deŋgeilerde kürdelı operasiialardy jasaidy.
Al Jezqazǧan qalasy tek 2-şı deŋgeidegı operasiiany ǧana jasai alady. Olardyŋ tüsındırgenı solai boldy. Men özım densaulyq saqtau ministrlıgıne saual joldaǧan edım. Olar ışkı tekserıs üstınde.
Maǧan barlyǧyn bügei-şügesıne deiın qarastyryp, 15-20 kün ışınde saualyma jauap beretınderın aityp, uäde berdı.
-Är audan, auylda alǧaşqy medisinalyq kömek körsetıletın auruhana bar. Alaida alǧaşqy kömek körsetuge qauqary jete me? Halyq qalaǧa jete almai dal bolady...
-Sızdıŋ saualyŋyzǧa tek insult baǧyty boiynşa jauap bereiın.
Sebebı, däl qazırgı sätte osy baǧytty zertteu üstındemın. Jalpy tüsıngenım boiynşa Qazaqstanda 70 "insult ortalyǧy" bar. Bıraq tek oblys ortalyqtarynda jäne erekşe maŋyzy bar qalalarda mäselen Almaty, Astana, Şymkent qalalarynda ǧana eŋ qiyn 3-şı därejedegı operasiia men otalar jasalady.
Al kışkentai qalalar men audandarda mūndai kürdelı operasiiany jasauǧa qauqarsyz ekenın anyqtadym. Al anamnyŋ jaǧdaiyna keler bolsam, Jezqazǧan qalasy tek diagnozyn anyqtap bere aldy. Jezqazǧan men Qaraǧandy qalasynyŋ arasy - 530 km.
Osy aralyqqa nauqastar jetem degenşe ne mügedek bop tynady, ne ömırden erte qoş aitysady. Oǧan uaqyt pen jol arasynyŋ alystyǧy alǧaşqy sebep bolyp otyr.
-DDSŪ mälımetı boiynşa älemdegı 85% adam jürek-qan tamyrlary, insulttan dünie salady. Demek, būl bızdıŋ elde de öte aktualdy mäsele. Bızdıŋ elımız nege älı būl jaǧdaiǧa bei-jai qarauda?
-İä, dūrys aitasyz. Qazaqstan osy ahual aiasynda alǧaşqy oryndardan boi körsetıp tūr. İnsult boiynşa köz jūmǧandar sany boiynşa - 2-şı oryn alady.
Elımız būǧan bei-jai qaramauda. Oǧan türlı faktorlardy qoldan kelgenşe jasap keledı. Äuelı adamdardyŋ özı de densaulyǧyna köŋıl bölıp, alkogol, temekı syndy ziiandy tūtynulardan bas tartuy kerek.
Artyq salmaqpen küresıp profilaktikadan uaqytyly ötu kerek. Sondyqtan ekı tarap ta jauapkerşılıktı qataŋ saqtauy kerek. Memleket qoldauymen jyl saiyn ortalyqtar aşylyp jatyr. Alaida adamdar arasynda insultke şaldyqqandar sany artyp keledı.
İnsulttıŋ paida boluy - būl ülken sebep. Sol üşın onyŋ alǧaşqy belgılerı körıngen sätte-aq, jedel tekseruden ötıp, aurudyŋ aldyn alu kerek.
Qan qysymyn tekserudı qolǧa alyp, em-şaralaryn jasauy tiıs. Köp adamdar ony elemegenınıŋ äserınen älgındei jaǧdailarǧa duşar bolyp otyr.
-Bılıktı mamandar tek qalada. Är sala boiynşa bılımdı därıgerlerdı audan,auylǧa taǧaiyndau turaly baǧdarlamalar kerek sekıldı?
-Men özım medisina salasynyŋ qyzmetkerı emespın. Bıraq zertteulerım boiynşa rasymen de şalǧaidaǧy audan men auyldarda bılıktı maman tapşy ekenıne közım jettı.
