Ūly Abai ūlaǧatyn ūǧyna bıleiık - Qazybek İsa

İä, biyl elımız üşın erekşe jyl - Ūly Abaidyŋ 180 jyldyǧy!

Abai dese - qazaq dep, qazaq dese - Abai dep bıledı el qazır.

"Öleŋ - sözdıŋ patşasy, söz sarasyn tereŋnen terıp, jyr marjanyn şaşa bılgen dananyŋ dara tūlǧasyn asqaqtatu jolyndaǧy şaralar jyl basynan berı bastalyp ketkenı anyq.

Osydan alty jyl būryn Abaidyŋ 175 jyldyǧy qarsaŋynda ūly aqyn jyrlaryn oquǧa Prezidentten bastap, oquşylarǧa deiın atsalysty. Iаǧni, bır jyl boiy ūly Abai jyrlary men qarasözderın qaita bır salmaqtap, saralap, bügıngı künı de maŋyzy arta tüskenıne köz jetkızdı.

Sol kezde ǧalamdy şarpyǧan pandemiianyŋ qysymy men qiyndyǧyna qaramastan ūly Abaiǧa arnalǧan basty şaralar memleket basşysynyŋ arnaiy qatysuymen ötken edı. Öitkenı, Qazaqstan Prezidentı Q. Toqaev atap aitqandai:

“Ūly Abai – bızdıŋ elımızdıŋ maqtanyşy ǧana emes, älemdık deŋgeidegı kemeŋger.

Ol – qazaqtyŋ jan-düniesınıŋ tūŋǧiyǧyna boilaǧan dara tūlǧa.

Onyŋ öleŋderı men qara sözderı – ūlttyq bolmysymyzdyŋ ainasy.

Abai jaŋa ädebietımızdıŋ negızın qalaǧan aqyn retınde el tarihynda airyqşa ız qaldyrdy.

Onyŋ eŋbekterı bır ǧasyrdan astam uaqyt ötse de özektılıgın joǧaltqan emes. Älı künge deiın barşamyzǧa ruhani azyq bolyp keledı.

Aqynnyŋ ǧibratty ǧūmyry men mol mūrasy – halqymyzdyŋ jäne jahan jūrtynyŋ asyl qazynasy.

Abaidyŋ ösietı – öskeleŋ ūrpaqtyŋ ainymas temırqazyǧy.”

İä, Abai toiy - Alaş toiy!

Biyl da Abai toiyn - Ūly aqyn ūlaǧatyn ūlttyq tūrǧydan ūǧa bıludıŋ jarqyn ruhani düniesıne ainaldyra bıluge ūmtylyp jatyrmyz.

“Bız ūly oişyl Abai toiyn toi toilau üşın ǧana emes, oi oilau üşın de ötkızıp jatyrmyz” degen Abai oblysy äkımı Berık Uäli bastaǧan Abailyqtar Ūly Abai toiyn aqyn atyna laiyqty taǧylymdy da, tartymdy ötuı jolynda bar küşın salyp jatqany baiqalady. Bükıl elımız boiynşa qazır Abai jyrlary men änderı auyldaǧy balabaqşadan Astanadaǧy saiabaqtarǧa deiın oqylyp, şyrqaluda. Öitkenı, memleket basşysy aitqandai, Ūly Abai amanatyna adaldyq - bärımızdıŋ asyl paryzymyz!

İä, bärı de alyp abyzymyzdyŋ amanatyna adaldyqtan şyǧady.

ÄLEMDEGI ABAI ESKERTKIŞTERI

Qazaqtyŋ tūŋǧyş müsınşısı, Qazaqstannyŋ halyq suretşısı, memlekettık syilyqtyŋ laureaty Hakımjan Nauryzbaev salǧan Almatydaǧy asqaqtap tūrǧan Abai eskertkışın eldıŋ bärı bıledı.

Jylda Abai künı ol jerde Almatydaǧy aqyndar jyr oqidy.

