Tamyzdyŋ ekınşı jeksenbısınde Qūrylysşylar künı atalyp ötedı. Būl salasy – el damuynyŋ negızgı draiverlerınıŋ bırı. Qūrylysşylar – qala men auyldyŋ körıktı säuletın, kelıstı kelbetın qalyptastyratyn örıstı, önımdı eŋbek salasynyŋ bıregei buyny.
Keiıngı alty jylda el kölemınde 97,9 mln şarşy metr tūrǧyn üi salynyp, 871 404 päter paidalanuǧa berıldı. 2025 jyldyŋ alǧaşqy alty aiynda ǧana 7,9 mln şarşy metr, 72 300 tūrǧyn üi tapsyryldy. Būl da bolsa – tūraqty ösu dinamikasynyŋ naqty körsetkışı. Sandardyŋ syrtynda qolaily da zamanaui ömır süru ortasyn jasaityn injenerlerdıŋ, säuletşılerdıŋ, dizainerlerdıŋ, qūryş qoldy qarapaiym jūmysşylardyŋ eresen eŋbegı tūr.
Önerkäsıp jäne qūrylys ministrı Ersaiyn Naǧaspaev: «Tūrǧyn üi qūrylysyn damytu investisiianyŋ ūlǧaiuymen qatar jüredı. Alty jylda salaǧa 15,4 trln teŋge, osy jyldyŋ alty aiynda taǧy 1,5 trln teŋge tartyldy. Qarajat tek jaŋa üilerdıŋ qūrylysyna ǧana emes, sonymen qatar äleumettık bastamalardy jüzege asyruǧa da baǧyttalyp otyr. Memleket basşysynyŋ biylǧy jyldy «Jūmysşy mamandyqtar jyly» dep jariialauy jūmysşy mamandyqtar bedelın arttyru jolyndaǧy maŋyzdy qadam boldy», dep atap öttı.
Salany damytudyŋ negızgı körsetkışı – adami kapital. Strategiialyq josparlau jäne reformalar agenttıgı Ūlttyq statistika biurosynyŋ derekterıne säikes, 2025 jyldyŋ I toqsanyndaǧy jaǧdai boiynşa qūrylys salasynda 106 myŋnan astam qyzmetşı jūmyspen qamtyldy. Sala qyzmetkerlerınıŋ ortaşa jalaqysy – 485 myŋ teŋge, būl eldegı ortaşa ailyq jalaqy mölşerınen (423 myŋ teŋge) 14,8%-ǧa joǧary.
Elımızde ortamerzımdı kezeŋde kadrlarǧa boljamdy qajettılık şamamen 3 mln adamdy qūraidy, onyŋ 7%-y, şamamen 210 myŋ adam qūrylys salasyna tiesılı. Memleket ūdaiy qūrylys salasyndaǧy adami kapitaldy damytu, mamandardyŋ bılıktılıgın arttyru jönınde türlı ıs-şaralar ötkızıp otyrady. Aitalyq, bakalavriatqa tüsuge 2025–2026 oqu jylynda 77 myŋnan astam grant bölındı, onyŋ ışınde injenerlık, öŋdeu, qūrylys salalary boiynşa joǧary bılım aluǧa 22 myŋnan astam grant bölındı. Tehnikalyq jäne käsıptık bılım ūiymdarynda «İnjenerlık, öŋdeu jäne qūrylys salalary» baǧyty boiynşa 2024–2025 oqu jylynyŋ basynan 160 myŋnan astam adam, sondai-aq joǧary bılım beru baǧdarlamalary boiynşa 102 myŋnan astam student oqyp jatyr.
Kolledj tülekterınıŋ qūrylys salasyna jūmysqa ornalasuy 82,7% qūraidy. 2024 jylǧy 15 qaŋtardan bastap auylda, kentte nemese auyldyq okrugte jalǧa berıletın tūrǧyn üi salǧan jūmys beruşılerdıŋ 5 mln teŋgege deiıngı mölşerde memlekettık subsidiia aluǧa mümkındıgı bar.
Tūraqty ösım, tyŋ mümkındık
Qūrylysşylar künınıŋ tarihy ötken ǧasyrdyŋ ortasynda jaŋa qalalar, zauyttar men tūrǧyn üiler qauyrt salyna bastaǧan kezeŋmen tyǧyz bailanysty. Sol dästür elımız egemendık alǧan soŋ sätımen jalǧasty. Qala, auyl, audandarda qūrylys jūmystary keŋ qanat jaidy. 2024 jyly elımız boiynşa rekordtyq 19,1 mln şarşy metr tūrǧyn üi paidalanuǧa berıldı, jaŋa päterler sany 173 myŋnan asty.
Jeke tūrǧyn üi qūrylysyna erekşe nazar audarylyp keledı. Mäselen, 2019–2024 jyldar aralyǧynda 183 myŋnan astam jer uchaskesı injenerlık jelılermen qamtamasyz etıldı. Būdan bölek, jeŋıldetılgen ipoteka, jalǧa berıletın tūrǧyn üi qūrylysynyŋ memlekettık baǧdarlamalary aiasynda alty jyl ışınde äleumettık osal sanattar 77 myŋnan astam jalǧa berıletın päter, «Otbasy bankınıŋ» jeŋıldetılgen qaryzdary arqyly 80 myŋnan astam qoljetımdı nesie (2% mölşerleme boiynşa – 22 022 zaim, 5% mölşerleme boiynşa – 58 450 zaim) aldy. Būl igı şaralar azamattardyŋ jeke tūrǧyn üi salu mümkındıgın keŋeittı, jaŋa audandardyŋ damuyna yqpal ettı.
