Japonııa qandaı el?
Halyqaralyq reıtıng Japonııanyń bilim úlgisin árqashan da aldyńǵy orynǵa qoıyp keledi. Japonııa bilim salasy boıynsha álemniń aldyńǵy ondyǵyna kiredi. Adamzattyń planetasyndaǵy bilimi men tehnologııasy, órkenıeti damyǵan kóshbasshy el. Sondyqtan da bilim izdegen ártúrli elderdiń azamattary Japonııanyń bilim berý tájirıbelerinen ótýdi armandaıdy.
Erte ýaqyttarda Japonııanyń bilim salasy qytaı men koreıalyqtardyń bilim salasyna táýeldi bolǵan. Keıinnen 17 ǵasyrdan keıin Japonııa eli óziniń ulttyq bilim strýktýrasyn qolyna aldy. 1868 jyldary Japonııanyń bilim salasy batystyq úlgige de qol jetkizgen. Japonııanyń bilim berý úlgisi Ekinshi dúnıejúzilik soǵystan keıingi jyldarda túbegeıli ózgeriske ushyrap, ulttyq sıpatqa ıe boldy, túbegeıli ulttyq reformalarǵa kóshti. Sonyń nátıjesinde óte qýatty Ulttyq japondyq bilim berý úlgisi qalyptasty. Bilim berý salasy mindetti oqytýlar men mindetti emes oqytýlar bolyp eki tarapqa bólindi. Metepke deıingi oqytý oryndarynda balalardy mindetti túrde oqytpaıdy. Kerisinshe, memlekettiń qamqorlyǵyna alyp, barynsha áleýmettik qamsyzdandyrady. Muny arnaıy Qamqorlyq jasaý mınıstrligi óz quziretine alyp jumys jasaıdy. Oǵan 1 men 3 jas arasyndaǵy balalar kiredi.
Balabaqshalarda oqytý júıesi bilim jáne mádenıet mınıstrliginiń quzyryna kiredi. Munda da balalarǵa qamqorlyq pen áleýmettik qamtamasyz etý barynsha qolǵa alynǵan. Oǵan 3 pen 6 jas aralyǵyndaǵy balalar kiredi. Japonııada jumys jasamaıtyn balasy bar analar óz balalaryn memlekettiń baǵdarlamalary boıynsha arnaıy oqytý men tárbıeleý oryndaryna tegin oqyta alady. Bilim alý eldiń konstıtýııalyq zańy boıynsha barlyq balalar men azamattarǵa mindetti bolyp tabylady.
Japonııanyń mektepterinde eń aldymen japon tiline mán beredi. Bilim alýdyń eń negizgi bastamasy tildi úırený dep qabyldanady. Japon balalaryna ana tilin úırený barlyq ulttyq bastamalardyń negizi etip túsindiriledi. Ony oqytý metodıkasy boıynsha ártúrli deńgeılerge bóledi. Sodan keıin matematıkany úıretý mindetti bolyp tabylady. Japonııa mektepterinde matematıkanyń túrli túrli salalary júıeli túrde oqytylady. Matematıkany tereń oqytatyn Japonııa eli qazirgi ýaqytta elektronıkanyń jetekshi kóshbasshysy sanalatyny bekerden beker emes. Japon balalary úshin matematıkany ıgerip alý qalypty jaǵdaı ǵana bolyp sanalady. Matematıkadan keıin «Ómirdegi is áreket negizderi» degen qyzyq pán oqytylady. Ary qaraı gýmanıtarlyq ǵylymdar, fýndamentaldi jaratylystaný ǵylymdaryna kóńil bóledi. Mektepterde ulttyń mádenıeti men etıkasyna, ulttyq dinı qundylyqtaryna asa zor kóńil bóledi. Japon mektepterinde balalar áleýmettik deńgeılerine qaramastan, barlyǵy da birtegis mekteptiń formasymen júredi. Mekteptegi tártipke erekshe kóńil bóledi. Sabaq aıaqtalǵannan keıin balalar mindetti túrde ózderiniń synyp bólmelerin kezekshilikpen tazalap ketedi. Sol úshin kúndelikti jumys grafıgi túzilip otyrady. Japon mektepterinde balalardyń óz synyptaryn muntazdaı taza ustaýy mekteptegi mádenıet men bilimniń negizgi bastaýy bolyp túsindiriledi.
Tómen deńgeıdegi ulttyq orta mektepterde mindetti pánder japon tili men algebra, tarıh, geometrııa, jáne basqa da pánder oqytylady. Japon tilimen qatar 12 jasqa tolǵan balalarǵa aǵylshyn tili qosymsha oqytylady. Japonııada da aǵylshyn tilin halyqaralyq baılanys tili dep túsindiredi.
Joǵary deńgeıdegi ulttyq orta mektepterde de matematıka men tehnıkalyq pánder mindetti bolyp tabylady. Munda tehnıkalyq jáne tehnologııalyq pánder tereńdetilip oqytylady. Bul mektepterdiń qataryna tehnıkalyq ýchılıeler de kiredi. Bul mektepterde 15 jastan asqan balalar qatarynan úsh jyl oqıdy. Dál osy aralyqtar men kezeńderde 95 paıyz japon balalary ulttyq tárbıe men ulttyq oqytý deńgeılerinen ótip shyǵady.
Mine, japon mektepterinde ulttyq máselege besikten shyqqannan bastap kóńil bólip otyrady. Bul negizi óte kóp materıal edi. Men qysqartyp aldaǵy ýaqyttarda jazyp otyramyn. Munyń bizdiń eldiń pedagogtary úshin de mańyzy zor. Kezinde Alash Ókimetiniń kósemi Álıhan Bókeıhan atamyz tekten tekke Japonııanyń bilim úlgisimen qazaq balalaryn oqytaıyn dep aıtpaǵan edi. Bárine kózi jetkendikten sol eldiń úlgisimen balalardy oqytýdy maqsat etken. Ókinishke oraı armandary oryndalmaı ketti. Sol armandaryn búgingi urpaq oryndasa eken deımiz... Qazaq balasyna tehnologııa men bilim kerek. Áıtpese, biz áleýetti el bola almaımyz.
Bekbolat Qarjan
"Adyrna" ulttyq portaly
