HHI ǧasyr bükıl älemnıŋ jahandyq üderıske ūşyrap, innovasiialyq tehnologiialardyŋ damyǧan zamany. Sonyŋ ışınde jaŋa däuırdegı bılım körsetkışı de qarqyndap damu üstınde. Bılım – tausylmaityn qazyna, sarqylmaityn bailyq, barlyq igılıktıŋ bastauy. Sapaly bılım beru mäselesı qoǧamda eŋ özektı taqyryptardyŋ bırı sanalady. Sebebı, şaryqtap damyp jatqan innovasiialyq jäne tehnologiialyq üderıs kezeŋınde keleşek ūrpaqtyŋ bılım sapasy zamanaui talaptarǧa sai boluy mındettı. Ol üşın mekteptıŋ jüregı sanalatyn mūǧalımnıŋ de käsıbi qūzırettılıgı joǧarǧy deŋgeide boluy kerek.
Bügıngı taŋda sabaq oqytu barysynda jaŋa ädıs-täsılderdı qoldanu, innovasiialyq tehnologiialarǧa sai äreket etu mūǧalım qūzırettılıgın tanytady. Oquşynyŋ bılımdı öz deŋgeiınde meŋgeruıne, jeŋıl qabyldauyna, ömırde qoldana aluyna jol aşady. Atalǧan jaǧdaida oquşy alǧa josparlaǧan maqsatqa belsendı türde talpynu, bırın-bırı baǧalauy, toptyq, ūjymdyq jūmystarda yntymaqtastqan türde belsene aralasu degen sekıldı daǧdylar qalyptasa bastaidy.
Pedagogikalyq üderstıŋ dästürlı kezeŋınde oquşy tek obekt retınde qarastyrylsa, al endı jaŋa jobalau äreketı arqyly oqu üderısın qalyptastyrǧan jaǧdaida oquşy da mūǧalımmen qatar subekt satysyna köterıledı. Jobalau ädısınde bılım daiyn küiınde oquşyǧa berılmeidı, atalǧan jobalau ädısınde oquşy öz tarapynan oiyn qosa alady, berılgen bılımge degen közqarasyn bıldıre alady. Sol sebepten jobalau äreketı arqyly oquşylarǧa jalpy bılımdı meŋgertu, ekonomikalyq tüsınıkterın qalyptastyru üşın talaptarǧa sai jūmys ısteluı qajet.
Mektepte oquşylardyŋ oqu äreketın dūrys ūiymdastyrudyŋ alǧy şarttarynyŋ bırı olardyŋ özdık jūmysty oryndai bılu bılıktılıgı bolyp tabylady. Öitkenı, özdık jūmys oquşydan belsendı oi qyzmetın, tanymdyq ızdenımpazdyqty talap etedı. Özındık jūmysty oquşynyŋ oqu nätijelerıne jetu qūraly dep esepteuge bolady. Jūmystyŋ būl türı oqugynyŋ bılımdılıgın, bılıktılıgın bekıte otyryp, onyŋ belsendılıgın, derbestıgın damytady. Jobalau – oquşylardyŋ öz betındık oqu äreketterın ūiymdastyruda olardyŋ belsendılıgın arttyruǧa baǧyttalǧan qūraldardyŋ bır türı.
Oquşylardyŋ jobalau äreketterınıŋ basty erekşelıgı – onyŋ bılım berumen tyǧyz bailanystylyǧynda. Jalpy bılım berudıŋ özın äleumettık jobalauǧa jatqyzuǧa bolady, būl jaǧdaida jobalau subektısı – qoǧam bolyp tabylady. Jobalau äreketın ūiymdastyruda da pedagog oquşylardyŋ jūmysyn joba türınde qūrady. Pedagog bılım beru maqsatyn anyqtaidy, oǧan jetudıŋ belgılı bır joldaryn ūsynady jäne qorytyndy nätijenıŋ qalai boluy tiıstıgın aldyn ala belgıleidı. Osylaişa, pedagog äreketınıŋ özı jobalyq äreket. Dästürlı oqytumen salystyrǧanda, jobalau äreketı barysynda pedagogtyŋ öz jauapkerşılıgı men özındık ıs-äreketterı köbeiedı, öitkenı, ol oquşylardyŋ jūmystaryn joba jasauǧa baǧytaidy, joba jasau arqyly olardyŋ türlı qabıletterın anyqtaidy, odan ärı damytady. Ol özınıŋ oqytu jobasynyŋ nätijesıne ǧana emes, oquşylardyŋ jobasy arqyly önımnıŋ nätijesıne de jauap beredı.
