«Mamandyqty dūrys taŋdau- ol ömır jolynyŋ sättılıgınıŋ negızı»- degen Resei oişyly E.F.Zeerdıŋ mamandyq turaly tūjyrymdamasyna tolyqtai kelıse otyryp, özımnıŋ taŋdaǧan mamandyǧymnyŋ nebır qyzyqtary men erekşelıgın anyqtap, sızdermen bölıse otyryp, maqalamdy baiandamaqşymyn.
Jalpylama alǧanda «mamandyq» degenımız adamnyŋ qyzyǧuşylyǧyn tudyra bılgen, kez- kelgen mamandyqty zerttep, köp täjıribe jasai otyryp, belgılı bır qyzmet atqaruyna mümkındık beretın ūǧym.
Men biylǧy 2022 jylǧy mektep bıtıruşı jas tülekpın. Qazırgı taŋdap otyrǧan mamandyǧymdy taŋdamas būryn, öte ūzaq oilandym. Basqa mamandyqtarmen de salystyryp kördım, alaida maǧan basqa mamandyqtar sai kelmeitındıgın tüsındım.
Menı özınıŋ san-qily syrlarymen, qyzyǧy men qiyny qatar jürgen, ızdenıske toly syrdarymen taŋ qaldyrǧan men üşın menıŋ jan dünieme sai keletın qyzmet salasy jurnalistika mamandyǧy.
Qazırgı taŋda, qoǧamda bız bıletındei ärbır jūmys salasy är türlı qyzmet jasaidy. Ärbır salanyŋ aldyǧa qoiǧan özındık maqsattary, qyzmetterın atqaruǧa tiıstı şaralary bar.
Jurnalist mamandyǧy- köptegen ızdenıstılıktı jäne bır kışkene ǧana dünie bolsa da, ekı ese jauaptylyqpen qaraudy qajet etetın, şynaiy sezım men şydamdylyqqa negızdelgen mamandyqtardyŋ bırı.
Özındık atqaratyn jūmysy arqyly adam ömırıne de, jalpy qoǧamǧa da qyzmet etetın, ylǧi da qatelıkke boi aldyrudy jat sanaityn, qaşanda jaŋa dünienıŋ, qandai da bır jaǧymdy ne jaǧymsyz jaŋalyqtarmen halyqty habardar etıp otyruşy, qoǧam men adam arasyndaǧy tıkelei bailanystyŋ jaqtauşysy bolyp jürgen, jalpy memleket üşın şoqtyǧy biık tūlǧalardyŋ sany jyl ötken saiyn artyp, jaŋaruda. Ärine būl, ekonomika üşın de, bız üşın de quantarlyqtai jait.
Jurnalistika salasyna qyzyqqan ärbır adamdy, osy bır bölek älemnıŋ tūŋǧiyǧyna elıktıre alyp ketetındei, nebır ǧajaiyp tosyn syilarǧa, qyzyqty ärı kütpegen kezdesulermen jäne aqparattar teŋızımen tyǧyz bailanysty dünielermen kezıktıredı.
Jurnalist bolu- ädeptılıktı, tözımdılıktı, aldyna maqsat qoiyp soǧan talpynyp jūmys jasaudy bırınşı orynǧa qoiatyn, adamdarmen ünemı oŋai ärı şynaiy bailanysta bolatyn, şynşyl da sabyrly adam bolu.
Eger de, jurnalist boludy arman etken jannyŋ boiynda osy ızgı qasietterdıŋ kem degende bıreuı bolmasa ,onyŋ jurnalist mamany bolyp şyǧuy ekı talai dep bılemın.
