(Jäkım Qoŋqaiūlynyŋ ruhyna)
Asqar tau Äke, ardaqty ata, el yqylasyna bölengen qūrmettı azamat, ömırden tüigenı mol aqylgöi aqsaqal, bılımdar ärı ızdenımpaz tūlǧa, ömırınıŋ 40 jyldan astam uaqytyn şäkırt tärbiesıne arnaǧan ūlaǧatty ūstaz, oqu-aǧartu ısınıŋ üzdıgı, adamgerşılık pen ızgılıktıŋ biık tūǧyryna köterıle bılgen asyl jan, Jäkım Qoŋqaiūlynyŋ dünieden ozǧanyna bır jyl bolyp qalypty... Būl jyl onyŋ jaqyndary üşın oŋaiǧa tüspedı... Otbasynyŋ tıregı, bärımızdıŋ qorǧanymyz, qamqorşymyz bolǧan janaşyr äkenı älı de qimaimyz, saǧynamyz... Äkemızdıŋ surettegı jarqyn beinesıne köz salyp, köz jasymyzdy tyia almai qalatyn sätterımız az emes.. Onyŋ asyl beinesı alystaǧan saiyn künnen-künge ırılene tüskendei...
Bır tüsıngenımız: jüregıŋ qanşa qan jylap, saǧynyştan özegıŋ örtense de, ömır – özen öz aǧysymen toqtausyz jylji beredı eken... «Uaqyt – emşı» deidı ǧoi... Qansyrap, syzdaǧan auyr jara da uaqyt öte tartylady, bıraq onyŋ ornynda mäŋgıge orny tolmas qaiǧyny eske salatyn tyrtyq qalady... Bıraq eŋ bastysy – Äkemızdıŋ jarqyn beinesı bızdıŋ bärımızdıŋ jüregımızde, jadymyzda mäŋgıge saqtalary sözsız. Äkemız bızge ülgı körsetıp, tälım-tärbie berıp, bılım närımen susyndatyp, ǧylymǧa baulyp, qanattandyryp, şabyttandyryp, ızdenıs pen jaŋaşyldyqqa baulyp, jan-düniemızdı ızgılıkke toltyryp kettı... Onyŋ ızgı qasietterınıŋ bärı-bärın bır estelıkke syiǧyzu mümkın emes. Degenmen, oqyrmanǧa oi salatyndai mınezınıŋ bır-ekı qyry jönınde osy oraida äŋgımelep ketu jön bolar dep oilaimyn...
Äkemız öz otbasy men jaqyndary ǧana emes, köpşılıkke qoldan kelgen jaqsylyǧyn aiamai, kömek qolyn sozudy, qamqor boludy özınıŋ paryzy dep bıletın. Anamyz ekeulerınıŋ arqasynda bız bırlıgı men yntymaǧy jarasqan berekelı de mereilı otbasynda baqytty balalyq şaqtyŋ kuägerı boldyq. Balalaryn «mynau – ūl, mynau – qyz» dep bölmei, bärıne bırdei köŋıl bölıp, altyn uaqytyn arnap otyrdy. Är balasymen tyǧyz ruhani balanys ornatyp, äke qamqorlyǧy men meiırımıne bölep ösırdı.
Äkemız – aqylşymyz edı... Kez kelgen jaǧdaida baiypty da sabyrly küide aqylyn aityp, baǧyt nūsqap otyruşy edı. Qandai saual bolmasyn, ony aqyl tarazysyna salyp, oi elegınen ötkızıp, jan-jaqty baǧdarlap baryp öz aqyl-keŋesın aitatyn. Aitaiyn degen oiyn maqal-mätel nemese aforizmmen kelıstı üilestırıp, däleldermen söileuşı edı. Bügınde «Osyndai jaǧdaida Äkem ne der edı? Bızge qandai aqyl-keŋesın berer edı?» degen saualdardy özımızge-özımız jiı qoiamyz...
Bız üşın Äkemız ülgı... Aşu şaqyru, dauysty säl de bolsa köteru ol kısınıŋ tabiǧatyna jat edı. Mınezımızde bır mın körse, ol jönınde jailap qana eskertetın jäne bolaşaqta ondai qatelıktı boldyrmau qajettıgın myqtap tüsındıretın. Bır auyz söz, keide bır ǧana közqaraspen köp närsenı ūǧyndyratyn edı. Köŋıl-küiıŋ qūlazyp tūrǧanyn da bır qaraǧannan sezetın Äke, jailap qana män-jaidy sūrap, ärdaiym qoldau körsetıp otyratyn edı.