Abai eskertkışterı men köşelerı tek elımızde ǧana emes, älemnıŋ köp memleketterınde, jiyrma şaqty elde bar. Bızge mälım bolǧandai 11 elde Abai eskertkışı men biustı ornatylǧan. Atap aitqanda, Türkiia, Germaniia, Fransiia, Şveisariia, Ündıstan, Qytai, Mysyr, Oŋtüstık Koreia, Resei, Özbekstan, Qyrǧyzstan jäne tb elderde bar. Biyl jyl aiaǧyna deiın İtaliiada, Rimde de Abai eskertkışı aşylady eken.

Men Taşkentke barǧan saiyn Abai eskertkışıne sälem bermei ketpeimın. Al Mäskeude bolǧanda, Abai eskertkışıne arnaiy ızdep bardym.

ŞETEL OPPOZİSİIаŞYLARY ABAIǦA JÜGINDI

2014 jyly "Aq jol" partiiasy töraǧasy, Mäjılıs deputaty Azat Peruaşev bastap ıssaparmen Mäskeuge barǧanymyzda bırden Abai eskertkışıne soqtyq. Reseidegı Qazaqstan elşılıgı aldyndaǧy «Chistoprudnyi bulvar» degen jerde eken. Onşa ülken bolmasa da, aqyn keskını aişyqty jasalǧanyn aŋǧarǧanbyz.

Ūly Abaidyŋ eskertkışıne gül qoidyq. 2006 jyly 4 säuırde Qazaqstannyŋ tartuy retınde qoladan jasalǧan eskertkış. Avtorlary – belgılı müsınşı Marat Äinekov, säuletşıler Valerii Romanenko men Timur Süleimenov. Eskertkış qūny – 162 million teŋge. Sol kezdegı baǧammen 1 million 250 myŋ dollar. Aqylman Abai tereŋ oi üstınde otyr. Ūly dalanyŋ ūly aqyny asyl jyry, asyp tuǧan aqyl-oiymen älemge tanyldy. Qaraşa auylda tuǧan qazaqtyŋ qara şaly bır kezde keşegı Keŋes imperiiasynyŋ astanasy – Mäskeude de eŋselı eskertkış bolyp tūratynyn oilady ma eken deimın qiialǧa berılıp… Bır ättegen-aiy eskertkışke «Abai Kunanbaev» dep tek orys tılınde ǧana jazylypty. Aqyr Qazaqstannyŋ özı jasaǧan eken, nege Abaidyŋ öz tılınde de: «Abai Qūnanbaiūly» dep jazylmaǧanyna qynjylasyŋ… Mysaly, kavkaz elderı nemese özbekter osyndai mümkındıktı ömırı jıbermes edı, mındettı türde öz tılderınde de jazar edı…

Bızge jol bastap jürgen mäskeulıkterge 2012 jyly Resei astanasynda bloger Aleksei Navalnyi bastap, V.Putinge qarsy mitingke şyqqan oppozisiianyŋ «Okkupai Abai» qozǧalysy osy alaŋǧa jinalyp, qazaq aqyny Abaiǧa kelıp mūŋ şaqqandaryn aityp edım, habarlary bar eken, qostai jöneldı. İä, sonyŋ bırı 2012 jyly 13 mamyrda reseilık belgılı jazuşylar Boris Akunin, Dmitrii Bykov, Viktor Şenderovich, Iýliia Latyninalar bastaǧan on myŋdai oppozisiiaşylar Abai eskertkışıne kezektı marş ūiymdasyrǧan bolatyn… Resei oppozisiiasy Abai eskertkışıne osy kezden bastap, köŋıl audaryp, Abai öleŋderınıŋ audarmasyn tauyp alyp, köptep şyǧaryp taratyp, eskertkış basynda oqyp jürdı… Qai kezde de ädıldık ızdegen halyq aldymen ūltyna qaramai-aq halyq mūŋyn jyrlaǧan aqynǧa jügınedı eken ǧoi dep oilaisyŋ. Bar halyqqa ortaq bolyp otyrǧan danyşpan Abaidyŋ ūlylyǧyna bas iesıŋ.