Qoǧamdaǧy bolyp jatqan nebır qūbylystardy zertteu barysynda yqylastyq küşıŋ men är minutyŋdy aiamaityndai deŋgeige jetkende,senıŋ atqarǧan qyzmetıŋnıŋ nätijesınde,sen daiyndaǧan jūmystarynyŋ senıŋ oqyrmandaryŋnyŋ köŋılınen şyǧatyndai,olardyŋ ömırıne edäuır jaqsy jaǧynan äser ete alarlyqtai jaǧdaida ǧana özıŋdı osy jūmystyŋ naǧyz maitalmany retınde,öz asqaq armanyŋnyŋ baspaldaǧyn qūrasyŋ.Sonda ǧana sen naǧyz jurnalist bolasyŋ.
Jurnalist bolu degen salǧyrttylyqpen qaraityn jūmys emes.Ol jan-tänıŋdı salyp jūmys jasau.Bolǧan tyŋ jaŋalyqtarmen jäne bergen aqparatyŋnyŋ qanşalyqty şyndyqty janasatynyn anyqtai otyryp,ony halyqpen bölısu.Memlekette ömır sürıp jatqan kez-kelgen jannyŋ jüregınde mäŋgılık öşpestei ız qaldyra bılu. «Men sız sekıldı jurnalist bolǧym keledı» -degen,senıŋ jolyŋdy jalǧauşy jas mamandardyŋ boluy .Mıne , osy naǧyz mınsız jurnalisttıŋ beinesı.
Qaǧazyŋ men qalamyŋ arqyly qorǧansyz janǧa pana bolyp,ädılettık tapqanda ǧana , bıreuge ümıt ūialatqan sätte osy mamandyqtyŋ qūdıretın sezıne alasyŋ.Jurnalistika jazu ne söileumen ǧana şektelmeidı.Ol adam janyna üŋılıp,sol adamnyŋ qaiǧysyna bırge qaiǧyryp,quanyşyn bölıse alu.
Sonymen qatar, jurnalistika-qoǧam men adam ömırınde alar orny erekşe,iaǧni qarapaiym halyq pen qoǧam arasyndaǧy bailanystyruşy köpır syŋaily.Būl mamandyqsyz elımızde bolyp jatqan maŋyzdy aqparattardan qapy qalar ma edık bälkım.
«Özıŋe sen, özıŋdı alyp şyǧar,
Eŋbegıŋ men aqylyŋ ekı jaqtap» - degendei mende kışkene kezımnen bastap köp kıtaptar oqyp, köptegen aqyn, jazuşylardyŋ jazǧan öleŋderı men şyǧarmalaryn, naqyl sözderın süiıp jattap jäne solardyŋ jatqa aituǧa maşyqtandym. Nebır audandyq, qalalyq, oblystyq tıptı respublikalyq jarystarǧa mektebımnıŋ atynan şyǧyp, bırneşe jüldelı oryndardy ielendım. Ärine ol menıŋ bolaşaq armanyma jetudegı alǧaşqy qadamdarym boldy. Teledidardan ne äleumettık jelılerden aqparat taratuşy jurnalistika salasynyŋ nebır bılgır, bılıktı mamandaryn körıp olardyŋ söilegen sözderıne, jasaǧan qimyl äreketterıne ǧaşyq boldym. Osylaişa, menıŋ jurnalistika salasyna degen qyzyǧuşylyǧym būrynǧydan da arta tüstı.
