Qazaq zertteuşılerınıŋ köbı dombyra tektı muzykalyq aspaptyŋ eŋ kemı alty myŋ jyldyq tarihy bar dep joramaldaidy. Būǧan negız: 1986 jyly ataqty Maitöbe jailauynan etnograf Jaǧda Babalyqūly tapqan taŋbaly tasqa qaşalǧan beine, onyŋ neolit däuırınıŋ jädıgerı ekenı jönınde arheolog K.Aqyşev bastaǧan ǧalymdar jasaǧan paiym. Qazaq topyraǧynda köne aspaptan bır belgı qalǧandyǧyn rastaityn aiǧaq osy.
Älbette, älgı tastaǧy keskındı naq qazaq dombyrasynyŋ özı dep aitu äbestık bolady. Arǧy babalarynyŋ bırı desek qisynǧa keletın şyǧar. Öitkenı sonşama yqylym zamanalar boiy dünieden neşe bır köş jöŋkılıp, talai jūrt taban audardy. Salt-sana, dästür-daǧdy, tanym-tüsınık mıgırsız sapyrylysyp, midai aralasty. Tıptı tüp-tegı bır boluy yqtimal mädeni jaratyndylardyŋ özı – äiteuır joiylyp tynbaǧan jaǧdaida – zaman özgergen saiyn jetılıp-jaŋardy, tülep-türlendı. Qazaqtyŋ dombyrasyna atauy da, syrt poşymy da ūqsas muzykalyq aspaptardyŋ jer jüzınıŋ är tarabynan ūşyrasuy jaidan-jai emes.
Dombyraǧa jaqyn äuez ben saz qūraly slavian jūrttarynda da kezdesedı. Ol – domra, iaǧni orys, ukrain, belarus halyqtarynyŋ üş nemese tört şektı muzykalyq aspaby. Atauy türkı tılınen auysqany ǧylymi tūrǧyda moiyndalǧan. Orta ǧasyrlarda kezbe önerpazdar – skoromohtar tartqan. Osyǧan orai orys folklorynda «rad skomrah o svoih domrah», «u Eriomy gusli, u Fomy domra» degen oralymdar kezdesedı. Tıptı «domradan» Domrin, Domrachiov, Domrachov, Domracheev, Domrachiev sekıldı äulettık esımder, sondai-aq Domrianka, Domrachevo jäne Domrino siiaqty qonys ataulary paida bolǧan. Mäskeudegı patşa saraiynda domra tartuşylardy «domrachei» dep ataǧan. Aqyr soŋy skomorohtardyŋ önerıne şırkeu men patşa ökımetı tyiym saldy. Söitıp, qoldanystan şyǧyp qalǧan domrany sonyŋ ülgısımen jasalǧan balalaika yǧystyrdy. Qazır domra qaita qalpyna keltırılıp, sahna törınen körınıp jür.
Baqsynyŋ basty mındetterınıŋ bırı – ajalmen aiqas (buriattardyŋ Hara Gyrgenı, qazaqtardyŋ Qorqyty). Al onyŋ kesırlı küşterdı jeŋu jolynda süienetın jyndarynyŋ sapynda «buura» atauymen bailanysqan totemdık januarlardyŋ jüruı jaidan-jai emes. Mäselen, Altai şamandary üşın būǧy men maral arǧy ata bolyp sanalady ärı «daŋǧyranyŋ iesı» dep esepteledı. Teleŋgıtter men tuvalardyŋ ortasynda atalmyş ruh baqsy aspabynyŋ saby türınde sipattalady. Al teleutterdıŋ tüsınıgı boiynşa, şamannyŋ qabılet-qajyryn şiratuyna jäne tylsym küştermen tıldesuıne jaǧdai jasaityn qūdırettıŋ aty – «tyn-bura», iaǧni «baqsynyŋ januar keipıne kırgen jany». Baqsynyŋ «tyn-buradan» aiyrylǧany - ölgenı; sondyqtan qarsylasymen saiysqa tüsken sätte ony ärkez közden tasa tūsqa «tyǧyp qoiuǧa» mäjbür. Ol – boidyŋ quaty, oidyŋ suaty ıspettı. Şamandardyŋ öz şäkırtterıne «tyn-burany» syilauy ruhani sabaqtastyq retınde qabyldanǧan.