Şynynda da zamanynan oq boiy ozyp tuǧan aqyn Abaidyŋ qūdyretıne taŋǧalasyŋ. 15 milliondai halqy bar Mäskeude aqiqatty aŋsaǧan halyq älemdık ruhaniiattyŋ alyptary, aǧylşyn Şekspirge emes, tıptı öz ūltynyŋ ūly aqyny orys Puşkinge emes, danyşpan qazaq aqyny ūly Abaiǧa kelıp, şerın şertedı...

Eskertkış ornalasqan alaŋ şetınde Qazaqstannyŋ Reseidegı elşılıgı bar eken.

Elşılık üiı töbesındegı Kök tuymyzdy körıp, köŋılımız ösıp qaldy. Aldyna suretke tüstık.

2019 jyly Taşkentke barǧanda özbektıŋ jas aqyny Fahriddin Haiit Abai eskertkışıne alyp baryp körsettı. Qazaq elşılıgı ornalasqan ǧimarat aldyna salynǧan eŋselı eskertkış eken, ışım jylyp qaldy! Özbekterde monumentaldy müsın önerı jaqsy damyǧan. Ädebietşıler alaŋyndaǧy Şyǧystyŋ ūly aqyny Älışer Nauaiydan bastaǧan qalamgerlerge ornatylǧan eskertkışterdı körseŋ, äuesıŋ ketıp, basyŋ ainalady...

2023 jyly barǧanda da tura Abai künıne tura kelıp, Abai eskertkışıne bardym. Abaiǧa arnalǧan jyrymdy oqydym.

ALTAIǦA ŪLY ABAIMEN ŪLTTYQ RUH TA KELDI

Özımızdıŋ Öskemendegı Abai eskertkışınıŋ qalai salynǧanynan da habarym bar. Ol eskertkıştıŋ tūrǧyzyluyna sol kezdegı Şyǧys Qazaqstan oblysy äkımı, belgılı memleket qairatkerı, elımızdegı bes oblysty basqarǧan jalǧyz äkım, marqūm Berdıbek Saparbaev pen sol kezdegı Öskemen qalasynyŋ äkımı, ruhaniiatqp qamqor ruhy biık qairatker İslam Äbışev tıkelei bastamaşy boldy.

Abai eskertkışınıŋ tūrǧyzyluynda äsırese, qala basşysy İslam Äbışevtıŋ qarymdylyǧy men batyldyǧy ülken röl atqardy. Öitkenı ol Abai eskertkışınıŋ ornynda būryn kommunister kösemı Leninnıŋ eskertkışı tūrǧan bolatyn. "Krasnyi Vostok" atalǧan, Kremlge qarap saǧatyn tüzeitın Öskemen qalasynda proletariat kösemınıŋ eskertkışınıŋ ornyna ūly Abaidyŋ eskertkışın ornatu būryn eşkımnıŋ oiyna da, tüsıne de kırmegen edı… Sondyqtan ülken kedergılerge kezdeskenı, jergılıktı kertartpa küşterdıŋ qatty qarsylyǧyna tap bolǧany belgılı.

“Mūnda Abaidyŋ ne keregı bar, orys ofiserı Maikovtyŋ eskertkışın qoiaiyq” degen özge ūlt ökılderıne, tıptı özımızdıŋ keibır mäŋgürtter de qosylǧanda, olardyŋ qalam ūstaǧan bıreuın qala äkımı İslam Äbışev şaqyryp alyp: “Abaiǧa qarsy tūrǧandardy qarǧys atady. Ol qarǧys senıŋ ürım-būtaǧyna ketedı” – deuge deiın bardy. Būl Abai eskerkışınıŋ tūrǧyzyluyna oblys pen qala basşylarynyŋ qanşalyqty qajyr-qairat jūmsaǧanynyŋ şet-jaǧasyn kör­setse kerek.

