Bügıngı künı Aqtöbe oblysynda memlekettık tıldı jetık meŋgergenderdıŋ ülesı 94,4 paiyzdy qūrap otyr. 2021 jyldyŋ qorytyndysy boiynşa Tılderdı oqytu ortalyǧy arqyly 1800 adam memlekettık tıl oqytu kurstarynan ötken. Tıl üirenuşılerdıŋ 22% — özge etnos ökılderı.
Aqtöbe oblystyq tılderdı damytu basqarmasynyŋ mälımetıne süiensek, tılderdı oqytu ortalyǧynyŋ tıldık kurstary Aqtöbe qalasynda ǧana emes, orys tıldı orta qalyptasqan 6 audanda (Qarǧaly, Alǧa, Hromtau, Qobda, Märtök, Mūǧaljar) da jürgızılgen.
2021 jyly etnomädeni bırlestıkter janyndaǧy jeksenbılık mektepter arqyly etnos ökılderı memlekettık jäne kärıs, ukrain, tatar, başqūrt, äzırbaijan tılderın oqytumen qamtylǧan. Nätijesınde etnomädeni bırlestık ökılderı ädıstemelık kömekpen qamtylyp, memlekettık jäne ana tılderı oqytu josparyna säikes jüzege asyrylǧan.Sondai-aq, «Şetelde tūratyn qazaq diasporasymen bailanys» jobasy aiasynda 2021 jyly oblysta «Qazaq tılı – ana tılım, sarqylmaityn bailyǧym!» atty onlain dialog alaŋy ūiymdastyrylǧan. Şaraǧa Türkiia jäne Resei elınen qaşyqtan ana tılı – qazaq tılın üirenuge yntaly qandastarymyz qatysqan. Atap aitsaq, olardyŋ qatarynda Resei Federasiiasy Orynbor qalasy halyqaralyq «Qazaq tılı» qoǧamy ökıldıgı, Samara qalasy «Poisk SVR» ortalyǧy, Mäskeu qazaqtary ūlttyq-mädeni qauymdastyǧy, Orynbor oblystyq «Jas qanat» jastar ūiymy, Ekaterinburg qalasy «Euraziia-Qazaqstan» aimaqtyq qoǧamdyq ūiymy, Türkiia Respublikasy «Tarih jäne mädeniet» qauymdastyǧy, Türkiia Respublikasy «Kök tu» qazaq mädeniet qoǧamy bar. — Is qaǧazdarynyŋ memlekettık tılde jürgızıluı mäselelerı de nazardan tys qalǧan emes. Būl baǧytta ıs qaǧazdarynyŋ jürgızılu jaiyna toqsan saiyn monitoring jürgızılıp, qorytyndysymen tömen körsetkış körsetken mekemelerge kemşılıkterdı joiu turaly ūsynystar berıldı. 2021 jyly oblys äkımdıgıne qarasty memlekettık organdarda ıs qaǧazdarynyŋ 98 paiyzǧa jettı. Sonymen qatar, memlekettık organdarǧa tıl turaly zaŋnamanyŋ oryndaluyna profilaktikalyq baqylau jürgızılıp, būzuşylyqtar anyqtalǧan mekemelerge ūsynymdar berıldı, — deidı oblystyq tılderdı damytu basqarmasynyŋ bölım basşysy Marjan Janasova.
Onyŋ aituynşa, byltyr oblysta latynnegızdı jaŋa älıpbidı qaşyqtan oqytu maqsatynda til-aktobe.kz saitynda «Qazlatyn» sabaqtar sikly ūiymdastyrylǧan. Atap aitsaq, «Latyn grafikaly jaŋa älıpbi: oqu jäne jazu» taqyrybymen oblys jäne audan kölemınde 49 onlain sūhbat ötkızılgen.— Azamattardyŋ latynnegızdı qazaq älıpbiınde jazu maşyqtaryn jetıldıru, sauatty jazu mädenietın qalyptastyruǧa baǧyttalǧan «Elıme eleulı ūly esımder» atty 1000 adamdy qamtyǧan onlain audiodiktanttar sikly ūiymdastyryldy. Äleumettık jelıde qazaq tıldı kontent ülesın arttyru, jelı qoldanuşylarynyŋ qazaq älıpbiın şapşaŋ meŋgeruıne jaǧdai jasau maqsatynda «LatynTime» jobasy jüzege asyryldy. Joba karaoke formatyndaǧy materialdardy qamtydy.Qazaq tılın latyn grafikasyna köşıru qajettılıgın negızdeitın aspektılerdı tüsındıru maqsatynda «Latyn grafikalyq qazaq älıpbiı – qazaq jazuynyŋ qainary» jäne «Kazahskii alfavit na latinskoi grafike – istochnik kazahskoi pismennosti» äleumettık rolikterı jaryq körıp, jergılıktı «Aqtöbe tv» telearnasynda tamyz-qyrküiek ailarynda 140 ret rotasiialandy. Oblystaǧy eresek tūrǧyndarǧa tıl üiretu barysynda latynnegızdı qazaq älıpbiın tüsındıru baǧytyndaǧy aqparattyq saǧattar ūiymdastyrylyp, barlyǧy 96 şaramen 5216 adam qamtyldy, — deidı bölım basşysy.
