BAQ betterındegı aqparattarǧa köz jügırtsek qazırgı taŋda tūrmystyq zorlyq-zombylyq öte qatty beleŋ aluda. Balalardyŋ zardap şeguı, küieulerınen taiaq jeu arqyly ölım qūşqan äielderdıŋ sany şeksız. Nelıkten? Būl turaly “Adyrna” tılşısıne 7 jyldyq täjıribesı bar praktik-psiholog maman Ūlmeken Sändıbekqyzy pıkır bıldırdı.
-Tūrmystyq zorlyq-zombylyq däl qazırgı uaqytta öte köp oryn aluda. Balalardyŋ zorlanuy, küieuı äielın tırılei örteuı, jol boiynda ūruy, pyşaqtap öltıruı syndy... Tıptı aituǧa auyz barmaidy. Ülken bır jauap bolsynşy. Mūndai auyr qylmys nege otbasy dep atalatyn Otannan bastalyp jatyr?
-Tūrmystyq zorlyq-zombylyqqa alyp keletın tūlǧalyq faktorlar: er adamnyŋ öz baǧalauynyŋ tömendıgı, ışımdıkke, esırtkıge, qūmar oiyndaryna täueldı ,psihikalyq auytquşylyǧy bolǧan jaǧdaida oryn alady.
Al balalyq sätke köz jügırtsek bazalyq senım dūrys ornamaǧandyqtan bolady.
Al äleumettık faktorlar, joqşylyq, tabys közınıŋ joqtyǧy, jūmyssyzdyq bılımı men mädenietınıŋ tömendıgı osyndai jantürşıgerlık jaǧdailarǧa alyp keledı.
-Küieuınıŋ qolynan qaza tauyp jatqan äielder sany jeterlık. Soŋy osylai aiaqtaluǧa ne türtkı bolady?
-Küieuınıŋ affekt küiınde bolǧan sätınde, jinaqtalǧan yza-kek äserınen, mas küiınde, esırtkınıŋ äserınen oryn aluy mümkın.
Al keibır jaǧdaida, äielder küieuınıŋ jaǧdaiyn köre, bıle tūra eşbır äreket jasamai, kömekke jügınbei özgeruın kütetın sätter bolady.
Tıptı polisiia qyzmetkerlerıne şaǧymdanyp, 1 kün ötpei jatyp özderı şyǧaryp alatyn jaǧdailar oryn alyp jatyr.
Al jaǧdai odan ärmen uşyǧa beredı. Sodan keiın osyndai qaiǧyly sätke alyp keledı.
-Otbasy qūrmastan būryn “mynadai dünielerge jol joq” degen syndy zaŋ jobasy qajet pe?
-Ärine, eger zaŋ jüzınde qolǧa alynyp, qataŋ türde jazalanatyn bolsa osyndai jaǧdailar azaiar edı.
-Aşyǧyn aitsaq, öz aǧasynan tıptı äkesınen zorlyq köretın balalar da qoǧamda köp. Olardyŋ bolaşaǧy qandai bolmaq? Psihologiialyq jara orny keiın jazyla ma?
-Öte auyr jaǧdai. Psihologiialyq jara jazylady,-dep aita almaimyn.
Sebebı, ötken jaǧdai ūmytylady,- dep aitu qiyn. Psihologiialyq qoldauda jüruı tiıs.
Psihologiialyq jaza tolyǧymen jazylmaidy. Tek jyl ötken saiyn ol jaǧdaiǧa basqa közqaraspen qaraityn bolady. Öz oiyn ömırınıŋ basqa arnalaryna böle bastaidy.
-Qazaqtyŋ salty ädemı. Bızde jastar otau qūrsa köbıne “kelın keldı” degen niette qatty quanatyn sekıldı. Däl sol kelındık ömırdı köbı “tynyş jüru men şydau” dep qabyldaidy. Däl osy “şydap baǧu” tūrmystyq zorlyq-zombylyqqa äkep soǧa ma?
-Är eldıŋ salty basqa, itterı qara qasqa demekşı är üidıŋ qalyptasqan tärtıbıne qarai. Keibır otbasyda ol qasietıŋızdı baǧalasa, ekınşı otbasy yŋǧaily äiel retınde qarauy äbden mümkın.
Eger, emosiia-sezımderın jasyryp, oilarymen bölıspegen jaǧdaida jeke aimaǧynyŋ būzyluyna alyp keledı.
Al jeke aimaq būzylǧannan soŋ, küieuı ǧana emes enesı de qysym körsetıp jatady. Sol sebeptı qyz-kelınşekterge keŋesım “tūrmysqa şyqqan soŋ şydau kerek eken”- dep öz jeke aimaqtaryŋyzdy ūmytularyŋyz jön emes.
-Pıkır bıldırgenıŋızge raqmet!
Inju ÖMIRZAQ,
”Adyrna” ūlttyq portaly
