Memlekettik tildi jetik meńgergenderdiń úlesi — 94,4 paıyz

2746
Adyrna.kz Telegram

Búgingi kúni Aqtóbe oblysynda memlekettik tildi jetik meńgergenderdiń úlesi 94,4 paıyzdy qurap otyr. 2021 jyldyń qorytyndysy boıynsha Tilderdi oqytý ortalyǵy arqyly 1800 adam memlekettik til oqytý kýrstarynan ótken. Til úırenýshilerdiń 22% — ózge etnos ókilderi.

Aqtóbe oblystyq tilderdi damytý basqarmasynyń málimetine súıensek, tilderdi oqytý ortalyǵynyń tildik kýrstary Aqtóbe qalasynda ǵana emes, orys tildi orta qalyptasqan 6 aýdanda (Qarǵaly, Alǵa, Hromtaý, Qobda, Mártók, Muǵaljar) da júrgizilgen.

2021 jyly etnomádenı birlestikter janyndaǵy jeksenbilik mektepter arqyly etnos ókilderi memlekettik jáne káris, ýkraın, tatar, bashqurt, ázirbaıjan tilderin oqytýmen qamtylǵan. Nátıjesinde etnomádenı birlestik ókilderi ádistemelik kómekpen qamtylyp, memlekettik jáne ana tilderi oqytý josparyna sáıkes júzege asyrylǵan.

Sondaı-aq, «Shetelde turatyn qazaq dıasporasymen baılanys» jobasy aıasynda 2021 jyly oblysta «Qazaq tili – ana tilim, sarqylmaıtyn baılyǵym!» atty onlaın dıalog alańy uıymdastyrylǵan. Sharaǵa Túrkııa jáne Reseı elinen qashyqtan ana tili – qazaq tilin úırenýge yntaly qandastarymyz qatysqan. Atap aıtsaq, olardyń qatarynda Reseı Federaııasy Orynbor qalasy halyqaralyq «Qazaq tili» qoǵamy ókildigi, Samara qalasy «Poısk VR» ortalyǵy, Máskeý qazaqtary ulttyq-mádenı qaýymdastyǵy, Orynbor oblystyq «Jas qanat» jastar uıymy, Ekaterınbýrg qalasy «Eýrazııa-Qazaqstan» aımaqtyq qoǵamdyq uıymy, Túrkııa Respýblıkasy «Tarıh jáne mádenıet» qaýymdastyǵy, Túrkııa Respýblıkasy «Kók tý» qazaq mádenıet qoǵamy bar.

— Is qaǵazdarynyń memlekettik tilde júrgizilýi máseleleri de nazardan tys qalǵan emes. Bul baǵytta is qaǵazdarynyń júrgizilý jaıyna toqsan saıyn monıtorıng júrgizilip, qorytyndysymen tómen kórsetkish kórsetken mekemelerge kemshilikterdi joıý týraly usynystar berildi. 2021 jyly oblys ákimdigine qarasty memlekettik organdarda is qaǵazdarynyń 98 paıyzǵa jetti. Sonymen qatar, memlekettik organdarǵa til týraly zańnamanyń oryndalýyna profılaktıkalyq baqylaý júrgizilip, buzýshylyqtar anyqtalǵan mekemelerge usynymdar berildi, — deıdi oblystyq tilderdi damytý basqarmasynyń bólim basshysy Marjan Janasova.

Onyń aıtýynsha, byltyr oblysta latynnegizdi jańa álipbıdi qashyqtan oqytý maqsatynda til-aktobe.kz saıtynda «Qazlatyn» sabaqtar ıkly uıymdastyrylǵan. Atap aıtsaq, «Latyn grafıkaly jańa álipbı: oqý jáne jazý» taqyrybymen oblys jáne aýdan kóleminde 49 onlaın suhbat ótkizilgen.

— Azamattardyń latynnegizdi qazaq álipbıinde jazý mashyqtaryn jetildirý, saýatty jazý mádenıetin qalyptastyrýǵa baǵyttalǵan «Elime eleýli uly esimder» atty 1000 adamdy qamtyǵan onlaın aýdıodıktanttar ıkly uıymdastyryldy. Áleýmettik jelide qazaq tildi kontent úlesin arttyrý, jeli qoldanýshylarynyń qazaq álipbıin shapshań meńgerýine jaǵdaı jasaý maqsatynda «LatynTime» jobasy júzege asyryldy. Joba karaoke formatyndaǵy materıaldardy qamtydy.Qazaq tilin latyn grafıkasyna kóshirý qajettiligin negizdeıtin aspektilerdi túsindirý maqsatynda «Latyn grafıkalyq qazaq álipbıi – qazaq jazýynyń qaınary» jáne «Kazahskıı alfavıt na latınskoı grafıke – ıstochnık kazahskoı pısmennostı» áleýmettik rolıkteri jaryq kórip, jergilikti «Aqtóbe tv» telearnasynda tamyz-qyrkúıek aılarynda 140 ret rotaııalandy. Oblystaǵy eresek turǵyndarǵa til úıretý barysynda latynnegizdi qazaq álipbıin túsindirý baǵytyndaǵy aqparattyq saǵattar uıymdastyrylyp, barlyǵy 96 sharamen 5216 adam qamtyldy, — deıdi bólim basshysy.

Sondaı-aq Aqtóbe oblysynda tildik deńgeıin baǵalaýdyń biryńǵaı júıesin qalyptastyrýǵa arnalǵan «Qaztest» arqyly búgingi kúnge deıin 22 513 adam test tapsyrǵan. Memlekettik tildi meńgerý deńgeıin baǵalaıtyn testke 2021 jyly 700-den astam adam qatysqan.