Äkemızdıŋ taǧy bır asyl qasietı –balalarmen kışkene kezden bastap ülken adamdarşa söilesıp, pıkırlerıne qūlaq asatyndyǧy. Ol kısınıŋ nemerelerımen jürgızgen sūhbattaryn tyŋdap otyryp tamsanatynbyz. Jasyratyny joq, jūmys pen küibeŋ tırlıktıŋ soŋynda jürıp, kışkentailardyŋ aitqandaryna at üstı qarap, män bermegen sätterımız de boldy... Al Äkemız är nemeresınıŋ aitqan sözın mūqiiat tyŋdap, qoiǧan saualdaryna tolyqqandy jauap beretın edı. Ondai sätterde bar şaruasyn jinap qoiyp, bar zeiın-yqylasyn tek büldırşınderge arnaityn. Balanyŋ boiynda ızdenımpazdyqty damytyp, qyzyǧuşylyǧyn oiatyp, dünietanymyn keŋeitudıŋ bırden-bır joly osy ekendıgın Äkemız jaqsy bıletın. «Ata, ertegı aityp berşı» dep nemerelerı qolqalaǧanda, körkem sözben kelıstı kömkerılgen didaktikalyq ertegıler men äŋgımelerdı büldırşınder qyzyǧatyndai etıp maiyn tamyzyp aityp beretın edı. Ertegını aityp bolǧan soŋ, ertegı jönınde büldırşınderdıŋ pıkırın sūrap, olardy öz oilaryn erkın jetkıze bıluge, ertegınıŋ astaryndaǧy jatqan mäselenı tübegeilı tüsınulerıne kömektesetın.
Äkemız el erteŋı – jastarǧa, jarqyn bolaşaqqa ülken senımmen qaraityn... Onyŋ pıkırınşe, jas balanyŋ boiynda är türlı qabıletter bar. Sol qabıletterdı qoldaityn orta bolsa, bala tua bıtken qasietterın odan ary damyta alady. Bız Äkemızden «Sen bärın bılesıŋ», «Qolyŋnan bärı de keledı», «Aqyl jastan, asyl tastan» degen sözderdı jiı estıp, ärı sol sözderge şynaiy senıp östık. Būl sözder bızdı qanattandyryp, şabyttandyryp, jıgerlendırıp, özımızge degen senımımızdı arttyryp otyratyn edı... Qabıletıŋe Äkeŋ senıp otyrǧan soŋ, ol kısınıŋ köŋılın qaldyrmas üşın barymyzdy salyp, tyrysyp baǧatynbyz. Al eŋ bastysy, Äkemız bızge senım jügın artyp qana qoimai, özı de sabaǧymyzdy baqylap, tüsınbegen jerlerdı tüsındırıp, üi tapsyrmasynyŋ oryndaluyn jıtı baqylap otyruşy edı... Bızdıŋ kündelıktı sabaǧymyzǧa, ömırımızge ärdaiym qyzyǧuşylyq tanytyp otyratyn Äkemız: «Bügıngı künderıŋ qalai öttı? Sabaqta ne üirendıŋder?», - dep qarsy aluşy edı. Sondyqtan da bız sabaqtan keiın Äkemızben üirengen, bılgen-tüigenımızben bölısu üşın üige asyǧatynbyz.
Aqylşy äke bır jaǧynan qanattandyryp, öz qabıletımızge sendırse, ekınşı jaǧynan, bılmegendı bılgızıp, tüsınbegendı tüsındırıp beruden bır sät jalyqqan emes. Pedagogika salasyndaǧy Albert Banduranyŋ özındık tiımdılık daǧdylaryn qalyptastyru nemese Vygotskiidıŋ äleumettık-konstruktivizm jönındegı ideialary men onyŋ ızbasary Brunerdıŋ ūsynǧan skaffolding ädısı siiaqty ūǧymdarymen jete tanys bolmaǧanymen, ızdenımpaz ūstaz osy teoriialardy ıs jüzınde oŋtaily qoldana bıldı. Äkemızdıŋ ūstazdyq jolyn, qoljazbalaryn, sabaqta, sabaqtan tys uaqytta qoldanǧan oqytudyŋ ädıs-täsılderın mūqiiat zerdelei otyryp, onyŋ jaŋaşyldyǧyna, ızdenımpazdyǧy, men pedagogikalyq şeberlıgınıŋ şeksızdıgıne qairan qalamyn. «Ūstazdyq etken jalyqpas üiretuden balaǧa» dep Abai atamyz aitqandai, Äkemız jas ūrpaqty ızgılıkke tärbielep, ärbır jastyŋ boiyna adamgerşılıktıŋ dänın egudı, olardy bılım närımen susyndatudy özınıŋ ömırlık kredosy dep bıletın edı. «Men ölmeimın, menıkı de ölmeidı» dep Maǧjan aqyn jyrlap ketkendei, Äkemızdıŋ ömır joly, körsetıp ketken ülgısı bärımızdıŋ jadymyzda mäŋgıge saqtalmaq... Janyŋyz jännatta bolsyn, jan Äke... Bız – Sızdıŋ ömırıŋızdıŋ jalǧasymyz... Sız körsetken sara jolmen, dara jolmen jaŋylmai, sürınbei, atyŋyzǧa kır keltırmei jürıp, artqan ümıtıŋızdı aqtauǧa ärdaiym tyrysyp baǧamyz...
Äsel Jäkım,
Filologiia ǧylymdarynyŋ kandidaty
(Aberdin Universitetı)