Sondai-aq Aqtöbe oblysynda tıldık deŋgeiın baǧalaudyŋ bıryŋǧai jüiesın qalyptastyruǧa arnalǧan «Qaztest» arqyly bügıngı künge deiın 22 513 adam test tapsyrǧan. Memlekettık tıldı meŋgeru deŋgeiın baǧalaityn testke 2021 jyly 700-den astam adam qatysqan.Al oblysta onomastika salasy boiynşa jürgızılgen jūmystarǧa toqtalsaq, baiyrǧy jer, su, eldı mekenderdıŋ tarihi atauyn qaitaruda täuelsızdık alǧan kezeŋnen berı köptegen jūmystar atqarylǧan. Naqtyraq aitsaq, bügınge deiın öŋırde 170 eldı meken özderınıŋ tarihi ataularyna ie bolǧan.
— 2021 jyly Aqtöbe qalasy boiynşa 5 atauy joq köşesıne (Astana audany boiynşa- 4, Almaty audany boiynşa- 1),3 şaǧyn audanyna (halyq auzynda atalyp jürgen Nūr-Aqtöbe – Eset batyr, Batys-1,2 – Batys, Batys-3 – Ūly Dala), 13 tūrǧyn üi alabyna (Selmaş, Selmaş-2 – Samal, Jaŋaqonys-2 – Jaŋaqonys-2, Bauyrlastar-4 – Taŋşolpan, Qanaǧat – Qanaǧat, Zarechnyi-1 – Köktem, Zarechnyi-2 – Balausa, Zarechnyi-3 – Jıbek joly, Iаsnoe – Jaryq, Saiajai, Saiajai-1,2 – Saiajai, Aqşat-2 – Aqşat-2, Bauyrlastar – Bauyrlar, Bauyrlastar-2 – Bauyrlar-2, Aqjar-2 – Aqjar-2) atau beru, 5 qaitalanǧan köşe (Qarǧaly tūrǧyn üi alabyndaǧy İnternasionalnyi köşesın – Segız serı, Sentralnyi köşesın – Mūhammed-Salyq Babajanov, Naberejnyi köşesın – Mūrat Möŋkeūly, K.Nokin tūrǧyn üi alabyndaǧy Naberejnyi köşesın – Jaiau Mūsa, Mir köşesın – Qabylisa jyrau) atauyn qaita atau boiynşa ūsynystar oblystyq mäslihattyŋ qarauyna ūsynyldy, — deidı M.Janasova.Bügınde oblys boiynşa bır oblystyq maŋyzy bar qala, 12 audan, 7 audandyq maŋyzy bar qala, 136 auyldyq okrug, 359 auyl, 5740 qūramdas bölık (onyŋ ışınde 3400-ı köşe) bolsa, olardyŋ 96 paiyzy — memlekettık tıldegı ataular. — Qazaqstan Respublikasy Ükımetınıŋ qaulylarynyŋ negızınde 2021 jyly Aqtöbe qalasynyŋ 2 mektebı — №40 Fariza Oŋǧarsynovanyŋ jäne №72 Äbış Kekılbaevtyŋ esımderımen ūlyqtaldy. Aqtöbe halyqaralyq äuejaiyna Keŋes Odaǧynyŋ Batyry Äliia Moldaǧūlovanyŋ esımı berıldı. Aqtöbe joǧary auyl şaruaşylyǧy kolledjı aq tarynyŋ atasy Şyǧanaq Bersievtıŋ esımın aldy. Sonymen qatar oblys ortalyǧynda Ahmet Baitūrsynūlynyŋ jäne novyi Qanyş Sätpaevtyŋ esımderın ūlyqtau maqsatynda ekı mektepke esımderın beru boiynşa ūsynys oblystyq mäslihat sessiiasynda maqūldanyp, Bılım jäne Ǧylym ministrlıgınen kelısım alynyp, Qazaqstan Respublikasy Ükımetı janyndaǧy Respublikalyq onomastika komissiiasyna joldandy, — deidı bölım basşysy.
Aqtöbe oblystyq tılderdı damytu basqarmasynyŋ mälımetıne süiensek. biyl jyl basynan 733 reid jūmysy jürgızılıp, 7347 jarnama mätını saralanǧan. Onyŋ ışınde 75 sauda üiı, 34 jabyq bazar, 180 salon, 44 sport mekemesı, 91 meiramhana, 230 dämhana, 103 qoǧamdyq kölık, 89 därıhana, 97 kölık juu, jöndeu ortalyqtary, 237 azyq-tülık, kiım dükenderı, 65 fast-fud, 223 köşe qamtylǧan.— Reid barysynda käsıpkerlık nysan ielerımen kezdesıp, Qazaqstan Respublikasynyŋ Tıl turaly zaŋnama talaptary tüsındırıldı. Anyqtalǧan kemşılıkter boiynşa ädıstemelık kömek körsetıldı. Tüsındıru, nasihattau jūmystarynyŋ nätijesınde qate räsımdelgen 4370 körnekı aqparattar men jarnama mätınderı zaŋ talaptaryna säikestendırıldı. Aldaǧy uaqytta da tıl janaşyrlarymen bırlesken reid jūmystary jalǧasa bermek. Memlekettık tıl saiasatynyŋ baǧyttaryn tüsındıru, sala boiynşa atqarylyp jatyrǧan jūmys jönınde aqparattyq beru, halyqpen kerı bailanys qūru maqsatynda 3 baspa basylymy («Künşuaq», «Onomastika tynysy», «Tılderdı oqytu: ızdenıs jäne ädısteme» jurnaldary), 2 sait(basqarmanyŋ resmi saity, «Tıl-aktobe.kz» saity), iutub kanaly, äleumettık jelılerdegı paraqşalar siiaqty aqparattyq resurstar arqyly jüzege asyryluda, — deidı Aqtöbe oblystyq tılderdı damytu basqarmasynyŋ bölım basşysy Marjan Janasova.
Danagül BAIMŪQAŞ,
«Adyrna» ūlttyq portaly.