Sondyqtan Täuelsızdık alǧanyna jiyrma jylǧa juyqtasa da, Keŋestıŋ elesınen arylmaǧan elde narazylyq küşeiıp ketpeu üşın eskertkış barynşa tez, qysqa uaqytta daiyn boldy. Ärı qalyptasqan qasaŋ saiasatqa sai būnymen qatar orystyŋ ūly aqyny Puşkinnıŋ de biustı tūrǧyzyldy…

Söitıp, qysqa uaqytta ūly Abaidyŋ alyp eskertkışı asqar Altai aiasynda asqaqtap şyǧa keldı. Būrynǧy Lenin eskertkışınen de (qai jerde de kün kösemnıŋ eskertkışterı ülken bolatyny belgılı) anaǧūrlym biık bolyp jasaldy. Asqar Altaida asqaqtaǧan Abai­dyŋ alyp eskertkışınıŋ biıktıgı 14 metr, salmaǧy 5 tonna. Oǧan oblys biudjetınen 60 million teŋge bölındı.

Oblys äkımdıgınıŋ aldyndaǧy būryn Lenin tūrǧan bas alaŋda endı Täuelsız Qazaq elınıŋ bas aqyny Ūly Abaidyŋ tūlǧasy tūr.

Abai eskertkışınıŋ avtory, belgılı müsınşı, Memlekettık syilyqtyŋ laureaty, Qazaqstannyŋ eŋbek sıŋırgen qairatkerı Esken Sırgebaev.

Altaida Abai eskertkışınıŋ aşylǧany – Alaşta aq tüienıŋ qarny jarylǧany edı!..

Respublikalyq «Şyǧys şynary» jyr müşäirasy alǧaş ötıp, Altai bauraiy jyrǧa bölengende, qazaq ädebietınıŋ klassigı Qabdeş Jūmädılov bastaǧan tarlandardyŋ: «Öskemenge Abai keldı. Odan soŋ Abaidyŋ ınılerı keldı»-dep quanǧany būl zor ruhani şaranyŋ Täuelsız Qazaqstanymyz ben ūltymyz üşın qanşalyqty maŋyzdy ekenın aŋǧartsa kerek!

Abai eskerkışın aşyluyna körşıles elderden de bıraz qalamger arnaiy kelgen edı. Täjıktıŋ saŋlaq aqyny Safar Abdullo, qazaqqa elşılıgımen de belgılı qyrǧyz şaiyry Aqbar Rysqūlov, orys aqyny Aleksandr Radionov Ūly Abai jyrynyŋ älemdık män-maŋyzyn äŋgımeledı.

Qazaqtyŋ auzy dualy abyzdarynyŋ bırı, tarlan synşymyz Tūrsynbek Käkış:

"Būl Abaiǧa ǧana qoiylyp jatqan eskertkış emes, elımızdıŋ täuelsızdıgınıŋ belgısı. Onyŋ üstıne eskertkıştıŋ mynau Qytaiǧa qarai, Reseige qarai ör Altaidyŋ törınde tūruynyŋ özı – quanyşty jaǧdai. Jäne būl Öskemenge qazaq ruhynyŋ, qazaq ūltynyŋ namysy jetkendıgınıŋ ülken belgısı dep bılemın” – dep, ädettegıdei turasyn aitty.

Asqar Altaida asqaqtap tūrǧan Abai eskertkışın körgen saiyn sol bır keremet ruhty kezeŋ eske tüsedı.

İä, biyl Abaidyŋ 180 jyldyǧy bolǧandyqtan, köp jerlerde Abai eskertkışı men biusterı aşyluda. Suretşıler ūly aqyn portretterın saluda. Būl jolda bırızdılık bolǧany dūrys.

ABAQTYDA OQYLǦAN ABAI JYRY

2019 jyly memlekettık Su resurstaryn damytu baǧdarlamasynan trillion teŋge ünemdegenı üşın İslam Äbıştıŋ jazyqsyz jala jabylyp, türmege tüsuı qoǧamda zor rezonans tudyrdy. Oǧan "Qazaq ünı" saityndaǧy İslam Äbışke araşa sūrap, Qazaqstan Prezidentı Q.Toqaevqa jazǧan Aşyq hatty qoldap, ūlt ziialylary bastaǧan 200 myŋnan astam adam qol qoiǧany da dälel bola alady.

