Elımızdıŋ Düniejüzılık sauda ūiymyna kırgenıne 2 jyldan asty. Osy ekı jylda DSŪ qanşalyqty paida kördık? Äu basta köl kösır tabysqa kenelemız degen Ükımet soŋǧy jyldary būl turaly läm-mim demeitın boldy. Al sarapşylar atalǧan ūiymnyŋ paidasynan ziiany köp ekenın aitady.
Memleket basşysy Nūrsūltan Nazarbaev «Düniejüzılık sauda ūiymyna müşe bolu bızdıŋ ekonomikamyzdy jaŋa kökjiekterge bastaidy» dep mälımdegen edı Sondai-aq, prezident atalǧan ūiymǧa müşe bolu otandyq käsıporyndarymyzdyŋ şetel naryqtaryna şyǧuyn qamtamasyz etıp, tūtynuşylar üşın tauar men qyzmetterdıŋ keŋ auqymyna taŋdau jasauǧa jol aşady degen-dı. Ökınışke qarai qarapaiym halyqtyŋ DSŪ kütken ümıtı aqtalmaǧan tärızdı. Endeşe 19 jyldan berı atalǧan ūiymǧa müşe boluǧa nege ūmtyldyq?
Ükımettıŋ bastamalaryn ünemı maqtap jüretın belgılı ekonomist Rahman Alşanovtyŋ özı DSŪ qandaida bır paida körmegenımızdı aitady. Alaida ol aldaǧy uaqytta atalǧan ūiymnan tabysqa jetuımız mümkın ekenın joqqa şyǧarmaidy.
– Düniejüzılık sauda ūiymyna kırmei tūrǧan kezdıŋ özınde bızdıŋ elge köptegen tauarlar kedergısız keletın. Sondyqtan da ataǧan sauda ūiymyna müşe bolǧannan keiın pälendei paida taptyq dep aita almaimyn. Jalpy DSŪ kırgendegı eŋ basty maqsatymyzdyŋ bırı – şet elge tauar jıberu bolatyn. Alaida bızdıŋ daiyn tauarlarymyz bolmaǧandyqtan eksportqa eşqandai önım şyǧara almai otyrmyz. Mysaly, Astanadaǧy lokomotiv qūrastyratyn zauyt jylyna 100 teplovoz şyǧaruǧa qauqarly. Ökınışke qarai otandyq teplovozdy Türkımenstan, Täjıkstan, Qyrǧyzstan, Estoniia syndy kışkentai memleketter aldy. Bır qyzyǧy ırgemızdegı körşımız ärı ekonomikalyq serıktes bolyp sanalatyn Resei bızden teplovoz satyp almai otyr. Şyn mänısın de Qazaqstan özınıŋ daiyn önımder şet elge satqan kezde ǧana DSŪ paida köredı. Menıŋ oiymşa atalǧan ūiym bolaşaqqa aşylǧan esık bolyp sanalady. Äitse de, bız bolaşaqty tolyǧymen igere almai jatyrmyz, – deidı ol.
İä, ekonomistıŋ aiuynşa, halyqaralyq sauda ūiymynan bolaşaqta paida köredı ekenbız. Ärine «Qazaqstan 2030» jäne «Qazaqstan-2050» strategiiasy syndy tym ūza merızımge jospar qūratyn elde būǧan taŋǧaludyŋ qajetı joq. Alaida DSŪ dūrystap paida körmegenımızdıŋ eŋ negızgı sebebı kelısım-şartty dūrystap jürgızbegenımız bolyp otyr.
Ekonomika ǧylymdarynyŋ doktory Bauyrjan İsabekov DSŪ paida körmeuımızdıŋ basty sebebın kelısım-şarttaǧy kemşılıktermen bailanystyrady. Sondyqtan da ol atalǧan ūiymnan paidadan görı ziian şegıp jatqanymyzdy jasyrmaidy.
