Babalarymyz älımsaqtan berı osy jerdı mekendegende, ärine olar 21-şy ǧasyrda ūrpaqtary älemdık mūhitqa şyǧa almai, sauda embargosyna tap bolyp qinalaryn bılgen joq. Eger bılse, mäselenı (mümkın İran arqyly) bırdeŋe qylyp şeşer edı.
Qazaqstan - jaǧyrafiialyq qaqpannyŋ klassikalyq ülgısı. Jerımız keŋ-baitaq, taǧy basqa dep maqtanǧanymyzben, eger praktikalyq tūrǧyda qarasaq, ekonomikalyq ösım üşın būl öte yŋǧaisyz jer ekenın moiyndau kerekpız. Teŋız porttarynan alystamyz, bızge qysta qatyp qalmau üşın orasan energiia generasiiasy kerek, köktemgı su tasqyny jyl saiyn qarjylyq şyǧyn äkeledı, qalalar bır-bırınen alys bolǧandyqtan logistika qymbat, jazdaǧy quanşylyq saldarynan dändı-daqyldar az jinalady. Qazaqstan geosaiasi jaǧdaiǧa tübegeilı bailanǧan el ekenın qazırgı jaǧdai jaqsy körsetıp berdı. Kez-kelgen körşı el, älemdık qauymdastyq bolsyn, bızdıŋ qarjylyq jaǧdaiymyzǧa oŋai yqpal ete alady.
Resei aşqan soǧys qazırdıŋ özınde bızge 300 milliard teŋge şyǧyn äkeldı. Eger KTK terminalyndaǧy "jöndeu" jūmystary endı bır aiǧa sozylsa, onda taǧy qosymşa 300 milliard teŋge joǧaltuymyz mümkın. Biyl biudjet defisitın jabuǧa Ūlttyq qordan 4 trillion teŋge alyp otyrmyz. Sondyqtan, biyldan bastap Qordaǧy qarjynyŋ azaia bastau prosessı bastaluy yqtimal. Basty sūraq - bız ony toqtata alamyz ba? Däl qazır osy sūraqtarǧa eşkım jauap bere almaidy.
Eger Reseimen barynşa kelıseiık desek, AQŞ-tyŋ dauysy qataŋdap kele jatyr. Janet İellen naqty signal berdı, onyŋ bızge de qatysty ekenı tüsınıktı.
250 jyl boiy jūmys ıstep kelgen Abylai Han strategiiasy (soŋǧy 30 jylda "köpvektorly" degen atauǧa ie bolǧany bar) endı bızge kömektese ala ma?
Nauryz aiynan berı makroekonomikada ritorikalyq sūraqtar köbeidı. Sebebı, būryn bız iek artatyn matematikalyq modelderden eş paida joq. Qazır tıptı sandar, esepteuler, statistika da eşteŋenı boljauǧa kömektese almaidy. Analitikter üşın "därmensızdık" fazasy bastaldy. Ekonomikanyŋ saiasi şeşımderge täueldı ekenın anyq kördık.
Mūnai naryǧynda däl qazır bız Resei üşın artyq bäsekeles bolyp otyrmyz. Olarǧa mūnai baǧasynyŋ qymbattaǧany kerek. Osy jolda bızdıŋ mūnaidy naryqtan yǧystyru, bolmasa jartylai qysu jalpaq jariialanbasa da, astyrtyn jürıp jatqany ras. Ol sonymen bırge, Reseidıŋ bızge qatysty kelıssözderdegı pozisiiasyn küşeitedı.
Biyl köp qarjy joǧaltamyz ba? İia. Naqty qanşa? Eşkım bılmeidı. Kelesı jyly şe? Ol da belgısız. Demek, biyl bız stagnasiiadan belgısızdık kezeŋıne öttık. Menıŋ oiymşa, būl eŋ naşar uaqyt.
Aibar Oljaevtyŋ feisbuktaǧy jazbasy