Barlyq sot otyrystarynda da eldıŋ belgılı ziialylary men tılektesterı tolyp otyratyn İslam Äbıştıŋ är soty Qazaq tılın qorǧau jäne Qazaq jyryn qoldau alaŋyna ainalyp ketıp jürdı.

Sotty jürgızgen sudia Q.Mekemtasty özı şyǧarǧan qaulysy ekı bet qaǧazdan Qazaq tılınen 76 qate jıbergenı üşın ekı ret, oǧan araşa tüsuşı sot Şaiahmetovany da qazaqşa söilei almaǧany üşın bır ret, jalpy üş ret sotqa senımsızdık bıldırıldı. Būl Qazaq soty tarihynda būryn-soŋdy bolmaǧan oqiǧa!

Sot zalyndaǧy osyndai üzılısterde jyr müşäirasyn İslam kökemızdıŋ özı bastap jıberedı. Ūly Abaidan bastap, Daǧystannyŋ ūly aqyny Rasul Ǧamzatovtyŋ jyrymen qostap, qazaqtyŋ belgılı aqyndarynyŋ bırazynyŋ qūlaǧyn şulatady. Sodan soŋ qorşau terezenıŋ ar jaǧynan:

“Al aqyn Qazybek İsa ne deitının tyŋdaŋdar” dep:

“Jürdım, jürdım, jürdım de,

Ketıp qaldym bır künde…

Nemkettıleu aǧaiyn,

Nege kettım, bıldıŋ be»-

dep, menıŋ belgılı öleŋımdı de näşıne keltırıp tūryp, şabyttanyp oqyp beredı. Sodan soŋ zalda otyrǧan aqyndardan öleŋ sūraidy. Men öz kezegımde İsekeŋnıŋ özıne arnalǧan

«ERDIŊ QŪNY – TRİLLİON!» atty jyrymdy oqyp beremın.

Mūny estıgen qazaqtyŋ körnektı aqyny, Memlekettık syilyqtyŋ laureaty, İsekeŋ turaly arnaiy maqala, aişyqty jyr jazǧan Temırhan Medetbek: «Sot zalyn müşäiraǧa ainaldyryp jıbergensıŋder me? Jyr oqylǧan jerde jaqsylyq bolady. Jaqsylyqtan basqa jasaǧany joq İslam ınımız jaily jaqsy habar kütemız»-dep habarlasyp jatady...

Men būl sot zalyndaǧy jyr oqyluyn nege eske salyp otyrmyn?!.

2018 jyly aqyn Serık Seitmannyŋ bastamasymen Alpamys batyr jyryn bükıl elımız oqyp şyǧyp edı. 2019 jyly ūly Abaidyŋ 2020 jylǧy 175 jyldyǧyna bailanysty öleŋderın oqudy Qazaqstan Prezidentı Qasym-Jomart Toqaevtyŋ özı bastap, ony eldıŋ bärı jalǧastyryp äkettı. Belgılı saiasatker Älihan Baimen Abai öleŋın naqyşyna keltırıp oqyp, estafetany maǧan da joldaǧan edı. Älekeŋnıŋ estafetany joldaǧan tört adamynyŋ ışınde Sybailas jemqorlyqqa qarsy küres agenttıgı töraǧasy Alik Şpekbaev ta bar eken... Menıŋ de ūly aqynymyzdyŋ tört öleŋın oqyp, joldaǧan tört adamymnyŋ bırı - halyq qazynasynan trillion ünemdegenı üşın türmege tüsken, Şpekbaev basqaratyn Sybailas jemqorlyqqa qarsy küres agenttıgı tergeuşılerı eşqandai dälel tappasa da, ekı ret infarkt alsa da, üiqamaqqa da şyǧarmai qamauda ūstap otyrǧan, äkımderdıŋ aqyny atanǧan, abaqtyda namazyn ūmytpai, Abai jyrlaryn suytpai oqyp jatqan İslam Äbış boldy. Abai jyryn oqu estafetasyn türmede qarsy alǧan İsekeŋ advokaty Abzal Qūspanǧa Abai jyryn jatqa oqyp beredı. Abai tügılı qūdaida da şaruasy joq tastürmedegı tastai küzetşıler ony videoǧa jazyp alatyn telefon qūralyn paidalanuǧa rūqsat bermei qoiady. Abai atamyzdyŋ: «Qairan sözım qor boldy-au!..»- degen şumaǧyn erıksız aituǧa mäjbür bolǧan İsekeŋ Abzalǧa özı oqyǧan jyrdy elge jetkızudı tapsyrady.

