Almatydaǧy Qazaqstan Respublikasynyŋ Ūlttyq kıtaphanasynda körnekı memleket qairatkerı, ǧalym, professor, Qazaqstan Ūlttyq ǧylym akademiiasynyŋ akademigı Mūhtar Abrarūly Qūl-Mūhammedtıŋ «Menıŋ aǧalarym» atty esseler kıtabynyŋ tanystyrylymy öttı.
Zamanymyzdyŋ zaŋǧar tūlǧalary bolǧan 15 qairatker turaly būl estelık-esseler jinaǧy ǧalym-jazuşynyŋ soŋǧy 25 jyldaǧy alǧaşqy kıtaby. «Atamūra» baspa korporasiiasy şyǧarǧan kıtaptyŋ tūsaukeser räsımıne ziialy qauym ökılderı, qalamdas dostary men ärıptesterı jäne oqyrmandar qatysty.
«Būl aǧalar turaly ınınıŋ şeşıle syr şertuı, ūlt üşın erekşe eŋbek etken aldyŋǧy tolqynnyŋ eleulı ökılderınıŋ ömırı men eŋbegın taldai otyryp, beimälım qyrlaryn oqyrmanǧa şynaiy jetkızudı közdegen derektı dünie». Jiyndy jürgızgen belgılı aqyn, «Qazaq ädebietı» gazetınıŋ bas redaktory Bauyrjan Jaqyp osylai dei kele, kıtaptyŋ köp jyldar boiy jinaqtalǧan zertteulerden, arhivterden alynǧan qūndy mūraǧattan tūratynyn aitty: «Mūnda bız bıletın tūlǧalardyŋ tasada qalǧan qairatkerlık ısterı, baǧalanbai qalǧan qaisarlyǧy tügendele sipattalady. «Jaqsydan üiren, jamannan jiren» demekşı, Mūhtar Abrarūlynyŋ keiıpkerlerı öskeleŋ ūrpaq üşın önege alarlyq ülken mektep, jol körseter on bes şamşyraq».
Mūhtar Abrarūly Qūl-Mūhammed – qalyŋ jūrtqa eŋ aldymen memlekettık lauazymdy qyzmetterımen jaqsy tanys. Prezidenttıŋ baspasöz hatşysy, Prezident Äkımşılıgı basşysynyŋ orynbasary, Prezident keŋesşısı, Mädeniet ministrı, Memlekettık hatşy, Qyzylorda oblysynyŋ äkımı, Parlament Senatynyŋ deputaty jäne basqa ülken qyzmetter atqarǧan Mūhtar Abrarūly osy jyldar ışınde qalamyn qolynan tastaǧan emes. Ol – tarih jäne zaŋ ǧylymdarymen ainalysyp, ırgelı zertteuler jürgızgen körnektı ǧalym, Alaş qairatkerlerınıŋ eŋbegın ǧylymi ainalymǧa qosqan aituly akademik. Ǧylym men lauazymdy qyzmetterde jürıp, elımızdıŋ maŋdaialdy tūlǧalarymen etene aralasqan, olarǧa laiyqty ını bola bılgen qalamgerdıŋ körgenı men tüigenı osy esselerge arqau bolǧan. Aita keterlıgı, estelık-esselerdıŋ bırqatary kezınde «Egemen Qazaqstan», «Ana tılı», «Aiqyn», «Qazaq ädebietı» gazetterınde jariialanǧan.
Jiyn basynda söz alǧan Mūhtar Abrarūly HHI ǧasyrdyŋ alǧaşqy 25 jylyndaǧy uaqytyn tūtastai mädeniet salasyna jäne kıtap basu ısıne arnaǧanyn aityp, lauazymdy qyzmetpen qatar üzdıksız jazumen ainalysqanyna toqtaldy. Jaŋa kıtaptyŋ erekşelıgı: mūnda avtordyŋ özı körgen, tyǧyz aralasqan, ınısındei bolyp janynda jürgen el aǧalary turaly söz qozǧalady.