Al oblysta onomastıka salasy boıynsha júrgizilgen jumystarǵa toqtalsaq, baıyrǵy jer, sý, eldi mekenderdiń tarıhı ataýyn qaıtarýda táýelsizdik alǵan kezeńnen beri kóptegen jumystar atqarylǵan. Naqtyraq aıtsaq, búginge deıin óńirde 170 eldi meken ózderiniń tarıhı ataýlaryna ıe bolǵan.

— 2021 jyly Aqtóbe qalasy boıynsha 5 ataýy joq kóshesine (Astana aýdany boıynsha- 4, Almaty aýdany boıynsha- 1),3 shaǵyn aýdanyna (halyq aýzynda atalyp júrgen Nur-Aqtóbe – Eset batyr, Batys-1,2 – Batys, Batys-3 – Uly Dala), 13 turǵyn úı alabyna (Selmash, Selmash-2 – Samal, Jańaqonys-2 – Jańaqonys-2, Baýyrlastar-4 – Tańsholpan, Qanaǵat – Qanaǵat, Zarechnyı-1 – Kóktem, Zarechnyı-2 – Balaýsa, Zarechnyı-3 – Jibek joly, Iasnoe – Jaryq, Saıajaı, Saıajaı-1,2 – Saıajaı, Aqshat-2 – Aqshat-2, Baýyrlastar – Baýyrlar, Baýyrlastar-2 – Baýyrlar-2, Aqjar-2 – Aqjar-2) ataý berý, 5 qaıtalanǵan kóshe (Qarǵaly turǵyn úı alabyndaǵy Internaıonalnyı kóshesin – Segiz seri, entralnyı kóshesin – Muhammed-Salyq Babajanov, Naberejnyı kóshesin – Murat Móńkeuly, K.Nokın turǵyn úı alabyndaǵy Naberejnyı kóshesin – Jaıaý Musa, Mır kóshesin – Qabylısa jyraý) ataýyn qaıta ataý boıynsha usynystar oblystyq máslıhattyń qaraýyna usynyldy, — deıdi M.Janasova.

Búginde oblys boıynsha bir oblystyq mańyzy bar qala,  12 aýdan, 7 aýdandyq mańyzy bar qala, 136 aýyldyq okrýg, 359 aýyl, 5740 quramdas bólik (onyń ishinde 3400-i kóshe) bolsa, olardyń  96 paıyzy — memlekettik tildegi ataýlar.

— Qazaqstan Respýblıkasy Úkimetiniń qaýlylarynyń negizinde 2021 jyly Aqtóbe qalasynyń 2 mektebi — №40 Farıza Ońǵarsynovanyń jáne №72 Ábish Kekilbaevtyń esimderimen ulyqtaldy. Aqtóbe halyqaralyq áýejaıyna Keńes Odaǵynyń Batyry Álııa Moldaǵulovanyń esimi berildi. Aqtóbe joǵary aýyl sharýashylyǵy kolledji aq tarynyń atasy Shyǵanaq Bersıevtiń esimin aldy. Sonymen qatar oblys ortalyǵynda Ahmet Baıtursynulynyń jáne novyı Qanysh Sátpaevtyń esimderin ulyqtaý maqsatynda eki mektepke esimderin berý boıynsha usynys oblystyq máslıhat sessııasynda maquldanyp, Bilim jáne Ǵylym mınıstrliginen kelisim alynyp, Qazaqstan Respýblıkasy Úkimeti janyndaǵy Respýblıkalyq onomastıka komıssııasyna joldandy, — deıdi bólim basshysy.

Aqtóbe oblystyq tilderdi damytý basqarmasynyń málimetine súıensek. bıyl jyl basynan 733 reıd jumysy júrgizilip, 7347 jarnama mátini saralanǵan. Onyń ishinde 75 saýda úıi, 34 jabyq bazar, 180 salon, 44 sport mekemesi, 91 meıramhana, 230 dámhana, 103 qoǵamdyq kólik, 89 dárihana, 97 kólik jýý, jóndeý ortalyqtary, 237 azyq-túlik,  kıim dúkenderi, 65 fast-fýd, 223 kóshe qamtylǵan.

— Reıd barysynda kásipkerlik nysan ıelerimen kezdesip, Qazaqstan Respýblıkasynyń Til týraly zańnama talaptary túsindirildi. Anyqtalǵan kemshilikter boıynsha ádistemelik kómek kórsetildi. Túsindirý, nasıhattaý jumystarynyń nátıjesinde qate rásimdelgen 4370 kórneki aqparattar men jarnama mátinderi zań talaptaryna sáıkestendirildi. Aldaǵy ýaqytta da til janashyrlarymen birlesken reıd jumystary jalǵasa bermek.

Memlekettik til saıasatynyń baǵyttaryn túsindirý, sala boıynsha atqarylyp jatyrǵan jumys jóninde aqparattyq berý, halyqpen keri baılanys qurý maqsatynda 3 baspa basylymy («Kúnshýaq», «Onomastıka tynysy», «Tilderdi oqytý: izdenis jáne ádisteme» jýrnaldary), 2 saıt(basqarmanyń resmı saıty, «Til-aktobe.kz» saıty), ıýtýb kanaly, áleýmettik jelilerdegi paraqshalar sııaqty aqparattyq resýrstar arqyly júzege asyrylýda, — deıdi Aqtóbe oblystyq tilderdi damytý basqarmasynyń bólim basshysy Marjan Janasova.

 

 

Danagúl BAIMUQASh,

«Adyrna» ulttyq portaly.

Pikirler