Japoniia qandai el?
Halyqaralyq reiting Japoniianyŋ bılım ülgısın ärqaşan da aldyŋǧy orynǧa qoiyp keledı. Japoniia bılım salasy boiynşa älemnıŋ aldyŋǧy ondyǧyna kıredı. Adamzattyŋ planetasyndaǧy bılımı men tehnologiiasy, örkenietı damyǧan köşbasşy el. Sondyqtan da bılım ızdegen ärtürlı elderdıŋ azamattary Japoniianyŋ bılım beru täjıribelerınen ötudı armandaidy.
Erte uaqyttarda Japoniianyŋ bılım salasy qytai men koreialyqtardyŋ bılım salasyna täueldı bolǧan. Keiınnen 17 ǧasyrdan keiın Japoniia elı özınıŋ ūlttyq bılım strukturasyn qolyna aldy. 1868 jyldary Japoniianyŋ bılım salasy batystyq ülgıge de qol jetkızgen. Japoniianyŋ bılım beru ülgısı Ekınşı düniejüzılık soǧystan keiıngı jyldarda tübegeilı özgerıske ūşyrap, ūlttyq sipatqa ie boldy, tübegeilı ūlttyq reformalarǧa köştı. Sonyŋ nätijesınde öte quatty Ūlttyq japondyq bılım beru ülgısı qalyptasty. Bılım beru salasy mındettı oqytular men mındettı emes oqytular bolyp ekı tarapqa bölındı. Metepke deiıngı oqytu oryndarynda balalardy mındettı türde oqytpaidy. Kerısınşe, memlekettıŋ qamqorlyǧyna alyp, barynşa äleumettık qamsyzdandyrady. Mūny arnaiy Qamqorlyq jasau ministrlıgı öz qūzıretıne alyp jūmys jasaidy. Oǧan 1 men 3 jas arasyndaǧy balalar kıredı.
Balabaqşalarda oqytu jüiesı bılım jäne mädeniet ministrlıgınıŋ qūzyryna kıredı. Mūnda da balalarǧa qamqorlyq pen äleumettık qamtamasyz etu barynşa qolǧa alynǧan. Oǧan 3 pen 6 jas aralyǧyndaǧy balalar kıredı. Japoniiada jūmys jasamaityn balasy bar analar öz balalaryn memlekettıŋ baǧdarlamalary boiynşa arnaiy oqytu men tärbieleu oryndaryna tegın oqyta alady. Bılım alu eldıŋ konstitusiialyq zaŋy boiynşa barlyq balalar men azamattarǧa mındettı bolyp tabylady.
Japoniianyŋ mektepterınde eŋ aldymen japon tılıne män beredı. Bılım aludyŋ eŋ negızgı bastamasy tıldı üirenu dep qabyldanady. Japon balalaryna ana tılın üirenu barlyq ūlttyq bastamalardyŋ negızı etıp tüsındırıledı. Ony oqytu metodikasy boiynşa ärtürlı deŋgeilerge böledı. Sodan keiın matematikany üiretu mındettı bolyp tabylady. Japoniia mektepterınde matematikanyŋ türlı türlı salalary jüielı türde oqytylady. Matematikany tereŋ oqytatyn Japoniia elı qazırgı uaqytta elektronikanyŋ jetekşı köşbasşysy sanalatyny bekerden beker emes. Japon balalary üşın matematikany igerıp alu qalypty jaǧdai ǧana bolyp sanalady. Matematikadan keiın «Ömırdegı ıs äreket negızderı» degen qyzyq pän oqytylady. Ary qarai gumanitarlyq ǧylymdar, fundamentaldı jaratylystanu ǧylymdaryna köŋıl böledı. Mektepterde ūlttyŋ mädenietı men etikasyna, ūlttyq dıni qūndylyqtaryna asa zor köŋıl böledı. Japon mektepterınde balalar äleumettık deŋgeilerıne qaramastan, barlyǧy da bırtegıs mekteptıŋ formasymen jüredı. Mekteptegı tärtıpke erekşe köŋıl böledı. Sabaq aiaqtalǧannan keiın balalar mındettı türde özderınıŋ synyp bölmelerın kezekşılıkpen tazalap ketedı. Sol üşın kündelıktı jūmys grafigı tüzılıp otyrady. Japon mektepterınde balalardyŋ öz synyptaryn mūntazdai taza ūstauy mekteptegı mädeniet men bılımnıŋ negızgı bastauy bolyp tüsındırıledı.
Tömen deŋgeidegı ūlttyq orta mektepterde mındettı pänder japon tılı men algebra, tarih, geometriia, jäne basqa da pänder oqytylady. Japon tılımen qatar 12 jasqa tolǧan balalarǧa aǧylşyn tılı qosymşa oqytylady. Japoniiada da aǧylşyn tılın halyqaralyq bailanys tılı dep tüsındıredı.
Joǧary deŋgeidegı ūlttyq orta mektepterde de matematika men tehnikalyq pänder mındettı bolyp tabylady. Mūnda tehnikalyq jäne tehnologiialyq pänder tereŋdetılıp oqytylady. Būl mektepterdıŋ qataryna tehnikalyq uchilişeler de kıredı. Būl mektepterde 15 jastan asqan balalar qatarynan üş jyl oqidy. Däl osy aralyqtar men kezeŋderde 95 paiyz japon balalary ūlttyq tärbie men ūlttyq oqytu deŋgeilerınen ötıp şyǧady.
Mıne, japon mektepterınde ūlttyq mäselege besıkten şyqqannan bastap köŋıl bölıp otyrady. Būl negızı öte köp material edı. Men qysqartyp aldaǧy uaqyttarda jazyp otyramyn. Mūnyŋ bızdıŋ eldıŋ pedagogtary üşın de maŋyzy zor. Kezınde Alaş Ökımetınıŋ kösemı Älihan Bökeihan atamyz tekten tekke Japoniianyŋ bılım ülgısımen qazaq balalaryn oqytaiyn dep aitpaǧan edı. Bärıne közı jetkendıkten sol eldıŋ ülgısımen balalardy oqytudy maqsat etken. Ökınışke orai armandary oryndalmai kettı. Sol armandaryn bügıngı ūrpaq oryndasa eken deimız... Qazaq balasyna tehnologiia men bılım kerek. Äitpese, bız äleuettı el bola almaimyz.
Bekbolat Qarjan
"Adyrna" ūlttyq portaly