– Mysaly Japoniia elı naǧyz naryqtyq ekonomikasy damyǧan el bolyp sanalady. Halqynyŋ denı kürış ösırumen ainalysady. Alaida kün şyǧys elı oily-qyratty tauly aimaqta ornalasqandyqtan kürış ösıru tiımsız. Mäselen elde kürış ösıru ırgedegı qytaiǧa qaraǧanda 200 paiyzǧa qymbat. Bıraq DSŪ şeşımı boiynşa, qytai kürışıne kvota jasauǧa bolmaidy. Soǧan qaramai Japoniia DSŪ kırerdıŋ aldynda şet elden keletın kürışke kedendık baj saluǧa rūqsat berıŋder degen şeşım şyǧaryp aldy. Al bızdıŋ Ükımet atalǧan ūiymǧa qandai talap-tılekter boiynşa müşe bolǧanyn tüsındırgen joq. Bıraq bızdıŋ bilık tauarǧa üsteme retınde 10 paiyz kedendık baj saluǧa rūqsat aldyq dep mälımdedı. Desek te bır jyldyq infliasiia resmi derek boiynşa 15-17, tıptı 22 paiyz bolyp kettı. Al azyq-tülıkter, onyŋ ışınde kartoşka 70-80 paiyzǧa deiın qymbattady. Bıraq bız şet elden keletın kartoşkalarǧa 10 paiyzdan artyq kedendık baj qoia almaimyz, – deidı ol.
Ekonomistıŋ aituynşa, Ükımet otandyq käsıpkerlerdı qorǧai almai otyr. Öitkenı bilık äu basta otandyq tauap öndıruşılerdıŋ qūqyǧyn qorǧaudy esten şyǧaryp alǧan.
– Ükımet «DSŪ müşe bolsaq boldy» dep kelısım-şarttarǧa qol qoia bergen tärızdı. Osyndai nemqūrailyqtyŋ saldarynan otandyq tauar öndıruşılerdı küizelıske alyp keldık. Bır sözben aitqanda öndırıstı tauarlardy şyǧaruǧa arnalǧan naryq tūtynu narqyna ainaldy. Mysaly «Prokter end gembl» deitın kır juatyn ūntaq şyǧaratyn düniejüzılık ırı kompaniia bar. Būǧan deiın Kentau men Jambyl oblysynda kır quatyn ūntaqtar şyǧaratyn. Otandyq ūntaqtyŋ qoraby «Prokter end gembl» syndy köz tartpaǧynymen öte sapaly bolatyn. Ökınışke qarai özımızdıŋ otandyq kır juatyn ūntaq pen sabyndarymyz soŋǧy kezderı joq bolyp kettı. Sondyqtan da men DSŪ eşqandai paida tapqan joqpyz dep nyq senımmen aita alamyn. İä, bızdıŋ atalǧan ūiymǧa müşe boluymyz şet eldıŋ tauar öndıruşılerıne tiımdı boldy, – deidı ol.
Bauyrjan İsabekov DSŪ müşe bolǧan kezde barlyq tauar öndıruşılerdıŋ müddesın qorǧau mümkın emes ekenın aitady. Alaida ol DSŪ paida köru üşın 3-4 otandyq tauarymyzdy qoldaityn naryqtyq tetık engızu kerek edı degen pıkırde. Mäselen auyl şaruaşylyǧyna qatysty negızgı tauar öndıruşılerdıŋ müddesı qorǧalsa nūr üstıne nūr bolar edı. Sondai-aq ekonomist kedendık baj 10 paiyz emes, infliasiiaǧa säikes boluy kerek ekenın eskertedı.
DSŪ BOLAŞAQTA PAIDA KÖREMIZ
Ükımettıŋ bastamalaryn ünemı maqtap jüretın belgılı ekonomist Rahman Alşanovtyŋ özı DSŪ qandaida bır paida körmegenımızdı aitady. Alaida ol aldaǧy uaqytta atalǧan ūiymnan tabysqa jetuımız mümkın ekenın joqqa şyǧarmaidy.
– Düniejüzılık sauda ūiymyna kırmei tūrǧan kezdıŋ özınde bızdıŋ elge köptegen tauarlar kedergısız keletın. Sondyqtan da ataǧan sauda ūiymyna müşe bolǧannan keiın pälendei paida taptyq dep aita almaimyn. Jalpy DSŪ kırgendegı eŋ basty maqsatymyzdyŋ bırı – şet elge tauar jıberu bolatyn. Alaida bızdıŋ daiyn tauarlarymyz bolmaǧandyqtan eksportqa eşqandai önım şyǧara almai otyrmyz. Mysaly, Astanadaǧy lokomotiv qūrastyratyn zauyt jylyna 100 teplovoz şyǧaruǧa qauqarly. Ökınışke qarai otandyq teplovozdy Türkımenstan, Täjıkstan, Qyrǧyzstan, Estoniia syndy kışkentai memleketter aldy. Bır qyzyǧy ırgemızdegı körşımız ärı ekonomikalyq serıktes bolyp sanalatyn Resei bızden teplovoz satyp almai otyr. Şyn mänısın de Qazaqstan özınıŋ daiyn önımder şet elge satqan kezde ǧana DSŪ paida köredı. Menıŋ oiymşa atalǧan ūiym bolaşaqqa aşylǧan esık bolyp sanalady. Äitse de, bız bolaşaqty tolyǧymen igere almai jatyrmyz, – deidı ol.
