“Adyrna” ūlttyq portalynda Hasen Qoja-Ahmettıŋ "Jeltoqsan köterılısı qalai ūiymdastyryldy?" degen maqalasy jariialanǧan bolatyn. Atalǧan maqalada avtor belgılı aqyn Mūhtar Şahanovqa auyr aiyp taǧyp, syn sadaǧyna alǧany belgılı. Mıne osy Hasen Qoja-Ahmettıŋ synyna bailanysty aqyn özınıŋ pıkırın bıldırgen eken. Qandai mäselede bolsyn ekı jaqtyŋ pıkırın, sözın qatar beru portalymyzdyŋ basty mındetı bolǧandyqtan M.Şahanovtyŋ materialyn özgerıssız, sol qalpynda nazarlaryŋyzǧa ūsynyp otyrmyz.
Almatyda köterılıs bolyp jatqanda, jeltoqsannyŋ 19-ynda Şahanov Mäskeude özınıŋ jyr keşın ötkızıp jatqan. Sondyqtan ol – Jeltoqsan oqiǧasyna eş qatysy joq adam...
Köterılıske eşqandai saiasi baǧa berılgen joq. Jeltoqsan oqiǧasyn tekserem, ıstıŋ soŋyna jetkızemın degen Şahanov edı ǧoi. Eger ol jaqsylap tekserse 25 jyldan keiın osyndai sūraq qoiylar ma edı?
Hasen Qoja-Ahmet
«Aŋyz adam». №12 2012 j.
Dekabrskie sobytiia v Alma-Ate Kolbin i uje s nimi oharakterizovali kak vylazku nasionalisticheski nastroennyh liudei. Avtoritetnaia komissiia pod rukovodstvom narodnogo deputata SSSR M.Şahanova, prişla k soverşenno protivopolojnomu vyvodu: «vystuplenie kazahskoi molodeji ne bylo nasionalisticheskim, eto bylo ih pravo na svobodnoe vyrajenie grajdanskoi i politicheskoi pozisii». Komissiia poimenno nazvala vinovnikov primeneniia sily dlia razgona, izbieniia i aresta soten i tysiach molodyh liudei. Ona prişla k vyvodu priznat nevozmojnym ostavliat na zanimaemyh doljnostiah etih skomprometirovavşih sebia liudei, no pochemu-to do logicheskogo konsa eto trebovanie dovedeno ne bylo. A v selom, nado otdat doljnoe komissii, ona vnesla polnuiu iasnost v dekabrskie sobytiia i polojila kones razlichnym sluham i krivotolkam...
Dinmuhamed Kunaev,
(iz knigi «O moem vremeni»,
Alma-Ata, izdat. «Däuır», MP «Yntymaq», 1992 g.)
(M.ŞAHANOV...) H.Qoja-Ahmet nege menıŋ soŋyma şyraq alyp tüsıp aldy degenge kelsek, onyŋ mänısı mynadai. Bır-ekı jyl būryn menı «Azattyq» radiosy tıkelei efirge şaqyrdy. Sol tūsta Hasen Qoja-Ahmet: «Şahanov Jeltoqsan köterılısın aiaǧyna deiın alyp barǧan joq», – dep eskı äuenıne qaita basty. Men de Hasennıŋ üstınen bır top jeltoqsanşylar arnaiy hat joldaǧanyn, onda H.Qoja-Ahmettıŋ jyl saiyn Qauıpsızdık komitetınıŋ demalys üiınde tynyǧatyny turaly aitylǧanyn tılge tiek ettım. Jeltoqsan oqiǧasyn tekseru kezınde osy hatty Qauıpsızdık komitetınıŋ töraǧasyna körsetkenımdı jäne onyŋ būl turaly aitqan pıkırın radio arqyly jūrtqa jariialap jıberdım. Hasennıŋ menı atarǧa oq taba almai jürgenı, mıne, osydan... «Jas qazaq ünı» gazetınde jurnalistıŋ sūraǧyna orai, men mynadai pıkır bıldırdım: «Jeltoqsan oqiǧasyn tekseretın komissiia qūryp, onyŋ jūmysyn jürgızıp jatqanymda osy Hasen Qoja-Ahmet maǧan kele qaldy. Naq sol sätte hatşy qyz maǧan bır hat äkelıp berdı. Onda Jeltoqsan köterılısı kezınde Qauıpsızdık komitetındegıler bır mäşinege toltyra araq tiep, alaŋǧa jinalǧan jastarǧa äkelıp taratqan eken. Hatty sol mäşinenıŋ jürgızuşısı, «Eŋbekşıqazaq» audanynyŋ tūrǧyny jazypty. Hasen hatty oqi sala, osyny özı teksergısı keletının aityp, menıŋ rūhsatymmen hatty qaltasyna salyp aldy. Aqyrynda sol hatty ūşty-küilı joq ettı...» Osyny Hasen Qoja-Ahmet ötırık deptı. Aita bersın. Sol kezde menıŋ qasymda otyrǧan, mūny tügel däleldep beretın adamdar bar.