Ärine, adam ömırınde kez- kelgen mamandyq salasy bolsyn nemese bır düniege qyzyǧuşylyq tudyruşy sebepker tūlǧa bolady. Mende de solai. Menıŋ ömırımde de menıŋ qyzyǧuşylyǧymdy tudyrǧan, osy «jurnalistika» atty taŋǧajaiyp älemmen qauyşuyma sebepşı bolǧan, menıŋ ömırım de, menıŋ şyǧarmaşylyǧymda alar orny erekşe, qazırgı taŋda köp adamnyŋ batasyn alyp, köp adamǧa kömegı tiıp, kömek sūrap kelgen jannyŋ syrlasy da, mūndasy da bola alǧan Qazaqstandyq jurnalistika salasynda erler arasynda Asaubek Aiymbetov, Nartai Aralbai, Aman Tasyǧan, Meiırjan Älıbekūly, Asqat Sadyrbai sekıldı jäne jaqynda ǧana ömırden ötken « Qazaqstan» telearnasyndaǧy «Aituǧa oŋai» baǧdarlamasy jolynda bıraz qyzmetter atqaryp, kömek sūrap kelgen keiıpkerdıŋ jan düniesıne üŋıle bılgen, artynda ölmestei ız qaldyrǧan biık tūlǧalar Beisen Qūranbek, Nūrtıleu İmanǧaliūly syndy nebır azamattarymyzdan aiyrylyp qaldyq. Jäne qyzdar arasynda men elıkteitın Dina Töleppergen, Dana Nūrjıgıt, Qymbat Dosjan, Anna Danchenko, İrina Ten syndy şoqtyǧy biık tūlǧalar da jeterlık. Būl jurnalistterdıŋ özderıne ǧana tän özındık erekşelıgı, jeke bolmystary, bölek maqsattary bar. Jäne jurnalistika salasynda öz ırge tasyn qalai bılgen jandar. Men quanamyn, maǧan osyndai ülgı bolǧan , menı nebır jurnalistter toǧysqan- jurnalistika salasynyŋ saraiyna alyp kelgen jurnalistter bar zamanynda ömır sürgenıme. Jurnalistika salasynyŋ, sahnasynyŋ törınen oiyp tūryp oryn alǧan būl ärbır tūlǧa erekşe syilastyq pen sarqylmas qūrmetke laiyq. Qaisy bır mamandyqtyŋ alyp qarasaq ta, öz közıŋmen körıp, öz qolyŋmen jasap, daiyndap körmeiınşe ol mamandyqtyŋ qyr- syryn meŋgerıp, erekşelıgın sezınu mümkın emes. Mysaly, jurnalistter. Bız körermen olardy kögıldır ekrannyŋ syrtynan körıp, olardy «nedegen baqytty jandar, teledidardan körınıp lezde tanymal bolyp kettı, myna mamandyq qandai oŋai» deimız. Būl ärine qate pıkır. Sebebı ol adamdardyŋ ornynda bolyp körmedık. Olardyŋ künı-tünı boiy talmai daiyndaǧan jūmystaryn jasau kezınde qalai şarşaǧandyǧyn, qanşalyqty ızdenıste bolǧandyǧy bız üşın beimälım. Öitkenı, bız olardyŋ jasaǧan jūmystaryn qaitalap jasamadyq. Jurnalistikanyŋ özınşe qiyndyǧy bar. Memlekette kez-kelgen uaqytta, qasaqana jasalǧan ıs- äreketter, ereuılder, äue apattary, tüsınıspeuşılık saldarynan tuyndaǧan qaqtyǧystar, tıptı odan da qauıptı tötenşe jaǧdailar boluy mümkın. Osy joǧary da aita ketken jaittardyŋ bıreuı oryndalǧan jaǧdaida, bız ol aqparattardan habardar boluymyz jurnalisttersız bırşama qiyndyqtar tuǧyzary sözsız. Al bızge aqparattar daiyndau kezınde, būl mamandyq ielerıne qauıp tönbesıne kım kepıl. Būl ärine olar üşın oŋai dünie emes. 19-ǧasyrdyŋ ekınşı jartysynan bastap tamyryn tereŋge jaiyp, auqymdy türde damyp kele jatqan jurnalistika salasy jolynda köptegen ter tögıldı. Būl salada qyzmet etken ärbır ardager jurnalistterdıŋ atqarǧan eŋbegı eşqaşan ūmytylmastai, mäŋgılık mūramyz bolyp qaldy.
