“Ruhani tüsınıstık — elımızdıŋ basty qūndylyqtarynyŋ bırı” - Keŋşılık Tyşqanūly

Ruhani tüsınıstık - elımızdıŋ basty qūndylyqtarynyŋ bırı.
Jaqynda qazaq tarihyna qatysty bır roman oqydym. Onda sonau ǧasyrlardan bastap qazaqtyŋ jerınde türlı konfessiialardyŋ bolǧandyǧy jazylady. Taipalar arasynda qanşama qandy qaqtyǧystar bolǧanymen olardyŋ eşbını dıni ūstanym üşın bolmaǧan. Ärine, keiınnen qazaq halqynyŋ dıni bıregeilıgınıŋ saqtaluynda bırtūtas senımde boluy ülken üles qosqan. Körşı eldermen assimiliasiiaǧa tüspei ūlt retınde saqtaluynda da mūnyŋ öz orny bar. Bıreuler moiyndar, bıreuler moiyndamas. Barlyqtaryŋyz bıletındei bızdıŋ qoǧam köp konfessiialy jäne köp etnosty qoǧam. Memlekettı qūruşy ūlt Qazaq halqy bolǧanymen taǧdyrdyŋ tauqymetımen, kezınde jürgızılgen saiasattyŋ salqynymen köptegen etnostar men olar ūstanatyn dınder elımızdıŋ territoriiasynda toǧysty. Polietnostyq jäne polikonfessiialyq qūramy ajyramas sipaty bolyp tabylatyn Qazaqstan üşın qoǧamdyq kelısım, toleranttylyq, qoǧamdyq ūiysu, mädenietaralyq jäne örkenietaralyq ündesu ideialary negızgı ūstanym bolyp tabylady.
Dın men qoǧamnyŋ özara qatynasy, ūltaralyq jäne konfessiiaaralyq qatynastar, dınnıŋ saiasi-äleumettık rolı, onyŋ mädeniettıŋ qaita örleuıne jäne Qazaqstan halqynyŋ ruhanilyǧyna äserı özınıŋ maŋyzdylyǧyn eşqaşan joimaq emes.
Köptegen etnikalyq top belgılı bır konfessiialyq sipatqa ie. Būl sipat halyqtardyŋ etnikalyq erekşelıkterımen ūzaq uaqyt özara ärekettesuınıŋ nätijesınde paida bolǧan. Mäselen, Qazaqstandaǧy türkı tıldes etnikalyq toptar (qazaq, türık, qyrǧyz, özbek, tatar, başqūrt t.b.) ädette özderın islam dınımen bailanystyrsa, slavian etnikalyq toptary köbınese (orys, belorus, ukrain, bolgar, serb, poliak t.b.) hristian dınınıŋ pravoslav, katolik, protestant baǧyttarymen bailanystyrady. Sondai-aq, ärbır etnikalyq toptardaǧy jekelegen azamattar arasynda dınge senbeuşılerdı de kezdestıruge bolady.
Qazaqstannyŋ damu, ösu, örkendeu jolyndaǧy basym baǧyttarynyŋ bırı – ūlttyq kelısım, ūltaralyq qarym-qatynas mädenietınıŋ joǧary deŋgeiın qalyptastyru. Ärine, ūlttyq kelısım aiasynda ärbır adamnyŋ azamattyq qūqy saqtaluy şart ekenı tüsınıktı. Ūltaralyq kelısımmen bırge halyqtyŋ äl-auqatynyŋ jaqsaruy eldegı saiasi tūraqtylyqtyŋ saqtaluyna öz yqpalyn tigızedı. Ūlttar men ūlystardyŋ arasyndaǧy qarym-qatynasty jaqsartyp, tatulyqty tereŋdete tüsudıŋ bır joly – olardyŋ bır-bırınıŋ mädenietın tereŋ tanyp-bıluıne, sol arqyly özara tüsınıstıktıŋ ornauyna jol aşu. 
Al qazırgı älemdık ahual el ışındegı tynyştyq pen kelısımnıŋ maŋyzdylyǧyn taǧy da aiqyndai tüskendei. Sol sebepten de jylda atalyp ötıletın «Ruhani kelısım künı» osy ızgılıkke qyzmet etetındıkten maŋyzy zor sanalady. «Adamzattyŋ bärın bauyrym dep süiu» (Abai) qolymyzdan kelmese de tüsınıstık pen kelısımde ömır süru el igılıgı üşın asa maŋyzdy bolmaq!

Keŋşılık Tyşqanūly