B.NŪRASYL,
(«Şeih pen Şahanovty sotqa berdı»
«Halyq sözı» gazetı, 26 mausym, 2012 j.)
...Jeltoqsan şyndyǧyn äigıleu jolynda Myrzaliev komissiiasynan basqa 4 komissiia qūrylǧanyn, onyŋ bärınde Gorbachev bilıgımen keskılesken küres jürgenın jūrttyŋ köbı bıle bermeidı. Komissiia şeşımı boiynşa bilık basyndaǧy 41 adamdy jauapqa tartu şeşımı de, tıptı köterılıs kezınde qaza bolǧan belgısız adamdar turaly prokuraturaǧa ūsynylǧan qūjattar da tekserusız, jyly jabylǧan küide qalsa, oǧan da Şahanov kınälı me?
Jeltoqsanşy Hasen Qoja-Ahmet qanşama jyldardan berı jūrttan qol jinap, özın «Halyq qaharmany» ataǧyna ūsyndyrudan jalyqpai, şarşamai kele jatsa, Şahanovtyŋ būl saladaǧy tüsınıgı mülde basqa. Ol jiyrmadan astam şet memleketterdıŋ qūrmetın körıp, syi-siiapatyn ielense de, Qazaqstan bilıgı ūsynǧan şen-şekpenderden, orden-medaldardan, Halyq qaharmany ataǧyn bermek bolǧan bilıktıŋ ūsynysynan da öz ūstanymy boiynşa jüielı türde bas tartty...
Mıne, ne ıstese de öz ar-namysynyŋ jetegınde qyzmet atqaratyn qazaqtyŋ qaisar aqynyna eşkımnıŋ
"Qaŋtardy qanǧa boiaǧannyŋ bırı": "Gaz qymbat bolsa, avtobuspen jür" degender eş jauapqa tartylǧan joq
qara küiesı jūǧa qoimasy anyq...
«Jeltoqsan ruhy» qoǧamdyq bırlestıgınıŋ atynan: Baqtybek İmanqoja (töraǧa), Qūrmanǧazy Aitmyrza, Üsıphan Seitımbet, Ermūhamed Quandyqov, Erlan Dekelbaev, Qūdaişükır Abdullaev; Nūrlybek Quaŋbaev, «Jeltoqsan» Respublikalyq halyqtyq-patriottar qozǧalysynyŋ töraǧasy;Temırhan Medetbek, aqyn, QR Memlekettık syilyǧynyŋ laureaty;Smaǧūl Elubai, jazuşy, PEN-klubynyŋ vise-prezidentı; Äzımbai Ǧali, saiasattanuşy, tarih ǧylymdarynyŋ doktory; Rysbek Särsenbai, «Jas Alaş» gazetınıŋ bas redaktory; Ermūrat Bapi «Tasjarǧan» gazetınıŋ bas oqyrmany... Barlyǧy 51 adam qol qoiǧan.
(«Jeltoqsan köterilisiniŋ 25 jyldyǧy jetim
qyzdyŋ toiyndai ötpeui tiis»
«Jas Alaş» gazetı, 25 qaŋtar 2011 j.)
Halyqqa köp taraityn «Ömır-ai» gazetınıŋ 2010 jylǧy 9 mausymdaǧy sanynda «Hasen Qoja-Ahmet – graftyŋ tūqymy» degen maqala jariialanypty. Maqalanyŋ jaryqqa şyǧuyna Hasennıŋ özı sebepker bolǧany körınıp tūr. Äitpese onyŋ anasy Ekaterina Lisovskaianyŋ, naǧaşy atasy Aleksandr Lisovskiidıŋ, anasynyŋ küieuımen, Hasenmen tüsken, barlyǧy 5 suretın jurnalister qaidan ala qoisyn? Maqalada Hasennıŋ atasy Aleksandr Lisovskiidıŋ bedeldı aqsüiektıŋ bırı bolǧany jäne ol kısınıŋ orystarǧa qarsy küreskenı maqtanyşpen baiandalypty. Jeltoqsandyqtar onyŋ anasynyŋ evrei ūltynan ekenın jiı aitatyn. Baiqauymşa, sol ras siiaqty. Onda tūrǧan ne bar deimız ǧoi. Bıraq elımızdegı ūlttyq müddenıŋ basynda jürgen sızge Hasen Hoja-Ahmettıŋ kıleŋ ötırıkterdı qūrastyryp, 70 jyldyq merekeŋız toilanǧaly jatqan tūsta şabuyl jasauy jäne bırneşe telearnalardy, gazetterdı būruynyŋ arqasynda bır reseilık top tūrǧanyn şamalauǧa bolady.
