Byltyr Türkıstan oblysynda qytailyq «Xinjiang Lihua (Group) Co.,Ltd» kompaniiasynyŋ qatysuymen maqta şaruaşylyǧyn örkendetuge baǧyttalǧan ırı investisiialyq joba qolǧa alynǧan bolatyn. Alaida jobanyŋ jüzege asuy barysynda ondaǧan tarihi-mädeni eskertkış qalpyna kelmestei joiylǧan. Būl jaǧdaiǧa alaŋdaǧan ǧalymdar men arheologtar arnaiy baspasöz mäslihatyn ötkızdı, dep habarlaidy «Adyrna» tılşısı orda.kz-ke sılteme jasap.
Maqta klasterı aumaqqa 200 mlrd AQŞ dollar bolatyn investisiia äkeledı dep josparlanǧan. Jospar boiynşa on zauyt salynuy tiıs edı. Onyŋ ışınde egıstık alqaptarynyŋ janynan tört maqta öŋdeu zauyty, tamşylatyp suaru jüiesın şyǧaratyn ekı käsıporyn, tıgın jäne boiau-bölu sehtaryn qamtityn tört toqyma fabrikasy bar. Joba ıske assa, 4 myŋnan astam jūmys orny aşylady, onyŋ ışınde 3 myŋy tūraqty bolady degen boljam aitylǧan.
İnvestorlarǧa Otyrar audany men Arys qalasy äkımdıgı aumaǧynan tarihi mūramen, eskertkışterge toly 60 gektar jer bölıngen. Operator bolyp ÄKK «Türkıstan» tırkelgen. Jer ielerı – Qazaqstandyq kompaniialar.
Būrynǧy jaiylymdyq alqaptardyŋ maqsaty özgertılıp, suarmaly jerlerge ainaluyna bailanysty, körsetılgen aumaqta QR zaŋnamasyna säikes tarihi-mädeni saraptama jürgızıluı kerek edı, alaida ol jürgızılmegen.
«Jūmystarǧa jetekşılık etken qytailyq mamanǧa atalǧan aumaqtaǧy ornalasqan eskertkışterdıŋ kartasyn jäne QR zaŋnamasyn körsettım. Ol saraptama jürgızuge uäde berdı, bıraq belgısız sebeptermen ıs alǧa jyljymady. Jerge ornalastyru jūmystary 2024 jyldyŋ köktemınde tarihi-mädeni saraptamasyz bastaldy. Bız oblystyq prokuraturaǧa aryz jazǧannan keiın, saraptama jasady», — deidı Serık Aqylbek.
22–30 qazan aralyǧynda «Archeo-service» kompaniiasy jürgızgen tarihi-mädeni saraptama barysynda 20 tarih jäne mädeniet nysana anyqtaldy. Barlyǧy arheologiialyq eskertkışter sanatyna jatady. Saraptama nätijesınde jerdı maqta öndırısıne igeru barysynda eskertkışterdıŋ bastapqy beinesı joǧalǧany, keibırınıŋ joiylu aldynda tūrǧany anyqtaldy.
«Anyqtalǧan 20 eskertkıştıŋ 11 eskertkışı joiyldy. Arheologiialyq eskertkışterdı qiratatyn jerge ornalastyru jūmystaryn toqtatu talaby eskerılmedı. Jürgızılgen jūmystardy toqtatudy talap etsek te, köz aldymyzda taǧy bır eskertkıştı sürıp, joiyp tastady. Saraptamadan keiın aitylǧan eskertudı de elegen joq», — deidı arheolog.
Keiın «Auyl» fraksiiasyndaǧy Parlament deputattarynyŋ aralasyp «Türkıstan» ÄKK men Otyrar audany äkımdıgı ökılderınıŋ qatysuymen qoǧamdyq jiyn öttı. Nätijesınde eskertkışterdı qūtqaru, arheologiialyq jūmystaryn jürgızu turaly şeşım qabyldandy. Alaida menşık iesı qoǧamdyq tyŋdau qaulysyn elemei otyr. Bügınde 20 eskertkıştıŋ 3 eskertkışı ǧana qaldy.
«Byltyr 46 gektar bolsa, biyl jer ūlǧaiyp 60 gektar boldy. Qalǧan 20 gektar jerde saraptama jürgızılmedı. Keşe ǧana Serkektöbe degen eskertkıştı sürıp tastady. Ol eskertkışte «QR memleketınıŋ qarauynda» degen taqta bar. Būl mūrany qasaqana joiu»
dep atap öttı Serık Aqylbek.
Ä.H.Marǧūlan atyndaǧy Arheologiia institutynyŋ jetekşı ǧylymi qyzmetkerı, arheolog Eraly Aqymbek mädeni mūranyŋ saqtaluyn zaŋ tūrǧysynan baiandap berdı.
«Jer ielerı tarihi eskertkışterdı jasyryp, tez arada joiuǧa tyrysady. Sebebı olardyŋ basty qorqynyşy – eskertkış tabylsa, jer memleketke qaitarylady degen tüsınık qalyptasqan. Şyn mänınde, QR zaŋnamasyna säikes, eskertkış tabylǧan jaǧdaida jer tartyp alynbaidy. Ony ǧylymi tūrǧyda zerttep, qorǧau ǧana qajet», – deidı Eraly Aqymbek.
Sondai-aq, arheolog mäsele zaŋnyŋ älsızdıgınde emes, onyŋ oryndaluynda ekenın atap öttı. Iаǧni, Eraly Aqymbektıŋ aituynşa, zaŋnamada jer uchaskesın beru aldynda ol aumaq mındettı türde tekserılıp, zertteluı tiıs dep körsetılgen.
Aita keteiık, būǧan deiın Almaty oblysyndaǧy Taŋbalytas auylyna da qytailyq investor auyz salǧan edı. Būl auyl — myŋdaǧan jyldyq tarihy bar erekşe petroglifterge toly oryn. Alaida däl osy aimaqta qytailyq investor 18 milliard teŋgege jaŋa sement zauytyn saludy josparlap otyr.
