Qazaqstan armiiasyn 500 myŋǧa jetkızu turaly bastama bar. Qalai bolǧanda, qazaq elınde aldaǧy 7 jylda älemdegı ozyq äsker paida boluy şart. Būl turaly inbusiness.kz habarlady, dep jazady "Adyrna" ūlttyq portaly.
Respublikada saiasi jaŋǧyrular endı armiiamyzdyŋ qorǧanys qabıletın arttyrumen qatar jüretın bolady. Qazaqstan Prezidentı osyndai mındet qoidy.
"Äskerilerımız zamanaui ozyq qaru-jaraqpen jäne äskeri tehnikamen qamtamasyz etıletın bolady. Äskeri qyzmettıŋ bedelın jäne äskerilerımızdıŋ märtebesın arttyramyz. Ūlttyq armiiamyzdyŋ abyroi-aibynyn nyǧaitamyz. Äskeriler qazaqstandyq patriotizmnıŋ simvolyna ainalatyn bolady", – dep uäde ettı keşe Memleket basşysy.Ol qorǧanys-önerkäsıptık keşendı damytu şaralary qabyldanatynyn, iaǧni qaru-jaraq pen ūrys tehnikasynyŋ öndırısı jolǧa qoiylatynyn mälımdedı. AQŞ, Europa siiaqty damyǧan elder iek artqan, Ukraina soǧysynda özın aqtaǧan aumaqtyq qorǧanys, iaǧni "teroborona" qūrylyp, küşeitıledı. Būdan bölek otandyq äskeri bılım beru sapasy joǧarylatylatyny aityldy. Sonymen qatar Qaruly küşterdıŋ türlı äskerınıŋ maidan dalasyndaǧy özara üilesımdı qimyldauyna qol jetkızılmek. Būǧan deiın aqparat qūraldarynda habarlanǧandai, Qazaqstan qorǧanys biudjetın taǧy 1 milliard dollarǧa kürt arttyrdy. Onyŋ tolyq somasy ärine, qūpiia. 2023-2025 jyldarǧa arnalǧan respublikalyq biudjet jobasynyŋ aşyq bölıgıne üŋılsek, jalpy, qorǧanys salasyna kelesı jyly 1 trln 29,8 mlrd teŋge baǧyttalmaq. Sonyŋ ışınde otandyq qaru-jaraq, äskeri tehnikany jasauǧa jauapty memorgan – İndustriia jəne infraqūrylymdyq damu ministrlıgıne aldaǧy jyly 326 mlrd 610 mln teŋge bölınedı. Būl somaǧa onyŋ qandai soǧys qūraldaryn jasaityny jasyryn. Būdan bölek, keler jyly memlekette qoǧamdyq tärtıptı, qauıpsızdıktı qamtamasyz etuge, qūqyqtyq, sot jäne qylmystyq-atqaru qyzmetıne 1 trln 71,9 mlrd qarajat jūmsalady. Jalpy alǧanda, küştık qūrylymdardyŋ, iaǧni qorǧanys, qūqyq qorǧau jüiesı, arnaiy memlekettık organdardyŋ kelesı jylǧy jalpy biudjetı (aşyq bölıgı) 2 trln 217 mlrd teŋge bolady. Qazırgı kezde elımızdıŋ Qorǧanys ministrlıgı ūlttyq armiiany nyǧaitu joldary men amal-täsılderıne qatysty ūsynys-rekomendasiialar jinauda. Būl tūrǧyda tyŋ aqyl-keŋester az emes, olardyŋ bırazy nazar audaruǧa tūrarlyq. Äskeri sarapşylardyŋ bailamynşa, Resei jäne Ukraina arasyndaǧy qaruly janjal keŋes kezınen kele jatqan äskeri taktikalardyŋ, azamattardy, sonyŋ ışınde rezervisterdı äskerge şaqyru, äskeri daiyndau jüiesınıŋ eskırgenın, jaŋa zaman talaptaryna säikes kelmeitının paş ettı.
"Bızdıŋ armiiamyz da keŋestık qyzyl armiianyŋ bır bölşegı türınde qaldy, zamanǧa sai jaŋaşa qalyptana, qaita qūryla almady. Saldarynan, sonyŋ qatelıkterın qaitalauy mümkın. Sondyqtan Qorǧanys ministrlıgı osy baǧytta tereŋ reformalar jürgızu jaiyn oilastyrǧany jön. Osyǧan orai jüienı özgertuge baǧyttalǧan jaŋa tūjyrymdamany ūsynyp otyrmyn. Ol äskerge mausymdyq şaqyrudan – tūraqty aǧyndyq-konveierlık şaqyruǧa köşudı qarastyrady", – dep tüsındırdı konsepsiia avtory, zapastaǧy äskeri Baiǧali Tılek.Onyŋ ideiasy boiynşa būrynǧy jüieden, iaǧni äskerge şaqyrylǧandardyŋ 1 jyl boiy äskeri boryşyn öteuınen bas tartyp, būl qyzmettı basqaşa qūrǧan jön.