Al H.Qoja-Ahmettıŋ Şahanov Mäskeudegı poeziia keşınde Erbol Baijarqynovty «KGB-ǧa ūstattyryp jıberıptı» degını şylǧi ötırık. Men Aqtöbe qalasynda tūratyn onyŋ äkesıne habarlasyp edım, (Erbol jol apatyna ūşyraǧandyqtan, qazır qatty nauqas) ol Hasennıŋ oidan şyǧarǧan ötırıgıne qatty qapalanyp otyr eken. Mıne, mäsele qaida jatyr?
Soŋǧy jyldary Hasen sızdıŋ bedelıŋızdı tüsıruge köp küş jūmsap jür. Ötken jyly Abai eskertkışınıŋ qasynda bolǧan demokrattar jiynynda «Mūhtar Şakalovtyŋ şaitandyqtary turaly» atty oidan şyǧarylǧan, ösekterge qūrylǧan 24 paraqtyq jinaqty jūrtşylyqqa taratyp jürgenın öz közımmen kördım. Aŋǧarǧanym, būl jıgıt sızdı atarǧa oq taba almai jürgen sekıldı...
Nazarbek QANAFİIаŪLY,
filologiia ǧylymdarynyŋ kandidaty
(Avtorǧa joldanǧan hattan üzındı)
«Är adamnyŋ pendelıgı öz taǧdyryn şeşedı...»
Mūny ūǧu qaida saǧan Qoja-Ahmettıŋ Hasenı.
Amal neşık, qyzǧanyşyŋ qaisar jäne batyl-aq,
Asanova Läzzatqa da şaştyŋ qara topyraq.
Taǧdyr senı qaralaudyŋ sarbazy etıp qoiǧandai,
Sottasyp eŋ, abyroiyŋ tögıldı odan airandai.
Bır pätuä taba almastan ısıŋnen, ne sözıŋnen,
Qanşama adal jeltoqsanşy azap şektı özıŋnen.
Senıkı ne? Pendelık pen qyzǧanyştyŋ şatysy?
«Şahanovtyŋ jeltoqsanǧa joq – deisıŋ – eş qatysy!»
Bükıl Keŋes bilıgınıŋ parqyna mūŋ tüsırıp,
Kremldıŋ, Gorbachevtyŋ zäre-qūtyn ūşyryp,
Del-sal şaqta qaita oiatyp, el namysyn bögelgen,
Qaiter edı ūlt,
Jeltoqsandy kötermesem eger men?
Bıraq menı madaqtaudyŋ qajetı joq ol üşın,
Mūnda erlık joq. Ol jai ǧana azamattyq boryşym.
Sol üşın de eŋsem biık, sol üşın de asqaqpyn,
Bilık berer barlyq maqtau, marapattan bas tarttym.
Qoja-Ahmettıŋ maǧan qoiar ökpe-nazy köp eken,
Menıŋ tıldık müddege de «eş qatysym joq» eken.
Jä, solai ma? Onda bır sät üŋılelık ötkenge,
Orys tılı memlekettık märtebe alyp ketkende,
Qūtylǧandai iırımı mol ūlttyq, tıldık azaptan,
Talai ruhsyz deputattar – ūltsyz şalaqazaqtar,
Bır-bırımen qūşaqtasyp, qūttyqtasyp jatqanda,
Dabyrlasa, qauymdasa ūlt müddesın satqanda,
Men zor aiqai kötermesem,
qanyp ruhsyz aiyzy
Orys bolyp keter edı ūlttyŋ seksen paiyzy.
Ärine, olar MǦQ* bop, bas qoiyp zor bılımge,
Ūltsyzdanyp sanasy,
Söiler edı Hasekeŋnıŋ anasy,
Ekaterina Lisovskaianyŋ tılınde.
Paiymsyzdyq batpaǧyna batqan jansyŋ belşeŋnen.
Al özıŋnıŋ qai eŋbegıŋ bolyp edı el sengen?
Şeksız daŋqqa qūştarlyǧyŋ jazdy aŋsaǧan daladai,
Prezident te bolǧyŋ kep jür öz şamaŋa qaramai.
Janyŋ qūmar ärqaşan da dau-damai men şataqqa,
Özıŋdı san ūsyndyrdyŋ «qaharmandyq» ataqqa.
Ras, ösek, ötırıktı ainaldyrǧan ǧajapqa,
Sendei ruhsyz bır «qaharman» kerek bızdıŋ qazaqqa!
MǦQ* (Mordiiasy ǧana qazaq)
Ūqsas jaŋalyqtar

Mūhtar Şahanov,
“Adyrna” ūlttyq portaly