Älbette, älgı tastaǧy keskındı naq qazaq dombyrasynyŋ özı dep aitu äbestık bolady. Arǧy babalarynyŋ bırı desek qisynǧa keletın şyǧar. Öitkenı sonşama yqylym zamanalar boiy dünieden neşe bır köş jöŋkılıp, talai jūrt taban audardy. Salt-sana, dästür-daǧdy, tanym-tüsınık mıgırsız sapyrylysyp, midai aralasty. Tıptı tüp-tegı bır boluy yqtimal mädeni jaratyndylardyŋ özı – äiteuır joiylyp tynbaǧan jaǧdaida – zaman özgergen saiyn jetılıp-jaŋardy, tülep-türlendı. Qazaqtyŋ dombyrasyna atauy da, syrt poşymy da ūqsas muzykalyq aspaptardyŋ jer jüzınıŋ är tarabynan ūşyrasuy jaidan-jai emes.
Tuystas türkı halyqtaryn alsaq, tatar, başqūrt, noǧai arasynda «dombyra» säl-päl orfografiialyq özgeşelıktı («dombra», «dumbra», «dumbyra») eskermesek, sol küiınşe atalady. Mūnan ötken däuırlerdegı, dälırek aitqanda, Ūlyq Ūlys – Altyn Orda kezeŋındegı tarihi taǧdyr ortaqtyǧynyŋ, mädeni keŋıstık bırlıgınıŋ ızı körınetını anyq. «Tauarih-i Būlǧariia» eŋbegınıŋ avtory, äigılı oişyl Täjeddin Jalşyǧūl (başq. Tajetdin Iаlsyǧol; tat. Taҗetdin Iаlchygol) özınıŋ HVIII-HIH ǧasyrlar toǧysyna tiesılı bır qoljazbasynda dombyranyŋ nobaiyn syzyp qaldyryp, ony «dumbra bit törki» dep ataǧan. Būl – «türkılerdıŋ dombyrasy» degen söz. Al sol Joşy ūlysynan jetken folklorlyq mūra – «Tölek pen Susūlu» (tat. "Tuliak i Susylu"; başq. «Zaiatüläk menän Hyuhylyu») eposynyŋ bas qaharmany süiıktısıne ystyq sezımın jetkızu üşın öz qolymen dombyra soǧyp alady. Qazaq jyrşylary sekıldı, başqūrt sesenderı de qūbaiyrlar men özge epostyq tuyndylardy dombyranyŋ süiemelımen aitqan. Ataqty sardar, aqyn Salauat Jolaiūlynyŋ (başq. Salauat Iýlai uly) janynda da osy aspap jürgen degen derek aitylady.HIH ǧasyrdyŋ ortasynan bylai qarai, qoǧamdaǧy türlı faktorlardyŋ (Reseidıŋ otarşyldyq saiasatyndaǧy özgerıster, epikalyq jyrşylyq önerdıŋ tolastauy, t.b.) äserımen tatar men başqūrt dombyradan köz jaza bastady. Onyŋ ornyn skripka, mandolina, balalaika basty. Tek bergı zamanda ǧana būl halyqtyŋ ärqaisysy öz dombyrasyn qaita jaŋǧyrtudy qolǧa aldy.
Qazaqtyŋ ruhani ömırınde dombyranyŋ män-maŋyzy qanşalyqty zor bolsa, tatarlar da būl aspaptyŋ qadır-qasietın jete baǧalaǧan sekıldı. Mysaly, olardyŋ maqal-mätelderınıŋ bırqatarynda dombyra toiǧa qatysty söz etılse («Tui ütkäch, dumbyra kakmyilar» - «Toi ötken soŋ, dombyra tartylmas», «Tuida dumbyraga dumbyra belän, tukmakka tukmak belän kaitaralar» - «Toida dombyraǧa dombyramen, jūdyryqqa jūdyryqpen jauap qaitarylar», «Dumbyra tui töşkän öigä kileşer» - «Dombyra toi bolatyn üige jarasar»), endı bırınde tūrmys-tırşılıktegı salmaǧy äspetteledı («Ni dumbyra belmägän, Ni syzgyra belmägän» - «Ne dombyra tarta almas, ne ysqyra bılmes», «Dumbyrachy dumbyrachyny kürsä, kyly özelä, di» - «Dombyraşy dombyraşyny körse, qyly üzıledı», «Aŋlaganga cheben tavyşy da saz, aŋlamaganga dumbra tavyşy da äz» - «Aŋdaǧanǧa şybynnyŋ yzyŋynda da äuen bar, aŋdamaǧanǧa dombyranyŋ ünınde de saryn joq», «Kyzyŋnyŋ üz irkenä kuisaŋ, dumbrachyga baryr» - «Qyzyŋdy öz erkıne qoisaŋ, dombyraşynyŋ etegınen ūstar»).