İä, ekonomistıŋ aiuynşa, halyqaralyq sauda ūiymynan bolaşaqta paida köredı ekenbız. Ärine «Qazaqstan 2030» jäne «Qazaqstan-2050» strategiiasy syndy tym ūza merızımge jospar qūratyn elde būǧan taŋǧaludyŋ qajetı joq. Alaida DSŪ dūrystap paida körmegenımızdıŋ eŋ negızgı sebebı kelısım-şartty dūrystap jürgızbegenımız bolyp otyr.
DSŪ PAIDA KÖRU ÜŞIN NE ISTEU KEREK?
Ekonomika ǧylymdarynyŋ doktory Bauyrjan İsabekov DSŪ paida körmeuımızdıŋ basty sebebın kelısım-şarttaǧy kemşılıktermen bailanystyrady. Sondyqtan da ol atalǧan ūiymnan paidadan görı ziian şegıp jatqanymyzdy jasyrmaidy.
– Mysaly Japoniia elı naǧyz naryqtyq ekonomikasy damyǧan el bolyp sanalady. Halqynyŋ denı kürış ösırumen ainalysady. Alaida kün şyǧys elı oily-qyratty tauly aimaqta ornalasqandyqtan kürış ösıru tiımsız. Mäselen elde kürış ösıru ırgedegı qytaiǧa qaraǧanda 200 paiyzǧa qymbat. Bıraq DSŪ şeşımı boiynşa, qytai kürışıne kvota jasauǧa bolmaidy. Soǧan qaramai Japoniia DSŪ kırerdıŋ aldynda şet elden keletın kürışke kedendık baj saluǧa rūqsat berıŋder degen şeşım şyǧaryp aldy. Al bızdıŋ Ükımet atalǧan ūiymǧa qandai talap-tılekter boiynşa müşe bolǧanyn tüsındırgen joq. Bıraq bızdıŋ bilık tauarǧa üsteme retınde 10 paiyz kedendık baj saluǧa rūqsat aldyq dep mälımdedı. Desek te bır jyldyq infliasiia resmi derek boiynşa 15-17, tıptı 22 paiyz bolyp kettı. Al azyq-tülıkter, onyŋ ışınde kartoşka 70-80 paiyzǧa deiın qymbattady. Bıraq bız şet elden keletın kartoşkalarǧa 10 paiyzdan artyq kedendık baj qoia almaimyz, – deidı ol.
Ekonomistıŋ aituynşa, Ükımet otandyq käsıpkerlerdı qorǧai almai otyr. Öitkenı bilık äu basta otandyq tauap öndıruşılerdıŋ qūqyǧyn qorǧaudy esten şyǧaryp alǧan.
– Ükımet «DSŪ müşe bolsaq boldy» dep kelısım-şarttarǧa qol qoia bergen tärızdı. Osyndai nemqūrailyqtyŋ saldarynan otandyq tauar öndıruşılerdı küizelıske alyp keldık. Bır sözben aitqanda öndırıstı tauarlardy şyǧaruǧa arnalǧan naryq tūtynu narqyna ainaldy. Mysaly «Prokter end gembl» deitın kır juatyn ūntaq şyǧaratyn düniejüzılık ırı kompaniia bar. Būǧan deiın Kentau men Jambyl oblysynda kır quatyn ūntaqtar şyǧaratyn. Otandyq ūntaqtyŋ qoraby «Prokter end gembl» syndy köz tartpaǧynymen öte sapaly bolatyn. Ökınışke qarai özımızdıŋ otandyq kır juatyn ūntaq pen sabyndarymyz soŋǧy kezderı joq bolyp kettı. Sondyqtan da men DSŪ eşqandai paida tapqan joqpyz dep nyq senımmen aita alamyn. İä, bızdıŋ atalǧan ūiymǧa müşe boluymyz şet eldıŋ tauar öndıruşılerıne tiımdı boldy, – deidı ol.