Bız sekıldı el qamyn oilaityn, bılgır, bılıktı jas mamandar jetılıp ösıp kele jatqanda jurnalistika salasynyŋ alar asulary älı alda dep naqty aita alamyn. Būl naqty senım talai belesterdı baǧyndyryp, biık şyŋdarǧa şyǧudaǧy alǧaşqy jasalǧan qadam. Bolaşaq bız, daryndy jastar tūrǧanda qazaq jurnalistikasy eşqaşan ölmeidı. Men jurnalist boludy bala kezımnen armandadym jäne sol armanyma jäimendep qadam basyp kele jatyrmyn. Jurnalist boludy armandaǧanyma eşqaşan da ökınbeimın, bylai aitqanda ökınuge tūrarlyqtai mamandyq emes dep bılemın. Eŋ bastysy būl mamandyqtyŋ märtebesı barlyq mamandyqtan joǧary ekendıgıne közım jettı desem qate aitpaǧandyǧym. Aldyna naqty maqsat qoia bılgen adam öz jetıstıgıne jeter jolda aldynan qandai qiyndyq kezdesse de ,eşqaisysyna des bermei,özınıŋ közdegen nüktesıne eş müdırmesten jetedı.Adam bır dünienı qalasa,oǧan jetu üşın bırneşe qadam kestesın qūrady.Ol ainymas maqsat,eşqaşan sönbestei senım jäne myqty tözımdılık.Al men osy kestenı qūra bıldım.Jurnalist bolamyn dep armandadym. Ol jolda maqsat qoia aldym.Menıŋ maqsatym:būl jolda aldymnan şyqqan nebır synaqtardyŋ barlyǧyn artta qaldyru . Janymda jürgen adamdardyŋ men jäne menıŋ mamandyǧym jaily aitqan san türlı pıkırlerınıŋ barlyǧyna nazar audaryp,ışınde qajetın dūrysynan qabyldap, al qajet emesın jai ǧana oiymnan şyǧara salu.Jäne de jūmys jasau kezınde maǧan qandai da bır jauapkerşılıktı jūmystar tapsyrylsa da barlyǧyn abyroimen,şynaiylyqpen jäne tözımdılıkpen atqaruǧa tyrysu.Menıŋ senımım:men būl jolda maǧan kezıkken barlyq tapsyrmalardy oryndap,jurnalistikanyŋ biık şyŋyna şyǧu.Qazaqstan jurnalistikasynyŋ ärdaiym joǧarydan körınu üşın jan tänımdı salyp,aianbai eŋbek etu.Ärbır qazaqstandyq menıŋ esımımdı ataǧanda tani alatyndai jäne jaqsy jaǧymnan qabyldaityndai därejege jetkende ǧana men özımdı elınıŋ örkendeuı jolynda eŋbek atqara bılgen naǧyz janaşyr jurnalist retınde baǧalai alu.Menıŋ tözımdılıgım :barlyq berılgen aqparattardy tolyqtai saraptap,halyqty tek şynaiy aqparatpen habardar etu üşın şarşamai,eşqandai erınşektık tanytpai adal qyzmet atqaru.
Qorytyndylai kele,jurnalistika salasy nebır bılgır danyşpan jandardyŋ,şynşyldyq pen şynaiylyq boiyna daryǧan ,artynan ölmeitın ız qaldyra bılgen ardager jurnalistterımızdıŋ artynan ergen,sol kısılerdıŋ jolyn jalǧaityndai,daryndy bolaşaq jastardan qūralǧan şoqtyǧy biık tūlǧalar bas qosqan talanttar ordasy.Jurnalist bolu qoǧam men halyq arasyndaǧy syilastyqtyŋ būzylmauy jolynda jaǧdai jasap,sanaly türde qyzmet atqara bılu.Jäne de «tırı bolsam qazaqqa qyzmet qylmai ,qoimaimyn» degen Alihan Bökeihanov atamyzdyŋ danalyq sözın mäŋgılık jadymda saqtap,ömırlık ūstanymym retınde qabyldap,jurnalistkada öz dara jolymdy salu.
Aqjünıs RUSLANQYZY