Dombyraǧa jaqyn äuez ben saz qūraly slavian jūrttarynda da kezdesedı. Ol – domra, iaǧni orys, ukrain, belarus halyqtarynyŋ üş nemese tört şektı muzykalyq aspaby. Atauy türkı tılınen auysqany ǧylymi tūrǧyda moiyndalǧan. Orta ǧasyrlarda kezbe önerpazdar – skoromohtar tartqan. Osyǧan orai orys folklorynda «rad skomrah o svoih domrah», «u Eriomy gusli, u Fomy domra» degen oralymdar kezdesedı. Tıptı «domradan» Domrin, Domrachiov, Domrachov, Domracheev, Domrachiev sekıldı äulettık esımder, sondai-aq Domrianka, Domrachevo jäne Domrino siiaqty qonys ataulary paida bolǧan. Mäskeudegı patşa saraiynda domra tartuşylardy «domrachei» dep ataǧan. Aqyr soŋy skomorohtardyŋ önerıne şırkeu men patşa ökımetı tyiym saldy. Söitıp, qoldanystan şyǧyp qalǧan domrany sonyŋ ülgısımen jasalǧan balalaika yǧystyrdy. Qazır domra qaita qalpyna keltırılıp, sahna törınen körınıp jür.
Dombyranyŋ Arab, Parsy, Ündı älemınde, sondai-aq türkı halyqtarynan – türık, türıkmen, äzerbaijan, özbek, ūiǧyr arasynda keŋ taraǧan tanbur (nūsqalary: tambur, tanpur, tamburi, tanburi, tembur, tamdyra, dutar, tamur, t.b.) atty «alys aǧaiyny» da bar. Maǧjan Jūmabaiūly özınıŋ «Türkıstan» atty öleŋınde: «Türıktıŋ kım kemıtken muzykasyn, Farabi toǧyz şektı dombyrasyn. Şertkende toqsan toǧyz türlendırıp, Jūbanyp, kım tyimaǧan közdıŋ jasyn?!», - dep jyrlaǧanda, osy şektı aspapty meŋzese kerek. Öitkenı Äl-Farabi özınıŋ «Muzykanyŋ ūly kıtaby» traktatynda bırı – Baǧdattan, ekınşısı Horasannan tabylǧan qos tanburdy sipattap, aiyrmaşylyqtaryn körsetıp jazǧan.Tüiını şeşılmegen taqyryptyŋ bırı – «dombyra» men «tanbur» ataularynyŋ şyǧu törkını. Būl töŋırekte san aluan boljam bar. Lingvisterdıŋ köbı būl ekı sözdıŋ de tüp-tamyryn arab pen parsy tılderınen ızdeidı. Älbette, olar «tanbur» atauyn «dombyra» atauynan ılgerı qoiady. Aspaptyŋ tür-bıtımıne nemese dauysyna jügınıp, soǧan säikes tūjyrym jasaityndar da jolyǧady. Ol baǧyttaǧy tūjyrymdar da bır-bırıne qabysa qoimaidy. «Qai aspap būryn paida bolǧan?» degen saualǧa da bırjaqty jauap joq. Osy oraida türkı düniesınıŋ ülken oişyly Äbdırauf Fitrattyŋ 1927 jyly jaryqqa şyqqan «Özbek klassikalyq muzykasy jäne onyŋ tarihy» atty eŋbegı eske tüsedı. Batys pen Şyǧystyŋ, sondai-aq türkı älemınıŋ muzykalyq önerın jetık zerttegen ǧalym, kerısınşe, «tanbur» atauy «dombyra» atauynyŋ özgerıske tüsken pışını dep sanaidy. «Halyq arasynda özderın qobyzben nemese dombyramen süiemeldeitın jyrşylar bar, bız olardy bahşy» dep ataimyz», - deidı ol. Būl paiym mäselege jaŋa qyrynan qarauǧa mümkındık beredı.
