nemese
Zaŋnyŋ oryndaluyn talap etken bapker nege jūmystan ketedı?
Jas balalardyŋ dınmen auyrǧany elımız üşın öte qauıptı jaǧdai. Qazır elımızde türlı sporttyq internattar men jetımhanalarda dıni sektalar ūia salyp alǧany jasyryn emes. Jastaiynan dınge bet būrǧan jastar erteŋ türlı radikaldy aǧymdardyŋ soŋynan ılesıp ketu qaupı bar ekenın basa aituymyz kerek.
Äuelde Tarazdaǧy sport-internat bapkerınıŋ jas balalardyŋ namazyn toqtatuy äleumettık jelıde bır jaqty talqylanyp jatty. Onyŋ boqtaǧany, jainamazdy tepkenı qatelık bolǧany tüsınıktı. Bıraq, jaǧdaidyŋ sebep-saldaryna üŋılgen kısı mülde sirek boldy. Äleumettık jelı qoldanuşylary men keibır aqparat qūraldary bapker Almas Baetovty jerden alyp, jerge salyp jatty. «Dınşıl balalar bapkerdıŋ äbden jüikesıne tigenı, būǧan deiın aitqan talai eskertuın oryndamaǧany videodan-aq körınıp tūr. Ūstazdarynyŋ jüikesıne äbden tiıp kamerany baǧyttap, aldyn ala daiyndap qoiǧan. Zaŋ boiynşa memlekettık mekemede namaz oquǧa tyiym salynǧan. Onyŋ üstıne sabaq, jattyǧu uaqytynda qaşyp ketıp namaz oquy dūrys pa? Ärine, bapkerdıŋ boǧauyz aitqany, jainamazdy tepkenı dūrys emes. Qazaqstan islam memleketı emes, konstitusiiaǧa süienetın zaiyrly el. Şynaşaqtai balalar dınge bet būrsa, olardyŋ qatarynan ūltynan bezgen bezbüirekter, terrorşy sodyrlar şyqpasyna kım kepıl? Ūstazy balalardy sondai qasıretten saqtaǧysy keldı dep nege bır sät oilanbaimyz. Bas salyp bapkerdı jerden alyp jerge salyp jatyrmyz» dep 14 tamyz künı alǧaşqylardyŋ qatarynda öz pıkırımdı bıldırgen edım. Halyqtyŋ bır jaqty synǧa aluy Jambyl oblystyq äkımşılıgın de eseŋgıretıp jıberse kerek, jergılıktı qūzyrly mekeme basşylary dereu şara qoldanyp bapkerge keşırım sūratqyzyp, tıptı jūmystan bosatyp, odan özge de äkımşılık şara qoldanu niette ekenın resmi türde jariialady. Tym şūǧyl jaza qoldanǧan resmi mekeme ökılderı QR zaŋynyŋ aiasyndaǧy emes, dabyra jasap, şulaǧan dınşıl toptyŋ dıni şariǧattyq ükımıne jügınıp ketkenı qairan qaldyrady.
Nietı tüsınıksız dıni toptyŋ aldynda (oŋy men solyn aiyra almaityn balalardyŋ artynda radikaldy küşter tūrǧany anyq) 35 jyl boiy adal eŋbek sıŋırıp jürgen, halyqaralyq deŋgeidegı 5 bırdei talantty futbolşy daiyndaǧan Almas Baetovty jyǧyp berıp, ülken ideologiialyq qatelık jasaldy. Memlekettık mekemelerde zaŋ boiynşa namaz oquǧa tyiym salynady. Osy zaŋdy öz şäkırtterınen talap etken ūstazdy negızsız jūmystan qudalauǧa bükıl el bolyp jol bermeuımız kerek. Eger būǧan jol bersek, eşkım QR konstitusiialyq zaŋnamasyna senbeitın bolady, tek dıni qaǧidalarǧa ǧana boi ūsynady. Iаǧni mektepterde namaz oqymaudy talap etken mūǧalımderdı aşyq «qaqpanǧa tüsıru» bastalady. Myna oqiǧadan keiın «namazyŋdy toqtat, sabaǧyŋdy oqy» dep aituǧa mūǧalımderdıŋ de jüregı şailyǧyp qaluy mümkın. Erteŋ balalardyŋ ışınen terrorşy sodyrlar paida bolsa, būǧan nege jol berdıŋ dep taǧy mūǧalımderdı kınälaityn bolamyz. Balalar ūstazdyŋ teoriialyq sabaǧynan qaşyp ketıp ädeiı ssenarii boiynşa qoiylym ūiymdastyrǧany belgılı bolyp otyr. Ärkım sabaqtan qaşyp namazǧa kete berse, onymen qoimai ūstazyn bükıl jer-jahanǧa masqara etse, onda qazaqtyŋ bıtken jerı sol emes pe? «Erteŋ auruhada ısteitın bır hirurg namaz uaqytym dep jūmysyn tastap namazǧa tūryp alsa, janyp jatqan üidı tastap namaz oqimyn dep ört söndıruşı namazǧa jyǧylsa, sudia sot otyrysyn tastap namazǧa tūryp alsa ne bolady?» dep pıkır bıldıredı äigılı dıntanuşy Mūrtaza Būltai.
