(Jákim Qońqaıulynyń rýhyna)
Asqar taý Áke, ardaqty ata, el yqylasyna bólengen qurmetti azamat, ómirden túıgeni mol aqylgóı aqsaqal, bilimdar ári izdenimpaz tulǵa, ómiriniń 40 jyldan astam ýaqytyn shákirt tárbıesine arnaǵan ulaǵatty ustaz, oqý-aǵartý isiniń úzdigi, adamgershilik pen izgiliktiń bıik tuǵyryna kóterile bilgen asyl jan, Jákim Qońqaıulynyń dúnıeden ozǵanyna bir jyl bolyp qalypty... Bul jyl onyń jaqyndary úshin ońaıǵa túspedi... Otbasynyń tiregi, bárimizdiń qorǵanymyz, qamqorshymyz bolǵan janashyr ákeni áli de qımaımyz, saǵynamyz... Ákemizdiń sýrettegi jarqyn beınesine kóz salyp, kóz jasymyzdy tyıa almaı qalatyn sátterimiz az emes.. Onyń asyl beınesi alystaǵan saıyn kúnnen-kúnge irilene túskendeı...
Bir túsingenimiz: júregiń qansha qan jylap, saǵynyshtan ózegiń órtense de, ómir – ózen óz aǵysymen toqtaýsyz jyljı beredi eken... «Ýaqyt – emshi» deıdi ǵoı... Qansyrap, syzdaǵan aýyr jara da ýaqyt óte tartylady, biraq onyń ornynda máńgige orny tolmas qaıǵyny eske salatyn tyrtyq qalady... Biraq eń bastysy – Ákemizdiń jarqyn beınesi bizdiń bárimizdiń júregimizde, jadymyzda máńgige saqtalary sózsiz. Ákemiz bizge úlgi kórsetip, tálim-tárbıe berip, bilim nárimen sýsyndatyp, ǵylymǵa baýlyp, qanattandyryp, shabyttandyryp, izdenis pen jańashyldyqqa baýlyp, jan-dúnıemizdi izgilikke toltyryp ketti... Onyń izgi qasıetteriniń bári-bárin bir estelikke syıǵyzý múmkin emes. Degenmen, oqyrmanǵa oı salatyndaı mineziniń bir-eki qyry jóninde osy oraıda áńgimelep ketý jón bolar dep oılaımyn...
Ákemiz óz otbasy men jaqyndary ǵana emes, kópshilikke qoldan kelgen jaqsylyǵyn aıamaı, kómek qolyn sozýdy, qamqor bolýdy óziniń paryzy dep biletin. Anamyz ekeýleriniń arqasynda biz birligi men yntymaǵy jarasqan berekeli de mereıli otbasynda baqytty balalyq shaqtyń kýágeri boldyq. Balalaryn «mynaý – ul, mynaý – qyz» dep bólmeı, bárine birdeı kóńil bólip, altyn ýaqytyn arnap otyrdy. Ár balasymen tyǵyz rýhanı balanys ornatyp, áke qamqorlyǵy men meıirimine bólep ósirdi.
Ákemiz – aqylshymyz edi... Kez kelgen jaǵdaıda baıypty da sabyrly kúıde aqylyn aıtyp, baǵyt nusqap otyrýshy edi. Qandaı saýal bolmasyn, ony aqyl tarazysyna salyp, oı eleginen ótkizip, jan-jaqty baǵdarlap baryp óz aqyl-keńesin aıtatyn. Aıtaıyn degen oıyn maqal-mátel nemese aforızmmen kelisti úılestirip, dáleldermen sóıleýshi edi. Búginde «Osyndaı jaǵdaıda Ákem ne der edi? Bizge qandaı aqyl-keńesin berer edi?» degen saýaldardy ózimizge-ózimiz jıi qoıamyz...
Biz úshin Ákemiz úlgi... Ashý shaqyrý, daýysty sál de bolsa kóterý ol kisiniń tabıǵatyna jat edi. Minezimizde bir min kórse, ol jóninde jaılap qana eskertetin jáne bolashaqta ondaı qatelikti boldyrmaý qajettigin myqtap túsindiretin. Bir aýyz sóz, keıde bir ǵana kózqaraspen kóp nárseni uǵyndyratyn edi. Kóńil-kúıiń qulazyp turǵanyn da bir qaraǵannan sezetin Áke, jaılap qana mán-jaıdy surap, árdaıym qoldaý kórsetip otyratyn edi.