HIH ǧasyrda dümşe moldalardyŋ halyqtyŋ muzykalyq aspaptaryn tärk etıp, joq qylu üşın jasaǧan äreketterı az emes. Sondai sättıŋ bırınde ırı epik aqyn Qaşaǧan Kürjımanūlynyŋ özıne «Būl ne qylǧan qu aǧaş?!» dep dürse qoia bergen Esqali sūpyǧa ötkır jauap qaitarǧany belgılı. Osy ǧajap tolǧaudyŋ bır tūsynda kezdesetın: «Qolymdaǧy aǧaşym – Alyp jürgen dombyra, Tartqan saiyn daŋǧyra», - degen sözderde tereŋ astar bar. Öitkenı dombyrasy - dombyra bolsa, daŋǧyrasy – baqsynyŋ aspaby, orysşa aitqanda, buben.Jalpy, türkılerdıŋ ejelgı tanymyna jügınsek, baqsylardyŋ üstıŋgı, ortaŋǧy jäne astyŋǧy dünielerdı aralauǧa attanǧanda mınetın kölıgı – qolyndaǧy aspaby. Jaişylyqta «daŋǧyra», «tungur», «tunur», «tuur», t.b. delıngenımen, baqsy oiyny bastalǧan boida olardyŋ beinesı basqaşa keiıpke köşedı: mysaly, altai halyqtarynyŋ bırazynda būlar sol sätte «aq adanǧa» (aq atanǧa) ainalady. «Qorqyt turaly aŋyzdaǧy keiıpkerdıŋ mınıp jüretın jelmaiasy baqsynyŋ qobyzy (daŋǧyrasy) ekendıgı körınıp tūr, - dep jazady körnektı folklorşy E.Tūrsynov, - Qorqyttyŋ dünienıŋ tört būryşyn şarlap şyǧuy – baqsynyŋ oiyn kezınde qobyz-tüiesıne mınıp, tırıler düniesın, kök aspan düniesın, ölıler düniesın şarlap şyqqanymen teŋ». Sol sekıldı, Janaq aqynnyŋ «Rüstem törege aitqan sözınıŋ»:
Sonymen, «dombyra» atauynyŋ bastau-būlaǧyn arǧy şetı qola däuırıne baryp tıreletın, berıde qoǧamdaǧy funksiiasy san tarmaqtalyp ketken baqsylyqtan qarastyrǧan jön be dep oilaimyz. «Dombyra» sözınıŋ qos bölıkten tūratynyna talas joq. Būl ūǧymnyŋ astaryn tanyp-tüsteu üşın kömeskı jūptyŋ soŋǧy syŋary – byra jaiynda äŋgıme örbıteiık.Al, qolyma tidıŋ be, qaraǧaiym,
Qaraǧaisyz kerekke jaramaiyn.
Jel jelıstı jelmaiam, saǧan mınıp,
Būl üş jüzdıŋ balasyn aralaiyn, -
degen kırıspe şumaǧynda aitylatyn «qaraǧai» men «jelmaianyŋ» da qobyz-aspap pen qobyz-kölıktıŋ körkem beinelerı ekendıgı bılınedı. Būl baqsylyq pen baiyrǧy aqyndyqtyŋ bır-bırıne böten bolmaǧandyǧyn baiqatady.
Belgılı arheolog A.D.Grach özınıŋ «Aziia kındıgındegı ejelgı köşpendıler» atty eŋbegınde bylai deidı: «Tasqa taŋbalanǧan beinelerdıŋ (petroglifterdıŋ - A.Ş.) män-maǧynasyn aşyp-aiqyndau etnografiialyq derekterde kelesı negızgı närsege taban tıreidı: ol – «buura» atauy arqyly bırıktırıletın januarlar turaly mäsele». Osy oraida türkıtanuşylar arasynda bır-bırınen asa alşaqtamaityn topşylaular men tūjyrymdar ornyǧypty. Aitalyq, A.V.Anohin alǧaşqyda: «Qūmandy şamandary «buura» dep Erlık (jer asty qūdaiy – A.Ş.) pen basqa da ruhtar patşalyǧyna özderı mınıp baratyn miftık jylqylardy tüsınedı», - dep tüiındese, soŋyra ol oiynan ainyp: «Pura üş ūzyn müiızı bar qoşqar türınde beinelenedı. Daŋǧyrada bederlengen būl maqūlyqtyŋ sany da ärqaşan üşeu bolady (uch pura). Puranyŋ basqa bır türı aşalanǧan jäne ūştarynda köldeneŋ öskını bar taiaqşa keipınde suretteledı», - dep jazdy.L.P.Potapovtyŋ pıkırınşe, petroglifter men baqsynyŋ aspabynda taŋbalanǧan «buura» degenımız – eŋ aldymen būǧy men maraldyŋ rämızı. Sondai-aq, Sıbır türkılerınıŋ leksikalyq qoryndaǧy «buura» atauy jäne oǧan dybystaluy jaqyn sözder kelesı maǧynalarda jūmsalady eken: sahalarda – erkek būǧy, būlan, tauteke; tuvalarda – erkek būlan; tofalarda – būlan; altailyqtarda – qūrbandyqqa şalynǧan jylqynyŋ «janterısı»; qūmandarda – kök jylqylary. Būl ataudyŋ oisylqara näsılıne tıkelei qatystylyǧy barşamyzǧa belgılı; bütın türkınıŋ totemı – börıge de janastylyǧy joq dei almaimyz. Endeşe, «buura» sözınıŋ semantikasynda äldeneşe tarihi qyrtys-qabattyŋ qordalanyp jatqanyn aŋǧaru qiyn emes. Ol bastapqyda aŋ aulau käsıbınde maŋyzy mol sanalǧan qaisybır müiızdı jabaiy januardy meŋzese, odan keiıngı kezeŋde Saiyn-Altai tauly aimaqtarynyŋ baiyrǧy aborigenderı qolǧa üiretken būǧynyŋ atauyna ainalady; al üşınşı – soŋǧy satyda būǧalyqqa baǧynyp, qora-qotanǧa köndıkken basqa da üi maldaryna, solardyŋ ışınde bärınen būryn jügenge tüsken jylqyǧa nyspy bolady.
«Buura» sözınıŋ tülep-türlenu jäne köp maǧynalyqqa köşu mezgılı qola däuırıne säikes keledı de, būl prosestıŋ jai-japsary arheologiialyq qazba jäne jota-jartastardaǧy keskındeme mälımetterımen maqūldanady. Mysaly, Altai öŋırındegı Bırınşı Pazyryq qorǧanynan basyna būǧy müiızınıŋ sırısı (maskasy) kigızılgen jylqynyŋ tabyluy, sol siiaqty Aŋǧara, Enesai jäne Lena özenderınıŋ aŋǧarlarynan üş müiızdı «täjı» bar adamdar beinelengen petroglifterdıŋ jolyǧysuy lingvistikalyq aiǧaqtardy tiianaqtai tüsedı. Köptegen jüzjyldyqtarmen kömkerılgen atalǧan kezeŋnıŋ aumaǧynda türkılerge baba bolǧan taipalardyŋ dästürlı tanym-tüsınıkterınde tübegeilı jaŋaru-jaŋǧyru tūraq teuıp, sonyŋ sebebınen ölıktı jerleu räsımı, tasqa salynǧan sureterdıŋ siujettık-stildık sipaty jäne tabiǧattan tysqary küşterdı kie, kepiet tūtu körınısterı öŋın özgeşeledı. Eŋ eleulı jaŋalyq – şamanizm dınınıŋ tamyr tartyp, jelek jaiuy; soǧan säikes, baǧzy ūǧymdaǧy üstıŋgı, ortaŋǧy jäne astyŋǧy dünielerdıŋ arasyndaǧy dänekerşı – baqsy (şaman, qam ) tūlǧasynyŋ qalyptasuy.
Baqsynyŋ basty mındetterınıŋ bırı – ajalmen aiqas (buriattardyŋ Hara Gyrgenı, qazaqtardyŋ Qorqyty). Al onyŋ kesırlı küşterdı jeŋu jolynda süienetın jyndarynyŋ sapynda «buura» atauymen bailanysqan totemdık januarlardyŋ jüruı jaidan-jai emes. Mäselen, Altai şamandary üşın būǧy men maral arǧy ata bolyp sanalady ärı «daŋǧyranyŋ iesı» dep esepteledı. Teleŋgıtter men tuvalardyŋ ortasynda atalmyş ruh baqsy aspabynyŋ saby türınde sipattalady. Al teleutterdıŋ tüsınıgı boiynşa, şamannyŋ qabılet-qajyryn şiratuyna jäne tylsym küştermen tıldesuıne jaǧdai jasaityn qūdırettıŋ aty – «tyn-bura», iaǧni «baqsynyŋ januar keipıne kırgen jany». Baqsynyŋ «tyn-buradan» aiyrylǧany - ölgenı; sondyqtan qarsylasymen saiysqa tüsken sätte ony ärkez közden tasa tūsqa «tyǧyp qoiuǧa» mäjbür. Ol – boidyŋ quaty, oidyŋ suaty ıspettı. Şamandardyŋ öz şäkırtterıne «tyn-burany» syilauy ruhani sabaqtastyq retınde qabyldanǧan.