"Äskeri mındettı azamat Otan aldyndaǧy boryşyn tyldyq mamandyqtar boiynşa – 18 ai, al maidan mamandyqtary boiynşa – 24 ai mındettı türde öteuı qajet. Bıraq būl merzım bırden ötelmeidı: 3 satyǧa ajyratylady. Tyl qyzmetınen äskeri qyzmetke ışınara jaramsyz azamattar öte alady, ötkısı kelmese, 200 AEK (612 myŋ teŋgedei) armiia salyǧyn töleuge tiıs. Qalǧandary kelesı äskeri qyzmet satylarynan ötuı şart: bırınşı faza 6 aiǧa sozylady. Oǧan bastapqy äskeri daiarlyq, jattyǧular, qaru türlerınen atyp üirenu, äskeri tehnikamen tanysyp, jürgızu siiaqty "jas jauynger kursy" kıredı. Būl amerikalyq "Vasic combat training" siiaqty boluy qajet: onda drill sergeant, iaǧni nūsqauşy-serjanttar aqyryp, jaŋa şaqyrylǧan jas sarbazdardy ūdaiy tynym taptyrmai qualap, boiyndaǧy bar aram terın şyǧaryp, şymyr etedı. Sonda nebary 6 ai ışınde qarqyndy jattyǧular arqasynda būl jıgıtter qajettı äskeri daiarlyqtan ötedı, soǧys jürgızu taktikasyn, äskeri önerdı üirenedı", – dedı joba avtory.Äitpese, tūtas jyl on ekı aiǧa şaqyrylǧan jauyngerler "duh" pen "pıl" bolyp, "atalar" men "dembelderdıŋ" tapsyrmasyn oryndap, jaiqalyp-naiqalyp jürgende, köp eşteŋe üirenbeidı. Tıptı tank, BMP jürgızbek tügıl, avtomatty qalai şaşyp, jinaudy dūrys bılmei oralatyndardyŋ bar ekenı jasyryn emes. Al NATO jüiesınde, sonyŋ ışınde AQŞ-ta soldattardy daiarlau beibıt emes, soǧys jaǧdaiyndaǧydai quatty qarqynmen jürgızıledı.
"1-şı faza aiaqtalyp qalǧanda sol ysylǧan jauyngerler arasynan kontraktnik nemese kadrlyq äskeri qyzmetşı boluǧa laiyqtylaryn sapqa tartu üşın ügıtteu, rekruting bastaluǧa tiıs. Mūnyŋ bärı erıktı türde jürgızıledı. Osy kıl myqtynyŋ arasynan eŋ üzdıkterın qosymşa synaq-testter kömegımen Qorǧanys ministrlıgı, Işkı ıster organdary, Ūlttyq qauıpsızdık komitetı taŋdap alyp, öz qatarlaryn jaŋa kadrlarmen tolyǧady. Eger sarbaz äskeri qyzmettı taŋdaudan bas tartsa, onda onyŋ Otan qorǧau boryşynyŋ 2-şı satysy bastalady", – dedı Baiǧali Tılek.Onyŋ ūsynuynşa, osy fazadan tolyq türde (tyl ne maidan mamandyǧyna qarai bırden 12-18 ai) nemese bölıp-bölıp ötuge bolady. Iаǧni tolyq ötkeruden bas tartsa, 6 aidan soŋ äskerge şaqyrylǧan jıgıt üiıne qaita alady. Sonymen bırge ol 6-9 jyl boiy, jyl saiyn 2 aiǧa jiynǧa kelıp tūruǧa mındettı bolady. Sonda orta eseppen 30-35 jasynda äskeri mındettı azamattar Otan aldyndaǧy boryşyn tolyq ötep bolady. Jyl saiynǧy jiyn ne üşın kerek? 6 ai, nemese 1 jyl äskerde bolǧan adam azamattyq ömırge oralǧan soŋ äskeri maşyǧyn tolyq derlık joǧaltady. Al jyl saiyn az uaqytqa şaqyrylyp tūrsa, ūmytpaidy, şyŋdala tüsedı. 3-şı saty zapastaǧy qyzmettı qarastyrady. Onda da jauyngerler 40-45 jasqa deiın 2 aptaǧa sozylatyn äskeri jiyndarǧa şaqyryluy mümkın.
