2025 jyly Qazaqstan bidai men ūn eksportyn 34%-ǧa arttyrdy. Būl tarihtaǧy eŋ joǧary körsetkış bolyp, elımızdıŋ öŋırlık jäne jaŋa syrtqy naryqtardaǧy ūstanymdaryn nyǧaitudy qamtamasyz ettı. Alaida, oŋ dinamikaǧa qaramastan, eldıŋ agroönerkäsıptık salasy jüielı problemalarǧa tap bolyp otyr.
Qazaqstan älemdık astyq naryǧyndaǧy negızgı oiynşylardyŋ bırı, tūraqty türde ırı jiyrma eksporttauşylardyŋ qataryna kıredı.
El bidai öndırısı boiynşa USDA derekterı boiynşa 2024/2025 MJ älemde 11-oryn aldy, öndırıs kölemı 18,5 mln tonna jäne älemdık naryqtaǧy ülesı 2,3%.
«Kaspii» tauar birjasy» AQ analitikalyq esebınıŋ derekterı boiynşa, 2024/2025 marketingtık jyly Qazaqstan astyq pen ūn jetkızılımderın 34%-ǧa ūlǧaityp, olardyŋ geografiiasyn ärtaraptandyryp, astyq eksportynda eleulı tabystarǧa qol jetkızdı.
Qazaqstanda bidaidyŋ joǧary önımdılıgı men basqa da ekonomikalyq faktorlardyŋ arqasynda bidai eksporty 10,0 mln tonnaǧa baǧalanady. Būl tarihtaǧy ekınşı rekordtyq körsetkış jäne ötken jylmen salystyrǧanda aitarlyqtai joǧary.
Artyq astyqty naryqtan şyǧaru üşın memlekettık tasymaldau subsidiiasy bidai eksportynyŋ ösuın odan ärı yntalandyrdy, būl Äzırbaijan, Gruziia, Marokko jäne EO-nyŋ keibır elderı siiaqty dästürlı emes naryqtarǧa eksport kölemın arttyruǧa kömektestı.
Oŋ dinamikaǧa qaramastan, Qazaqstandaǧy astyq naryǧy kürdelı syn-qaterlerge tap bolyp keledı. Negızgı problemalardyŋ bırı – arzan reseilık astyqpen joǧary bäsekelestık, negızgı bäsekelestermen salystyrǧanda tömen önımdılık. Mäselen, 2024 jyly Reseide küzdık jäne jazdyq bidaidyŋ ortaşa önımdılıgı 35,2 s/ga qūrady, Qazaqstanda soŋǧy jyldary ortaşa önımdılık 12-13 s/ga qūrap otyr, būl reseilık önımnen üş ese tömen. Būl aiyrmaşylyq otandyq önımnıŋ qymbattauynyŋ negızgı sebebı bolyp tabylady.
Bidai birja saudasy naryqtyq baǧalardy qalyptastyruǧa jäne aşyqtyqty arttyruǧa baǧyttalǧan, alaida sauda-sattyq kölemı naryqtyŋ jalpy kölemımen salystyrǧanda älı de az bolyp otyr. Ötımdılıktıŋ tömendıgı birja saudasynyŋ negızgı satu arnasy emes ekenın jäne qatysuşylar birjadan tys mämılelerdı qalaitynyn körsetedı.
Sondai-aq, sarapşylar tiımdı birjalyq saudanyŋ damuyn tejeitın institusionaldyq jäne qūqyqtyq kedergılerge nazar audarady. RF täjıribesımen salystyrmaly taldau Bırıkken astyq kompaniiasynyŋ (BAK) qatysqan reseilık model monopolizm synyna qaramastan, damyǧan birjalyq infraqūrylymǧa ie jäne baǧany tūraqtandyru tetıkterıne bırıktırılgenın körsettı.
Analitikalyq eseptıŋ avtorlary atap ötkendei, qazaqstandyq birjalyq naryqtaǧy jaǧdai onyŋ qatysuşylary tarapynan senımnıŋ joqtyǧymen kürdelene tüsedı, būl «Kaspii» tauar birjasy» AQ men Azyq-tülık korporasiiasy arasyndaǧy sot dauyn aiqyn körsetedı. 2024 jyldyŋ köktemınde Azyq-tülık korporasiiasy birjada astyq saudasyn ūiymdastyru boiynşa qyzmetterge tender jariialady. «Kaspii» birjasynyŋ ötınımı bolmaşy sebepterge bailanysty qabyldanbai, «ESJ» tauar birjasy» AQ jeŋımpaz bolyp tanyldy. «Kaspii» birjasy sotta būl şeşımge qarsy şyqty jäne bırınşı jäne apelliasiialyq satydaǧy sottardyŋ bas tartqanyna qaramastan, QR Joǧarǧy soty kassasiialyq şaǧymdy qanaǧattandyrdy.
2025 jylǧy 6 nauryzdaǧy qaulyǧa säikes, Joǧarǧy Sot tender hattamasyn zaŋsyz dep tauyp, Azyq-tülık korporasiiasyna onyŋ qorytyndylaryn bır ai ışınde qaita qaraudy mındettedı. Şeşım şyǧarylǧan sätten bastap ekı aidan astam uaqyt ötse de, Azyq-tülık korporasiiasynyŋ bidai saudasy būrynǧy alaŋ arqyly jürgızılıp jatqany aitylady.
Eseptıŋ qorytyndylarynda Qazaqstannyŋ astyq naryǧyn tūraqty damytu üşın Azyq-tülık korporasiiasyn birjadaǧy strategiialyq market-meikerge transformasiialaudy jürgızu, sondai-aq Bäsekelestıktı qorǧau jäne damytu agenttıgı (BQDA) tarapynan aldyn ala qadaǧalaudy küşeitu qajet ekenı aiqyndaldy.
Jalpy, Qazaqstannyŋ astyq naryǧynyŋ tūraqty ösuın qamtamasyz etu üşın bükıl agroönerkäsıptık keşennıŋ önımdılıgın arttyru jäne jaŋǧyrtu jönındegı ūzaq merzımdı strategiia qajet.
Aşyq jäne ädıl sauda ortasyn qūru Qazaqstanǧa özınıŋ eksporttyq äleuetın tolyq ıske asyruǧa jäne älemdık naryqtaǧy pozisiiasyn nyǧaituǧa mümkındık beredı.
Işkı naryqty taldaudan basqa, «Kaspii» birjasynyŋ esebı älemdık ürdıster men boljamdardy da qamtidy.