Bauyrjan İsabekov DSŪ müşe bolǧan kezde barlyq tauar öndıruşılerdıŋ müddesın qorǧau mümkın emes ekenın aitady. Alaida ol DSŪ paida köru üşın 3-4 otandyq tauarymyzdy qoldaityn naryqtyq tetık engızu kerek edı degen pıkırde. Mäselen auyl şaruaşylyǧyna qatysty negızgı tauar öndıruşılerdıŋ müddesı qorǧalsa nūr üstıne nūr bolar edı. Sondai-aq ekonomist kedendık baj 10 paiyz emes, infliasiiaǧa säikes boluy kerek ekenın eskertedı.
ARZAN NESİE AŊYZ BA, AQİQAT PA?
Düniejüzılık sauda ūiymyna müşe bolǧan kezde jūrt arasynda «Şet eldıŋ bankterı elımızge kelıp, arzan paiyzben nesie beredı eken» dep sybys şyqqan bolatyn. Būl äŋgıme qanşalyqty ras? Rahman Alşanovtyŋ aituynşa, DSŪ talaptary boiynşa şet eldıŋ bankterı elımızge kelıp jūmys jasauy mümkın. – Alaida būl mäselege qatysty kelısım-şartqa älı qol qoiylǧan joq. Osy rette men şet eldık bankterdıŋ elge kelıp jūmys jasauy qauıptı ekenın aitar edım. Eŋ bırınşıden olar ūzaq merızımge bızge arzan nesie beredı. Qauıptı deitınım şet eldık bankter nesienı teŋgemen emes dollarmen beruı mümkın. Eger teŋge qūnsyzdanyp ketse otandyq bankterdıŋ 15 paiyz nesiesı arman bolyp qalady. Mäselen bank 10 paiyzben nesie bergenımen teŋge 20-30 paiyzǧa qūnsyzdanyp ketse halyqqa qiyn soǧady, – deidı ol. Al Bauyrjan İsabekovtyŋ oiynşa, şet eldık bankterdıŋ elge kelıp jūmys jasauy ekıtalai. Öitkenı ol bızdıŋ eldıŋ tartymdylyǧy tömen ekenın aitady. – Kel kelgen memlekette tūtynuşylardyŋ satyp alu mümkınşılı joǧary bolsa onda bankter jūmys jasauǧa tyrsady. Alaida bızdıŋ eldıŋ tartymdylyǧy DSŪ müşe 90 memlekettıŋ arasynda 78-80 oyrnda tūr. Iаǧni, eldıŋ satyp alu mümkınşılıgı öte tömen. Onyŋ üstıne Ūlttyq bnk bazalyq stavkany jaqynda ǧana 10,25 paiyzǧa tüsırdı. Sondyqtan da bank qalai bolǧan künnıŋ özınde 17-18 paiyzben nesie beruge mäjbür bolady. Ökınışke qarai mūndai paiyzdaǧy nesienı halyq ala almaidy. Alǧan künnıŋ özınde 87 paiyzǧa deiın qaitarymdylyǧy joq. Bır sözben aitqan da bızdıŋ tartymdylyǧymyz tömen bolǧannan keiın şet eldık bankter kelmei jatyr, – deidı ol. Memleket basşysy Nūrsūltan Nazarbaevtyŋ «Täuelsızdık däuırı» kıtabyndaǧy 33 nätijenıŋ 25-tarmaqşasy DSŪ arnalǧan. Şyn mänısınde halyqaralyq sauda ūiymyna müşe bolyp qabyldanuymyzdan qandai bır nätije bolmai tūr. Ony bız sarapşylardyŋ sözı men kündelıktı tūrmystan anyq aŋǧaryp otyrmyz. _______________________________________________________________________________________________________________________Serǧali ASLANBEK
"Adyrna" ūlttyq portaly
Ūqsas jaŋalyqtar
ziian
Nazarbaev
valiuta
nesie
kredit
#paida
Elbasy
Serǧali ASLANBEK
Rahman Alşanov
DSŪ
Bauyrjan İsabekov