31 arnadaǧy «İnformbiuro» jaŋalyqtar toptamasyna sūhbat bergen Jambyl oblystyq mamandandyrylǧan sporttaǧy daryndy balalar mektep-internaty direktorynyŋ orynbasary Eldos Akimov balalardyŋ kamerany sailap arnaiy ssenarii ūiymdastyrǧanyn, söitıp ūstazdy bükıl elge masqaralap äleumettık jelıge saludy josparlaǧanyn aityp otyr. Odan bölek myna jaiǧa erekşe nazar audarsaq. Oquşylar jatyp oqityn sport internatynda eresekterı jaŋadan kelgen jas balalarǧa daǧuat jürgızgenın jattyqtyruşy baiqap qalady. «Amal äreketterı terıs aǧymǧa köp ūqsaǧan soŋ eskertıp te körıptı. Otyryp jaŋadan kelgen balalarǧa namaz oqyŋdar mynadai bolady dep. Özderı dūrys jolda ma bılmeidı de. Balardy üiretıp jatyr. Kım bıledı? Ol būrys jol şyǧar. Būrys jolǧa köbırek tartyp otyr da. Täkbır tartulary, tūrystary, bylai aitqan kezde müfti bekıtken erejege ülgıge kelmei tūr da säl. Jattyqtyruşy küdıktendım, baiqadym bır ekı ret jinalyp otyrǧandaryn deidı. Ony keşe balalardyŋ özderı de aitty» deidı direktordyŋ orynbasary Eldos Akimov.
Būl jaǧdai bırınşı ret emes, qaita-qaita qaitalanyp mūǧalımnıŋ tityǧyna tigenın, älgındei qadamǧa aşu üstınde barǧanyn közqaraqty jūrt videodan bırden köredı. Tıptı jainamazdy da aiaqpen türıp jinap qoiǧany bolmasa, teuıp qorlaudy oilamaǧany da beineden mūqiiat qarasaŋyz ǧana aŋǧarylady. Qauıptı aǧym ökılderı jas balalardy namaz oquǧa ǧana itermelemei, ūstazyn qaralap video taratuǧa ügıttegen bolsa, būl rasynda elımız üşın öte qauıptı terıs aǧym ökılderınen ekenın ūqtyrǧandai.
Ūstazdan keşırım sūrap kelgen ata-analar balalarynyŋ namaz oqityndyqtarynan mülde habarsyz bolyp şyǧypty. Demek, būl jattyqtyruşynyŋ balalarǧa namazǧa tyiym saluyn küşeite tüsetın taǧy sebep. Kämılettık jasqa tolmaǧan balalardyŋ ata-anasynyŋ rūqsatynsyz nemese qatysuynsyz dıni räsımder atqaruyna, dıni mekemelerge (meşıtter, şırkeuler) baruyna tyiym salynady. QR-nyŋ «Dıni qyzmet jäne dıni bırlestıkter turaly» Zaŋynyŋ 19 baptyŋ 3 tarmaǧynda taiǧa taŋba basqandai körsetılgen (http://www.matritca.kz/news/56456-pochemu-deti-ne-dolzhny-vovlekatsya-v-religiyu.html). Balalardy kämılettık jasqa deiın dıni räsmıder atqaruyna şekteitın zaŋ Qazaqstanda ǧana emes, Özbekstanda, Belarusiiada, Täjıkstanda j.t.b. elderde täjırbie jüzınde atqarylyp kele jatqanyn atap ötuımız kerek.
Erteŋ sol internat-mektep dıni aǧymdar oşaǧyna ainalǧan bolsaq, taǧy da mūǧalımderdı kınälaityn bolamyz. Sonda taǧy da şyryldap opyq jeitın ūstazdar qauymy bolady. Al jainamazdy teptı dep 35 jyldyq täjırbiesı bar, maqtanyşpen aituǧa tūrarlyq şäkırtter tärbielegen ūstazdy jūmystan şyǧara salsaq, onda būl QR Zaŋyna qaişy şyǧyp, dıni aǧymdardy qoldaumen para-par jaǧdai bolmaqşy. Bır metr mata üşın jattyqtyruşyny jūmystan quyp, onyŋ şittei bala-şaǧasyn aş qaldyru kımge kerek? Eger ömır boiy bır ıspen ainalysyp jürgen täjırbielı kısını jazyqsyz masqaralap jūmystan quyp jıberse, saly suǧa ketıp, ädıldıkten küder üzıp, özın-özı tastap jıbermei me? Balalardy qauıptı aǧymnan saqtaimyn, sportpen ainalysyp myqty azamat bolsyn degen nietı üşın qaraptan-qarap küiıp ketken taǧdyryna ökpelı adam tırıdei ölgenmen bırdei küi keşerı anyq. Qysqasyn aitqanda, bızdıŋ ūsynystar mynandai:
- Jambyl oblysynyŋ şeneunıkterı bapkerdı jūmystan quǧanşa qauıptı dıni aǧymnyŋ internatqa qaidan kelgenın anyqtasyn;
- Jergılıktı bilık özge de internattar men jetımhanalardy tekserıp, qauıptı dıni nanym-senımdegı toptarmen jüielı küres jürgızıp eldıŋ aldynda esep bersın;
- Jazyqsyz, qaita zaŋ talabyn oryndaǧan bapkerdıŋ jūmys orny qaita qalpyna keltılsın;
- İnternattar men jetımhanalarda, dıni aǧymdar jiı bas sūǧatyn türlı bılım mekemelerınde ūlttyq-patriottyq jūmystar küşeitılıp, ūlttyq dästür, tarih, ūlttyq folklor jüielı oqytu qolǧa alynsyn.
Arman ÄUBÄKIR