Endı «tyn» sözı turaly. 1989 jyly Novosibirskıde jaryq körgen «Oŋtüstık Sıbır türkılerınıŋ dästürlı dünietanymy: adam jäne qoǧam» atty zertteudıŋ avtorlary bylaişa oi tarqatady: «Türkılerdıŋ yrymi mifologiialyq dästürınde «tyn» («ruh», «jan», «ömır», «dem») kategoriiasy tırşılıktıŋ eŋ maŋyzdy sipattamalarynyŋ bırı bolyp sanalady. Būl leksemanyŋ järdemımen jer jüzındegı – meilı ol ösımdık, januar nemese adamzat balasy bolsyn – jandy närsenıŋ barşasy aiǧaq-atau tabady...» . Osyǧan orai E.Tūrsynov: «Altailyqtardyŋ tüsınıgı boiynşa är adamnyŋ bırneşe jany bar, olar: süne, tyn, qūt, jūla, sür, jel-salqyn jäne üzüt. Adam denesınen «tyn» şyqqanda, adam öledı dep sengen. Ondaida «tyny chykty», «tyny üzüldı» dep aitatyn», - dep jazady. Būǧan qosymşa, adamdardyŋ arasyndaǧy tıldık qarym-qatynasty qamtamasyz etu, esıtu men dybys şyǧaru qyzmetterı de dästürlı dünietanym boiynşa dem alu prosesıne täueldı dep tüsınılgen. Sol sebeptı türkı leksikasynda ämbebap tan/tyn tübırınen taraityn sözder dybys taratu men qūlaqtyŋ funksiiasyna qatysty ūǧymdardy öz ara bailanysty etıp belgılep-bederleidı («tyŋdau», «tyŋqyldau», «toŋqyldaq», «düŋkıldeu», «dyŋǧyrlau», t.s.s.).Olai bolsa, «bura» sözımen tırkeske tüsken «tyn» sözınıŋ jan-jaqtylyq jäne jinaqtauşylyq qasietterıne qol qoia otyryp, bız ony «dombyra» terminındegı bırınşı buynǧa («dom») telıp-taŋamyz. Söitıp, dombyra aspabynyŋ alǧaş qaşan jäne qalai jasalǧandyǧyn aita almaǧanymyzben, onyŋ atauynyŋ «tyn-bura» sözımen tübırlestıgın, tuystastyǧyn joramaldaimyz.
Sodan soŋ, «tyn» tärızdı, joǧaryda saralap-salmaqtaǧan «buura» («pura», «bura») sözınıŋ maǧynalyq aiasy da edäuır keŋ eken: ol tek januarlardyŋ tür-tegın ǧana emes, sondai-aq belgılı bır köŋıl-küidıŋ auanyn da bıldıretın bolyp şyqty. Būl rette tıltanuşy Ä.Nūrmaǧambetovtyŋ: «Buriattarda «bura» sözı «qūtyrǧan» maǧynasyn beredı. Şynynda da, aiyr tüie erkegı köktem kezınde elıredı. Aşulanyp, yzalanudy qazaq tılınıŋ özınde de «bur» tübırles sözben berıletındıgın batyrlar jyrynan da kezdestıremız: «Buyrqandy, būrsandy, Mūzdai temır qūrsandy». Söitıp, «bura» - elıru, qūtyrudyŋ ertedegı dybystyq tūlǧasy», - degen däiektemesı oiǧa oralady.Mıne, jaraǧan iaki şabynǧan bura, jauǧa şapqan batyr jäne jyndaryn şaqyrǧan baqsynyŋ ekstazǧa tüsken şaqtaryndaǧy äldebır ūqsastyq tılde osylai tiianaq tapqan. Qysqasy, «tyn-bura» sözı baqsynyŋ kökpen tıldesken küilı kezındegı qimyl-qozǧalysty da, şabyt-şamyrqanysty da, maǧyna-mazmūndy da, keiıpker-kienı de tolyq tūtastyqta qamtyp tūrady. Bız «tyn-bura» jäne «dombyra» sözderınıŋ türkılık dästürlı dünietanym aiasynda sabaqtasyp jatqandyǧyn, sondai-aq olardyŋ semantikalyq bırlıgı baqsylyq dınıne bailanysty tuyndaǧanyn aita alamyz.
Amantai ŞÄRIP,
QazŪǦA korrespondent-müşesı