Pedagogtyŋ bılım beru jobasy oquşylardyŋ jobalary arqyly jüzege asyrylady, eger pedagog oquşylardyŋ jobalaryn tiımdı ūiymdastyryp, olar önımdı jäne nätijelı bolǧan jaǧdaida pedagogtyŋ bılım beru (oqytu) jobasy öz maqsatyn oryndaidy. Būl jerde oquşylar jobasynyŋ önımı – şartty ūǧym, ol oquşynyŋ belgılı bır bılımdılık, daǧdylyq, qūzırettılık, qūndylyqtyq, t.b. sapalary bolyp tabylady. Oquşylardyŋ jobasyn ūiymdastyruda pedaog osy sapalardyŋ belgılı bır sipatyn maqsat retınde alady. Oquşylardyŋ jobalau äreketı qataŋ rettelmeitın, köbıne olardyŋ erkındıgın damytuǧa baǧyttalǧandyqtan pedagogtyŋ jobalau ıs-äreketterıne de erkındık, özgermelılık, tän bolady. Türlı jaǧdailarǧa bailanysty pedagog köptegen özgerıster endıruı, situasiialardan şyǧudyŋ tiımdı joldaryn anyqtauy qajet bolyp otyrady. Olardyŋ barlyǧy da oquşylar jobasynyŋ, sonymen qatar, pedagogikalyq jobanyŋ tabyspen jüzege asyryluyn qamtamasyz etedı
Dästürlı oqytu kezeŋınde mūǧalım sabaq barysynda taqyrypty basyan soŋyna deiın tüsındırıp beretın bolsa, jaŋa innovasiialyq tehnologiia boiynşa jäne jobalau äreketı boiynşa sabaq barysynda mūǧalım taqyrypty tolyqtai baiandamaidy, taqyrypty oquşylardyŋ özderı tüsınuıne yŋǧaily jaǧdai tuǧyzady. Oquşylar jobalau äreketınde öz betınşe bolaşaqqa maqsat-mındet qoia alady, iaǧni oquşylarda jauapkerşılık sezımı dami tüsedı. Pedagogikalyq üderıste öz betınşe alǧa maqsat qoiu, mındetterın aiqyndau, nätijelıktı baǧalau jobalau äreketındegı oquşynyŋ subektivtılıgın tanytady.
Bılımdı tolyq meŋgeru ony praktikada qoldanudy qajet etedı. Bılım jäne daǧdynyŋ sapasy men nätijesınıŋ körsetkışı prkatika. Eger oquşy bılımdı praktikada qoldana almasa, būl onyŋ bılımdı üstırt qabyldaǧandyǧynan, jete tüsınbegendıgınen bolady. Bılımdı praktikada qolanudyŋ oqu prosesınde ekı türı jiı kezdesedı. Bırınşı – bılımdı jaŋa materialdy ūǧynu üstınde qoldanu, ekınşısı – jaŋa oqu mındetterın şeşu üstınde qoldanu.
Qoryta aitqanda, oqytu üderısnde jobalau äreketın paidalanudyŋ maŋyzy orasan zor. Bılım aluyşynyŋ erkın közqarasta damuyna, öz oiyn aşyq bıldıruıne mümkındık beredı.
Jubanazarova N.S.,
psihologiia ǧylymdarynyŋ kandidaty, professor;
Zakarianova Ş.N.,
psihologiia ǧylymdarynyŋ kandidaty, dosentm.a.;
Ötemıs A.,
Äl-Farabi atyndaǧy QazŪU 1-kurs magistranty