Abzal Qūspan amanatty oryndap, Abai jyryn oqyp, beinebaianǧa tüsırdı. Ol "Qazaq ünı" ūlttyq portalynda jariialandy.

Sonymen İslam Äbış abaqtyda jatsa da Abai jyryn oqydy. Al Alik Şpekbaev özıne joldaǧan Abai jyryn oqydy ma, oqymady ma, ol jaǧy beimälım...

MAHABBAT, QYZYQ MOL JYLDAR…

Abai aty atalǧanda ädebietımızge bailanysty Qazaq poeziiasynyŋ tūŋǧyş reformatorynyŋ atyna “tūŋǧyş” degen söz jiı aitylady.

Abai atyna taǧy bır tūŋǧyş degen sözdı qosudyŋ retı kelıp tūrǧan sekıldı.

“Qūdai-au, qaida sol jyldar?

Mahabbat qyzyq mol jyldar…

Aqyryn, aqyryn şegınıp,

Alystap kettı-au qūrǧyrlar”- dep tolǧaǧan marjan jyrynda Abai qazaq ädebietınde “Mahabbat” degen sözdı tūŋǧyş ret qoldanuşy dep oilaimyn. Öitkenı Abaiǧa deiıngı aqyndardan “Mahabbat” degen sözdı közım şalmapty… Mümkın, men qatelesermın…

“Ölsem, ornym qara jer syz bolmai ma?

Ötkır tıl bır ūialşaq qyz bolmai ma?

Mahabbat, ǧadauat pen maidandasqan,

Qairan menıŋ jüregım mūz bolmai ma?..

Jüregıŋnıŋ tübıne tereŋ boila,

Men bır jūmbaq adammyn, ony da oila.

Soqtyqpaly, soqpaqsyz jerde östım,

Myŋmen jalǧyz alystym, kınä qoima!-

dep, küŋırenıp ötken Ūly Abaidyŋ jüregın ūǧu, janyn, jūmbaǧyn tüsınu kez kelgen adamǧa būiyra bermes tereŋdık ekenı ras.

BES DŪŞPAN ISTEN BETER IS…

Qazır "qorqyt degende, osylai qorqyt dedım be?" degendei, keibır äsıre belsendılerımızdıŋ Abaidyŋ "Orys tılın bılu kerek" degen sözıne jarmasatyndary köbeidı. Ūly Abai eger qazaqtar bolaşaqta, tıptı Täuelsızdık alǧanyna 30 jyldan assa da, öz tılın ūmytyp qalatynyn bılgende, halqyn ılım-bılımge şaqyru üşın paidalanǧan būl sözın aitpas edı dep oilaimyn. Qazaqty elıkteu, solyqtaudan, sonyŋ ışınde kesır-kesepat, kedergı, keleŋsızdıkten tyiyp, "Ösek, ötırık, maqtanşaq, Erınşek, beker mal şaşpaq” -