Bıraq köp därıgerler jalaqasy men bolaşaǧyn oilap, jappai maŋyzdy ortalyqtarǧa köşude.
Ärine, sanaly türde alǧanda olardyŋ da jaǧdaiyn jaqsy ūǧynuǧa bolady. Joǧary jalaqydan, şeksız mümkındıkten kım bas tartqysy keledı?
Mysaly, 11 aqpan künı Qaraǧandy qalasy boiynşa qala äkımı - Jeŋıs Qasymbek onlain kezdesu ötkızdı. Barlyq basqarma töraǧalarynyŋ basyn qosty.
Sol kezde densaulyq basqarmasynyŋ basşysy 20 minut söz söiledı. Öz sözınde Qaraǧandy oblysy boiynşa jas mamandarǧa päter bergızılıp jatqanyn aityp öttı.
-Koronavirus pandemiiasy jürek aurularyna qalai äser etedı? Jürek aurulary bar tūlǧalar vaksina alǧanda nenı eskergenı jön?
-Bıluımşe, adamnyŋ koronovirusqa şaldyǧuy onyŋ sol auruǧa deiıngı jaǧdaiyna iaǧni immunitetıne bailanysty.
Al anamnyŋ jürek auruyn koronaviruspen bailanystyrudy aqylǧa qonymsyz dep oilaimyn.
Bıraq menıŋ ızdegen derekközderım boiynşa, insultten köz jūmu pandemiiaǧa qaramastan oryn ala beretın auyr da kürdelı ūǧym bolyp otyr.
-Jyl ötken saiyn insult jasaryp keledı degen derek bar. Jastar arasynda jürek auruynyŋ tarauy ne sebepten dep sanaisyz?
-Menıŋ paiymdauymşa, insultpen jastar da küresıp jatyr. Kezınde 50-55 jastan asqandar ǧana atalǧan auruǧa şaldyqsa, qazır būl 40-45 jas aralyǧyndaǧy jastar arasynda da tarauy beleŋ alyp keledı.
Onyŋ barlyǧy özıne köŋıl bölmeuınıŋ aiqyn körınısı. Būl äuelı jüikege äkelıp soǧady.
Qoǧamdaǧy köp dünieler jüikege keiın qan qysymna, al qan qysymy gipertoniiaǧa äkelıp soǧady.
Osylaişa onyŋ nätijesı insult bolu deŋgeiınde jyl saiyn arta beredı. İnsult jyl saiyn tez ösedı.
Ony aldyn ala tekserıp, em-şarasyn ötkızbese, soŋy jaqsylyqpen aiaqtalmauy mümkın.
-Aldyn-ala tekseru, aurudy aldyn-alu apparattarynyŋ damytyluy jaǧynan qandaida bır nauqan ūiymdastyryluy qajet pe?
-Är adam 40 jastan asqan soŋ özınıŋ qan qysymyn teksertuı artyq etpeidı. Qarapaiym zertteulerden ötse, gipertoniianyŋ bar joǧyn därıgerler anyqtap bere alar edı.
Sızge būndai nauqan turaly mysal aityp öteiın.
Osydan 5 jyl būryn memleket tarapynan aqparat jaqsy taratylyp, äiel adamdardyŋ skriningten, mamografiiadan ötuıne jaqsy jaǧdai jasalǧan edı.
Memleket osy arqyly aurulardyŋ aldyn aluǧa, äiel adamdardyŋ densaulyǧyna köŋıl böldı.
Sol siiaqty insultty da däl osy baǧytta tekserudı qarastyruy jaqsy bolady.
Būl mäsele aldaǧy uaqytta memleket tarapynan oŋ şeşım tabady dep ümıttenemız.
Eger densaulyq saqtau ūidary küş bırıktırer bolsa, mäsele şeşımı jedel retteledı dep oilaimyn.
Sūhbattasqanyŋyzǧa alǧys!Inju ÖMIRZAQ,
”Adyrna” ūlttyq portaly