– Būl kıtap «Qazaq qandai halyq?» degen sūraqqa jauap beredı. Qazaq – batyr halyq, būny bız Qasym Qaisenov pen Rahymjan Qoşqarbaevtai aǧalarymyzdyŋ erlıgınen tanimyz. Qazaq – ǧylym-bılımge qūmar halyq. Būny bız Şahmardan Esenov, Manaş Qozybaev aǧalarymyzdyŋ eŋbegınen köremız. Qazaq – qairatker halyq. Būny Salyq Zimanov, Töregeldı Şarmano, Kamal Smaiylov aǧalarymyzdyŋ ısınen köremız. Qazaq – tektı halyq, būl qasiet osy kıtaptaǧy bükıl tūlǧalarymyzdyŋ boiynda bar. Otanşyldyq, patriotizm – şyn mänınde kielı ūǧymdar. Otany bar är adam otanşyl boluy kerek. Rahymjan aǧamyzdyŋ äkesı repressiia qūrbany bolsa da, sol otandy qorǧauǧa attanuy – naǧyz otanşyldyq, qazaqtyŋ qanynda bar qasiet. Būl kıtap – menıŋ aǧalarymnyŋ aldyndaǧy ınılık jäne azamattyq paryzym. Men olardyŋ aldynda qaryzdarmyn, – dedı öz sözınde Mūhtar Abrarūly.
Avtordyŋ aituynşa, ol dälel-däiekke, faktıge süienbei jazuǧa otyrmaidy, jariialauǧa asyqpaidy. Būl onyŋ ǧalymdyq, zertteuşılık ūstanymy jäne «Qazaq ensiklopediiasynda» qyzmet etken jyldary boiyna sıŋgen ädetı. Kıtaptaǧy ärbır essede köpşılık bıle bermeitın qyzyqty derekter, arhiv maǧlūmattary keŋınen qamtylǧan. Mäselen, Rahymjan Qoşqarbaev özınıŋ Reihstagqa tu tıkken erlıgı turaly qūjatty qolyna ūstap körmesten ömırden ötken. Jalpy, Ūly Otan soǧysy turaly qūjattarda qūpiia grifı 2002 jylǧa deiın saqtalypty.
«Men arhiv qūjattary arqyly Rahymjan aǧamnyŋ erlıgın minutyna deiın anyqtadym. Salyq Zimanovtyŋ doktorlyq dissertasiiasyn talqylau turaly qūjatty Iаroslavl qalasynyŋ arhivınen taptym. Faktısız, dereksız eşnärse jazbaimyn» – dep, avtor būl esselerdıŋ är jyldary jazylǧanyn jäne özınıŋ osy janrdaǧy eŋbegı jalǧasatynyn aitty.
«Menıŋ aǧalarym» – būl akademikter Manaş Qozybaev, Salyq Zimanov, Şahmardan Esenov, Ömırbek Joldasbekov, Zeinolla Qabdolov, Rymǧali Nūrǧaliev, Töregeldı Şarmanov, professorlar Temırbek Qojakeev pen Kamal Smaiylov, Halyq Qaharmandary Raqymjan Qoşqarbaev pen Qasym Qaisenov, säuletşı Şot-Aman Uälihanov, mädeniettanuşy Mūrat Äuezov, dramaturg Qaltai Mūhamedjanov turaly ystyq äserler men tyŋ derekter negızınde düniege kelgen kıtap. Kıtaptaǧy «Asylzada» essesı – avtordyŋ qolyna alǧaş qalam ūstatyp, «Älıppeden» būryn qasiettı «Qūrandy» üiretken äkesı Abrar Äketaiūlyna siiamen somdaǧan eskertkışı.
Tälım-taǧylymy mol jiynda «Menıŋ aǧalarym» kıtabynyŋ tūsaukeser räsımın Qazaqstan Jazuşylar odaǧynyŋ basqarma töraǧasy Mereke Qūlkenov, filologiia ǧylymynyŋ doktory, professor Janǧara Dädebaev, Memlekettık syilyqtyŋ iegerlerı Aqūştap Bahtygereeva men Kädırbek Segızbai, Ūlttyq kıtaphananyŋ direktory Ǧaziza Qūdaibergen atqardy.