Bes dūşpan ısten saqtandyryp, negızgı "Talap, eŋbek, tereŋ oi,

Qanaǧat, raqym, oilap qoi” – Bes asyl ıske şaqyryp kelgen ūly aqyn häm hakım eŋ basty merezdıkten - “bes dūşpan ısten” de beter ıs - ūltty öz tılın ūmytyp qaludan saqtandyrar edı... Ol zamanda Europalyq damuǧa şyǧar jolda jatqan eŋ ülken ırgeles ırı eldıŋ üstınen attap nemese ūşyp ötıp kete almaitynyŋ qandai anyq bolsa, saiasi bodandyǧyŋ taǧy bar, "orys tılın" oraǧytyp öte almaitynymyz beseneden belgılı jäit bolatyn. Äitpese, Orta Aziiadaǧy eŋ bırınşı zamanaui naǧyz partiia bola bılgen, saiasi baǧdarlamasynyŋ eŋ basty baǧyttary Ūltşyldyq - Jer men Tıldıŋ müddesın qorǧau bolǧan Alaş kösemderı Abaidy "Qazaqtyŋ bas aqyny" (Ahmet Baitūrsynūly) dep baǧalap, özderıne ūstaz tūtar ma edı... "Bala qai tılde oqysa, sol ūltqa qyzmet etedı" (Jüsıpbek Aimauytūly) dep aşynǧan Alaş arystary ūlt bolaşaǧyna eŋ ülken qaterdıŋ qaidan kele jatqanyn da jaqsy ūǧynyp, saiasi köregendıkpen saqtandyra bıldı.

Qazaqtardyŋ öz tılın ūmytyp qalǧanyn öz közımen körıp ketken, "Abai ekeumızdıŋ aramyzda bala joq" deitın Qazaqtyŋ Qadyrynyŋ da:

“Özge tıldıŋ bärın bıl,

Öz tılıŋdı qūrmette!”-

degen elge äigılı egız jolynyŋ oryndaryn auystyryp:

“Öz tılıŋdı bärıŋ bıl-

Özge tıldı qūrmette!"-

dep jazu da oiynda ketken bolar dep oilaimyz.

ABAI MŪRASY DAIYN BAǦDARLAMA

İä, Abai nasihattaǧan “Bes asyl ıs” qazırgı memleketımız ūstanyp otyrǧan jas ūrpaq sanasyna adal eŋbek etu qūndylyǧyn sıŋıru, eŋbek adamyn qūrmetteu baǧytymen sai keledı. “Eŋbek etseŋ erınbei, toiady qarnyŋ tılenbei” degen Abaidyŋ 180 jyldyǧy biylǧy “Jūmysşy mamandyǧy jylyna” tura kelgenı de säulelı säikestık!

İä, Abaidyŋ “Qara sözı” men nasihattyq jyrlary daiyn baǧdarlama!

“Bırıŋdı qazaq bırıŋ dos,

Körmeseŋ ıstıŋ bärı bos” degen ūlaǧatty jyrdan ūǧarymyz köp. Ūǧyp qana qoimai, sol ūstanymdy berık ūstanu kerektıgı jetpei tūr qazır… Al “Adamzattyŋ bärın süi bauyrym dep” degen ösietın ūstanu üşın ülken jürektı, igı tılektı jan bolu kerek.

ABAI OBLYSY ATANUYNA DA ÜLES QOSTYQ

2020 jyly 16 qazanda “Qazaq ünı” gazetınde:

Ūlttyŋ ruhani kösemı Ahmet Baitūrsynūly eŋ alǧaş "Qazaqtyŋ Bas aqyny" dep baǧalap, Alaş ūstaz tūtqan Abaidyŋ 175 jyldyǧynda Semeidei öz qalasyna nemese oblysty qaita aşyp, ūly aqynnyŋ atyn bersek jarasady. “Aq jol” basşysy Azat Peruaşev parlamentte köterıp kele jatqandai, Semeige respublikalyq status beru nemese oblysty qaita aşuǧa eşkımnıŋ dauy joq şyǧar deimız.

Elımızde Jambyl oblysy, Sätbaev qalasy bar, endı ūly Abaidyŋ jylynda Abai oblysy bolyp jatsa, jaqsy jalǧasu bolar edı...”-dep jazǧan ekenbız.

Sol 2020 jylǧy 16 qazannan 16 ai ötkende, 2022 jyly 16 nauryzda, tura “Aq jol” partiiasynyŋ 20 jyldyǧy künı QR Parlamentı palatalary bırıkken otyrysyndaǧy Prezident Joldauynda memleket basşysy Q.Toqaev būrynǧy Semei oblysynyŋ qaita aşylatynyn, oblysqa Abaidyŋ aty da berıletının jariialady.