Tūrǧyn üiden infraqūrylymǧa deiın
Būrynyraqta qūrylysşylar önerkäsıp oryndary men jaŋa qalalar saluǧa basymdyq berıp kelgen bolsa, bügınde olar tūrǧyn üi qoryn da, injenerlık infraqūrylymdy da damytuǧa da erekşe köŋıl bölıp otyr. Keiıngı alty jylda halyqty sumen qamtu deŋgeiı östı, qazır qalalardyŋ 99,3%-y, auyldardyŋ 97,5%-y ortalyqtandyrylǧan sumen qamtamasyz etılgen. Sonymen qatar kärız-tazartu qūrylǧylaryn qaita jaŋartu, jaŋa joldar salu, tūrǧyn üi qoryn jaŋǧyrtu jūmystary jüielı jürgızılıp keledı.
Öŋırlerde tūrǧyn üi-kommunaldyq infraqūrylymdy damytudyŋ 2023–2029 jyldarǧa arnalǧan tūjyrymdamasy şeŋberınde kondominium nysandarynyŋ barlyq mülkıne, onyŋ ışınde qasbetterı men şatyrlaryna kürdelı jöndeu jürgızılıp jatyr. Sondai-aq öŋırlerge respublikalyq biudjet qarajatynan köppäterlı tūrǧyn üilerge kürdelı jöndeu jürgızuge 7 jylǧa 0,1%-dyq kreditter berıledı. Tek 2024 jyly ǧana 233 köpqabatty tūrǧyn üi kürdelı jöndeuden öttı. Sonyŋ arqasynda myŋdaǧan otbasynyŋ ömır süru jaǧdaiy jaqsardy, tūrǧyn üi qorynyŋ saqtaluy qamtamasyz etıldı.
Syn-qaterlerdı eŋseru
Qūrylysşy mamandyǧy qaşannan tek jasampazdyqpen ǧana emes, qalpyna keltırumen de bailanysty. Aitalyq, 2024 jylǧy alapat su tasqynynan keiın, 17 myŋnan astam üi men saiajai zardap şektı. Sol kezde auyldarǧa, azamattarǧa keltırılgen ziiandy öteudıŋ tiımdı tetıgı nätijesınde qysqamerzımde 9 156 üi jöndelıp, 2700-ge juyq jaŋa üi salyndy. Sonymen qatar, käsıbi mamandardyŋ üilesımdı jūmysynyŋ arqasynda joldar, köpırler, elektr jelılerı, bılım, mädeniet, sport nysandary qalpyna keltırıldı. Būl jūmys zardap şekken azamattardyŋ qalypty ömırge oraluyn qamtamasyz ettı, infraqūrylymnyŋ bolaşaq syn-qaterlerge tūraqtylyǧyn arttyrdy.
Sifrlandyru jäne innovasiia
Bügınde qūrylys salasynda «e-Qurylys», qala qūrylysy kadastry siiaqty avtomattandyrylǧan baqylau jüielerı engızılıp jatyr. Būl bastamalar jobalaudan bastap paidalanuǧa beruge deiıngı ärbır kezeŋdı baqylauǧa mümkındık beredı, üderısterdıŋ aşyqtyǧyn arttyrady, standarttardyŋ saqtaluyna kepıl bolady. Sifrlyq tehnologiialar qūrylysty jyldam, qauıpsız, sapaly jürgızuge bırden-bır sep.
Keiıngı jyldary qūrylys salasynda auqymdy sifrlyq transformasiialar jüzege asyp jatyr. Önerkäsıp jäne qūrylys ministrlıgınıŋ negızgı jobalarynyŋ bırı Bıryŋǧai sifrlyq ekojüienı – qoldanystaǧy aqparattyq jüielerdı almastyratyn «Tapsyrys beruşınıŋ bıryŋǧai terezesın» engızuı boldy. Jaŋa portal egov.kz platformasymen bırıktırıledı de, qala qūrylysyn josparlaudan bastap nysandardy paidalanuǧa beruge deiın qūrylysty süiemeldeudıŋ tolyq siklın qamtamasyz etedı. Qazırdıŋ özınde elımızdıŋ injenerlık infraqūrylymynyŋ 90%-dan astamy sifrlandyryldy.
Qysqasy, bügıngı qūrylys alaŋy – jai ǧana ǧimarattar tūrǧyzu emes, barlyq azamattarǧa qolaily, qauıpsız, zamanaui orta qalyptastyru jönındegı keşendı jūmystyŋ toǧysqan jerı. Sol tūrǧyda Önerkäsıp jäne qūrylys ministrı Ersaiyn Naǧaspaev atap ötkendei: «Ösıp kele jatqan urbanizasiia, qalalardyŋ qarqyndy damuy jaǧdaiynda qūrylys salasy eldegı ösım, ömır sapasynyŋ qozǧauşy küşı, qūrylysşylardyŋ täjıribesı, käsıbilıgı men adaldyǧy el ekonomikasynyŋ senımdı tıregı bolyp qala beredı».
Tūrǧyn üiler salyp, injenerlık jelılerdı jaŋartyp, asa maŋyzdy infraqūrylymdyq nysandardy jasap, otandyq ekonomikanyŋ damuyna ölşeusız üles qosyp jatqan mamandar qandai qūrmetke bolsyn laiyq.