Ákemizdiń taǵy bir asyl qasıeti –balalarmen kishkene kezden bastap úlken adamdarsha sóılesip, pikirlerine qulaq asatyndyǵy. Ol kisiniń nemerelerimen júrgizgen suhbattaryn tyńdap otyryp tamsanatynbyz. Jasyratyny joq, jumys pen kúıbeń tirliktiń sońynda júrip, kishkentaılardyń aıtqandaryna at ústi qarap, mán bermegen sátterimiz de boldy... Al Ákemiz ár nemeresiniń aıtqan sózin muqııat tyńdap, qoıǵan saýaldaryna tolyqqandy jaýap beretin edi. Ondaı sátterde bar sharýasyn jınap qoıyp, bar zeıin-yqylasyn tek búldirshinderge arnaıtyn. Balanyń boıynda izdenimpazdyqty damytyp, qyzyǵýshylyǵyn oıatyp, dúnıetanymyn keńeıtýdiń birden-bir joly osy ekendigin Ákemiz jaqsy biletin. «Ata, ertegi aıtyp bershi» dep nemereleri qolqalaǵanda, kórkem sózben kelisti kómkerilgen dıdaktıkalyq ertegiler men áńgimelerdi búldirshinder qyzyǵatyndaı etip maıyn tamyzyp aıtyp beretin edi. Ertegini aıtyp bolǵan soń, ertegi jóninde búldirshinderdiń pikirin surap, olardy óz oılaryn erkin jetkize bilýge, erteginiń astaryndaǵy jatqan máseleni túbegeıli túsinýlerine kómektesetin.
Ákemiz el erteńi – jastarǵa, jarqyn bolashaqqa úlken senimmen qaraıtyn... Onyń pikirinshe, jas balanyń boıynda ár túrli qabiletter bar. Sol qabiletterdi qoldaıtyn orta bolsa, bala týa bitken qasıetterin odan ary damyta alady. Biz Ákemizden «Sen bárin bilesiń», «Qolyńnan bári de keledi», «Aqyl jastan, asyl tastan» degen sózderdi jıi estip, ári sol sózderge shynaıy senip óstik. Bul sózder bizdi qanattandyryp, shabyttandyryp, jigerlendirip, ózimizge degen senimimizdi arttyryp otyratyn edi... Qabiletińe Ákeń senip otyrǵan soń, ol kisiniń kóńilin qaldyrmas úshin barymyzdy salyp, tyrysyp baǵatynbyz. Al eń bastysy, Ákemiz bizge senim júgin artyp qana qoımaı, ózi de sabaǵymyzdy baqylap, túsinbegen jerlerdi túsindirip, úı tapsyrmasynyń oryndalýyn jiti baqylap otyrýshy edi... Bizdiń kúndelikti sabaǵymyzǵa, ómirimizge árdaıym qyzyǵýshylyq tanytyp otyratyn Ákemiz: «Búgingi kúnderiń qalaı ótti? Sabaqta ne úırendińder?», - dep qarsy alýshy edi. Sondyqtan da biz sabaqtan keıin Ákemizben úırengen, bilgen-túıgenimizben bólisý úshin úıge asyǵatynbyz.
Aqylshy áke bir jaǵynan qanattandyryp, óz qabiletimizge sendirse, ekinshi jaǵynan, bilmegendi bilgizip, túsinbegendi túsindirip berýden bir sát jalyqqan emes. Pedagogıka salasyndaǵy Albert Bandýranyń ózindik tıimdilik daǵdylaryn qalyptastyrý nemese Vygotskııdiń áleýmettik-konstrýktıvızm jónindegi ıdeıalary men onyń izbasary Brýnerdiń usynǵan skaffoldıng ádisi sııaqty uǵymdarymen jete tanys bolmaǵanymen, izdenimpaz ustaz osy teorııalardy is júzinde ońtaıly qoldana bildi. Ákemizdiń ustazdyq jolyn, qoljazbalaryn, sabaqta, sabaqtan tys ýaqytta qoldanǵan oqytýdyń ádis-tásilderin muqııat zerdeleı otyryp, onyń jańashyldyǵyna, izdenimpazdyǵy, men pedagogıkalyq sheberliginiń sheksizdigine qaıran qalamyn. «Ustazdyq etken jalyqpas úıretýden balaǵa» dep Abaı atamyz aıtqandaı, Ákemiz jas urpaqty izgilikke tárbıelep, árbir jastyń boıyna adamgershiliktiń dánin egýdi, olardy bilim nárimen sýsyndatýdy óziniń ómirlik kredosy dep biletin edi. «Men ólmeımin, meniki de ólmeıdi» dep Maǵjan aqyn jyrlap ketkendeı, Ákemizdiń ómir joly, kórsetip ketken úlgisi bárimizdiń jadymyzda máńgige saqtalmaq... Janyńyz jánnatta bolsyn, jan Áke... Biz – Sizdiń ómirińizdiń jalǵasymyz... Siz kórsetken sara jolmen, dara jolmen jańylmaı, súrinbeı, atyńyzǵa kir keltirmeı júrip, artqan úmitińizdi aqtaýǵa árdaıym tyrysyp baǵamyz...
Ásel Jákim,
Fılologııa ǵylymdarynyń kandıdaty
(Aberdın Ýnıversıteti)