Bız jiynnan şyǧa sala qorşap alǧan jurnalister ortasynda tıkelei efirde Abai oblysynyŋ jäne Ūlytau, Jetısu oblystarynyŋ, üş oblystyŋ aşylǧany turaly halyqtan süiınşı sūrap, jariialadyq.

Bes künnen keiın bastalǧan Nauryz meiramynda Abai oblysynyŋ ziialy qauymy Azat Peruaşev ekeumızdı Semeige qūrmettep şaqyryp, qalalyq telearnada sūqbat berdık.

Bügınde 180 jyldyǧyn laiyqty toilap jatqan Ūly Abaidyŋ atyndaǧy oblysqa Aq jol! Alla jar bolsyn!

Abai toiy - Alaş toiy!

Abai toiyn - Ūly aqyn ūlaǧatyn ūlttyq tūrǧydan ūǧa bıludıŋ jarqyn ruhani düniesıne ainaldyra bıluımız kerek. Būǧan bärımız de atsalysu ızgı paryzymyz!

Sözımnıŋ soŋyn 1995 jyly Ūly Abaidyŋ 150 jyldyǧynda, osydan 30 jyl būryn jazylǧan jyrmen qorytaiyn. Sol kezde elımız boiynşa müşäira bolyp, taŋdauly jyrlardyŋ barlyǧy “Egemen Qazaqstan” gazetınde är nömır saiyn jariialanyp otyrdy.

ABAIǦA

Tüzelmese el – tüzelgen sözdi ūǧar kim?

Tüŋilgen soŋ ūmytyp kezdi jarqyn,

Jatyp apty jaq aşpai jan adamǧa

Qairan Abai aldynda köz jūmardyŋ.

Sūm dünieniŋ syrt bergen sūrqyn körip,

Ylajsyzdan aldy ma yrqyn berip...

Ünsiz qalǧan jūmbaq jan sezdi me eken,

Ün qataryn älemge bir kün kelip...

Sybyrlastyŋ syrlastan syiy böten,

Synyq köŋil siiar ma üiine keŋ...

Orazbaidyŋ qamşysy küiik emes,

Oianbai el jatqany qiyn eken...

Siri qalyp, sirespe, silkinbegen,

Ūlaǧatty ūqpasa ūltyŋ kereŋ...

Mūhit jyrdyŋ tübine boiladyq pa,

Beti tūnyq, tereŋi bülkildegen...

Til qatpadyŋ, til almai tilmar halqyŋ,

Aiyra alar asyldyŋ kim bar parqyn...

Mūŋ-qaiǧyǧa ulanyp mūnar tarttyŋ,

Mūqym eliŋ özgertpei mūndar qalpyn...

Tūiyqtaldy tym-tyrys tylsym keude,

Kemeŋgerdiŋ qai syryn bilsin pende...

Jalyn kömip ketipti Şyŋǧystaudy,

Jarly emes, zarly aqyn kürsingende...

Endi bügin eliŋniŋ eŋ keregi –

Saqal boiar saudasy döŋgeledi,

Pūldy bolsaŋ qūndyǧa teŋgeredi,

Daryndyny qaryndy kem köredi.

Özgeşe ystyq qaraityn örkeniŋ köp,

Öziŋe emes...beineŋe teŋgedegi...

Qalmau üşin qalǧumen jolda qūlap,

Tirilgen jür tirligin zorǧa qūrap...

Esek artyn juuda esti bitken,

Oŋailyqpen tabylmas ol da biraq...

Küiinumen köŋiliŋ quys kernei,

Demeu berer demikseŋ tuys nendei?..

Uyljyr däm uysta erip ketip,

Uylady taŋdaiyŋ u işkendei...

Demi azaiyp jatsa da künde meili,

Derttizar ǧyp busa da jyr kömeidi,

Ügitinen ümiti üzildi me,

Ündemeidi ūly aqyn, ündemeidi...

Sendei dana tudyrǧan ūly elimdi,

Tügel tanyp dünie bile bildi.

Aitpai ketken alaida soŋǧy söziŋ

Bügin meniŋ qinap jür jüregimdi...