"Qazaqstanda qazır 20 öŋır bar. Onyŋ ärqaisysynan orta eseppen 5 myŋ soldattan şaqyrsa, onda 10 aiǧa sozylatyn aǧyndyq-konveierlık jüiede är öŋırdıŋ şynyqqan, äbden forma-qalybyna kelgen 25 myŋ jauyngerı kez kelgen uaqytta ūrysqa kıruge daiyn tūrady. Sonda Qazaqstanda soǧys saluǧa qabılettı 500 myŋ jauynger Otandy qorǧauǧa saqadai sai bolady. Olar jyl saiyn 2 ai boiy qoryna qaru ūstap, atyp üirenedı, sanaluan äsker türlerınıŋ üilesımdı şaiqasuyna beiımdeledı, äskeri tehnikanyŋ qūlaǧynda oinaityn jaǧdaiǧa jetedı. Ol bolmaǧan soŋ Qazaqstan az şoǧyr ǧana käsıbi armiiaǧa, sondai-aq äskerde üirengenınıŋ bärın 3-4 jylda tars esınen şyǧarǧan eks-soldattarǧa ümıt artyp otyr", – dedı Baiǧali Tılek.Onyŋ tūjyrymdauynşa, 6 aiǧa sozylatyn jäne ary qarai jyldarǧa ajyratylatyn mūndai jüie äskeri qyzmetke degen jastardyŋ qyzyǧuşylyǧyn arttyrady. "Tūtas bır jylym bosqa ketedı" dep äskerden qaşatyndardyŋ sanyn azaituǧa yqpal etedı. Balasynyŋ naǧyz erkekke ainaluyn qalaityn ata-analar jäne şynyǧyp, şymyr bolǧysy keletın bozbalalar mūndai qysqa, ärı qarqyndy jattyǧuǧa qūrylǧan zamanaui äskeri qyzmettı köktemgı-jazǧy lager retınde qabyldaityn bolady. Konsepsiia avtorynyŋ ūsynuynşa, 1 satydan soŋ jauyngerlerge türlı bonustar taratuǧa, mysaly, jük kölıgınıŋ jürgızuşısı kuälıgın beruge, būǧan qosa, baǧdarlamaşy, basqa da mamandyqtar kursynan ötkenın däleldeitın jäne azamattyq salalarda küşı jüretın sertifikattardy ülestıruge bolady. Sonda 6 ai äskeri qyzmetın ötep qaitqan bozbala-jıgıt bırden jūmysqa ornalasa alar edı. Nätijesınde, Qazaqstannyŋ armiiasy azamattar üşın "äleumettık liftıge" ainalady. Jalpy, ūqsas täsıl Şveisariiada qoldanylady. Älemdegı eŋ auqatty el sanalatyn Alpy etegındegı osy memlekette er azamattardyŋ barlyǧy üşın qaruly küşterde qyzmet etu mındettı sanalady. Ol qyzmet 260 künge nemese 8,5 aiǧa sozylady. Ol merzımdı 10 jylǧa bölıp aluǧa mümkındık berıledı. 9 milliondai ǧana adam tūratyn Şveisariianyŋ tūraqty armiiasynyŋ 220 myŋǧa juyq jauyngerı bar (2004 jylǧy reformaǧa deiın 524 myŋ bolǧan). Bıraq olarǧa millionǧa juyq jauynger kez kelgen uaqytta kömekke kele alady. Sebebı şveisariialyq äskeri mındettı azamattar atys qaruyn jäne bükıl amunisiiasyn öz üilerınde saqtaidy. Tek oq-därıler ǧana arnaiy ortaq qoimada ūstalady. Şveisariiada armiiaǧa barudan resmi türde bas tartuǧa bolady. Bıraq būl jaǧdaida bas tartqan azamat on jyl boiy öz tabysynyŋ 3%-yn aiyppūl türınde tölep, äskerdıŋ esepşotyna audaryp tūruǧa mäjbür bolady. Būl el de beibıtsüigış ärı beitarap sanalady. Bıraq bızden artyqşylyǧy sol, onyŋ däl ırgesınde Resei men Qytai siiaqty imperiiaşyl körşılerı joq. Demek ozyq elderdıŋ ömır synynan ötken täjıribesın qabyldasaq, tek ozamyz.
