Almaty – Qazaqstannyŋ mädeni, ǧylymi ärı qarjylyq ortalyǧy. Eldıŋ eŋ ırı megapolisı sanalatyn būl qalaǧa ärqaşan erekşe nazar audarylyp kelgen.
Degenmen soŋǧy jyldary Prezident Qasym-Jomart Toqaev Almaty mäselesın jiı köterıp, qala tūrǧyndarynyŋ ömır sapasyn jaqsartuǧa baǧyttalǧan naqty tapsyrmalar berıp jür.
Būl jai ǧana söz emes, ıs jüzınde jüzege asuy tiıs mındetter.
Prezidenttıŋ Almatyǧa qatysty aitqan basty talaptarynyŋ bırı – seismikalyq qauıpsızdık. Qala tauly aimaqta ornalasqandyqtan, jer sılkınısı qaupı joǧary.
Sondyqtan kez kelgen jaŋa qūrylys normalarǧa sai, tözımdı boluy qajet. Būl tek injenerlık mäsele emes, myŋdaǧan adamnyŋ ömırıne qatysty ülken qauıpsızdık faktory.
Qazır Almatyda eskı üilerdıŋ bır bölıgı qaita salynyp jatyr. Būl baǧyttaǧy jūmystardy küşeitu qajet ekenın Prezident bırneşe ret atap öttı.
Qala äkımdıgı de osy baǧyttaǧy jūmystardy kezeŋ-kezeŋımen jüzege asyruǧa uäde berude.
Ekınşı özektı mäsele – ekologiia. Almatylyqtar üşın auanyŋ lastanuy būrynnan berı ülken problema. Jylu elektr ortalyqtarynyŋ şyǧaryndylary, kölık sanynyŋ köbeiuı, jasyl aimaqtyŋ azaiuy tūrǧyndardyŋ densaulyǧyna äser etıp otyr.
Sondyqtan JEO-2-nı gazǧa köşıru, qoǧamdyq kölıktı damytu, veloinfraqūrylymdy keŋeitu – kün tärtıbındegı eŋ basty mındetter qatarynda.
Būl rette qoǧam belsendılerı de öz pıkırın bıldırıp jür. Mysaly, ekologtar qalada kölık aǧynyn azaitu üşın ortalyqtaǧy jeke avtokölık qozǧalysyna şekteu qoiu täjıribesın engızudı ūsynady.
Al keibır sarapşylar jasyl aimaqtardy saqtau üşın qūrylys kompaniialarynyŋ jauapkerşılıgın arttyru qajet ekenın aitady.
Almaty qalasy Qoǧamdyq keŋesınıŋ müşesı, «Jeltoqsan aqiqaty» respublikalyq qoǧamdyq bırlestıgınıŋ töraǧasy Qūrymbaev Bolat Toqtabaiūly būl mäselelerge erekşe toqtaldy:
«Prezidenttıŋ tapsyrmalarynyŋ ışınde qala tūrǧyndary üşın eŋ özektı dep bırneşe baǧytty atap ötuge bolady, bıraq olardyŋ ışınen äleumettık jailylyq pen qauıpsızdıkke qatysty şaralar erekşe mänge ie.
Jer sılkınısıne daiyndyq – Almaty seismikalyq qauıptı aimaqta ornalasqan. Qala infraqūrylymyn nyǧaitu, jaŋa qūrylystardyŋ qauıpsızdıgın qadaǧalau, tötenşe jaǧdai kezınde äreket etu jüiesın jetıldıru – halyq üşın eŋ tıkelei maŋyzdy mäsele.
Al ekologiia men qoljetımdı baspana mäselesı de kündelıktı ömır sapasyna tıkelei äser etedı», – deidı ol.
Qala tūrǧyndary da būl mäselelerge alaŋdauly. Mäselen, jas otbasy ökılderı üşın qoljetımdı tūrǧyn üidıŋ jetıspeuı basty qiyndyqtardyŋ bırı. Baspana baǧasynyŋ qymbattyǧy jas mamandardy qala şetınen üi jaldauǧa mäjbürleidı.
Kölık keptelısı de almatylyqtardyŋ kündelıktı jüikesın tozdyratyn faktorǧa ainalǧan. Qoǧamdyq kölık jüiesı ışınara damyp kele jatqanyna qaramastan, älı de şeşımın tappaǧan tüitkılder jeterlık.
Sarapşylar būl jerde keşendı jospar kerek deidı. Tek jol salu emes, adamdardy qoǧamdyq kölıkke köbırek tartu, yŋǧaily infraqūrylym jasau – basty baǧyt boluy tiıs.
Äleumettanuşylardyŋ aituynşa, Almatydaǧy tūrǧyndardyŋ negızgı sūranysy üş baǧytqa toǧysady: qauıpsızdık, ekologiia jäne qoljetımdılık.
Qauıpsızdık – būl tek seismikaǧa daiyndyq qana emes, sonymen bırge joldaǧy tärtıp, qoǧamdyq tynyştyq, tötenşe jaǧdai kezındegı daiyndyq deŋgeiı.
Ekologiia – taza aua, jasyl aimaq, qoqys öŋdeu mädenietı. Al qoljetımdılık – baspana baǧasy, kölıktıŋ yŋǧailylyǧy, äleumettık nysandarǧa jetu mümkındıgı.
Būl üş faktor şeşılmeiınşe, qalanyŋ ömır sapasy jönınde tolyqqandy aitu qiyn.
Prezidenttıŋ Almatyǧa erekşe nazar audaruy kezdeisoq emes. Qala eldıŋ ekonomikalyq körsetkışterınde ülken üleske ie.
Sondyqtan Almatyny damytu – būl tek bır öŋırdıŋ mäselesı emes, tūtas Qazaqstannyŋ damuyna äser etetın faktor.
Almatydaǧy jaǧdaidyŋ jaqsaruy basqa qalalarǧa da ülgı boluy mümkın. Jaŋa täsılder, zamanaui tehnologiialar, äleumettık qoldau şaralary eŋ aldymen osy qalada synalady.
Qorytyndylai kele, Almatynyŋ bolaşaǧy eldıŋ basty nazarynda. Prezidenttıŋ tapsyrmalary jüzege assa, qala tūrǧyndarynyŋ ömır sapasy artyp qana qoimai, qauıpsızdık deŋgeiı küşeiıp, ekologiia da jaqsarady.
Būl rette bilık pen qoǧamnyŋ bırlese äreket etuı maŋyzdy. Öitkenı Almaty – tek bır qalanyŋ ǧana emes, bükıl eldıŋ jüregı.