Būdan keiın söz alǧan qalamgerler men ǧalymdar Mūhtar Abrarūlynyŋ jaŋa kıtaby men şyǧarmaşylyǧyna toqtaldy. Filologiia ǧylymdarynyŋ doktory, äl-Farabi atyndaǧy QazŪU professory Janǧara Dädebaev kıtaptyŋ jurnalistika fakultetı studentterıne oqu qūraly retınde ūsynyluy qajettıgın aitty. Halqymyzdyŋ aiauly aqyn qyzy Aqūştap Baqtygereeva kıtap avtoryna jyly lebızın bıldıre kele, keleşekte Mänşük Mämetova jäne basqa batyr da qairatker qyzdar turaly osyndai auqymdy dünie jazylsa degen tılegın bıldırdı.
Jazuşy Jüsıpbek Qorǧasbek:
«Mūhtardyŋ aǧalarymen aralas-qūralastyǧy tamyry tereŋge ketken ruhani syilastyq bolatyn. Ol jasynyŋ kışılıgı men biık lauazymyna qaramai sol kısılerge üiırsek boldy. Jalpy, Mūhtar Qūl-Mūhammed – sözdık qory mol, oiy tereŋ, jan-jaqty ūlt intellektualy. Al onyŋ myna jazǧan kıtaby jai ǧana tūlǧatanu emes, passionarlyq eŋbek. Mysaly öz basym ömırde közın körıp, sūhbattasqan Salyq Zimanovty müldem jaŋa qyrynan tanydym. Ömırlık joly, ǧylymdaǧy eŋbegı, azamattyq ūstanymy, ūlttyq közqarasy, qala berdı memleketşıldıgıne deiın qat-qabat derektermen ūştastyrylǧan. Kıtaptaǧy basqa materialdardyŋ da saiasi salmaǧy men qoǧamdyq maŋyzy zor. Barlyǧynan da akademiialyq bılım men ensiklopediialyq yjdahattylyqtyŋ nyşanyn anyq köresız. Äsılınde būl ūlylardan qalǧan dästür, ülken mektep»
Jiynda Mūhtar Abrarūly özınıŋ köp tomdyq şyǧarmalar jinaǧyn äzırlep jatqanyn, oǧan Jaqyp Aqbaev turaly zertteuı, «Orys ensiklopediialaryndaǧy qazaq tarihy» atty monografiiasy jäne basqa eŋbekterı engızıletının jetkızdı. Köp jyldyq zertteulerge negızdelgen «Alaş pen japon arasy» atty jaŋa kıtap ta oqyrmanǧa jol tartuǧa daiyn.
Söz soŋynda avtor ıs-şara ötkızılgen Ūlttyq kıtaphana ūjymy men basşylyǧyna alǧysyn bıldırıp, osy kıtaphananyŋ oqyrmany bolǧanyna 50 jylǧa taiaǧanyn aitty. Ǧalym kıtaptaryndaǧy keibır derekter kıtaphananyŋ Sirek kıtaptar men köne qoljazbalar bölımınen alynǧan. Osy alǧystyŋ belgısındei, «Menıŋ aǧalarym» kıtaby Almatydaǧy köpşılık jäne ǧylymi kıtaphanalarǧa 10 danadan taratylady.
«Är adamnyŋ küngeiı men köleŋkesı boluy zaŋdy. Men būl aǧalarymdy jaqsy jaǧynan kördım, olarǧa jaqsy jaǧynan qaradym». Elge qyzmetpen qatar, oi eŋbegınen qol üzbegen Mūhtar Abrarūlynyŋ būl sözı taǧylymdy ıs-şaranyŋ tüiını ıspettı. Qazaqtyŋ qairatker tūlǧalarynyŋ adamdyq beinesı jarqyrai aşylǧan jyly da körkem, tereŋ oily esselerdıŋ oqyrmanǧa bererı köp. Osylaişa, qazaq tūlǧatanuyna taǧy bır qomaqty eŋbek qosyldy.
