QARAǦANDY
Tuǧan jerge talantyŋdy qişy bar,
Öleŋ arna,
Än asqaqtat,
Küi şyǧar.
Qaraǧandy – Qazybektıŋ şapany –
Şalǧaiynda Saryarqanyŋ isı bar.
Küdıreise şahtalardyŋ jotasy
Auasynan kömır dämın tatasyŋ.
Qaraǧandy – köre bılgen kısıge
Tättımbettıŋ küilerınıŋ notasy.
Almas qylyş, qynda jatyp jūqardyŋ,
Keler älı baldaǧyŋnan tūtar kün.
Alba-jūlba ala būlttyŋ ışınde
Elesı jür buyrqanǧan Būqardyŋ.
Qaraǧandy – alǧy sözı ǧasyrdyŋ,
Nürken bolyp ataǧyŋdy asyrdyŋ.
Temırtaudyŋ budaq-budaq tütını –
Şamyrqanǧan şumaqtary Qasymnyŋ!
Qajet kezde – patşaǧa da taqsyŋdar,
Qajet kezde – aqqa Qūdai jaqsyŋdar.
Qaraǧandy – zamananyŋ betıne
Bylş etkızıp tükıretın S.Aqsūŋqar.
Alty alaşqa azyq bolǧan aqyly
Qaraǧandy – ol Aqbaidyŋ Jaqyby.
Qaraǧandy – Qarabastyŋ türmesı,
Tauqymettıŋ temır qūrsau taqymy!
Kenşı qazaq maŋdai terın sydyryp
Jatqan jerge kelu qiyn qydyryp.
Qazaǧymnyŋ qatqan kezde qabaǧy
Qaraǧandy – tüiıletın jūdyryq.
Qaraǧandy – qasiettı ol Otan,
Qaraǧandy – eskı tarih, jaŋa taŋ.
Qazaǧymnyŋ aşylǧanda qabaǧy
Qaraǧandy – aialaityn alaqan!
Aitaryŋdy jasqanbai ait, tıl ötkır,
Qaraǧandy – dürsıldegen jürek būl.
Qaraǧandy – qara baqan sekıldı
Qazaqstan şaŋyraǧyn tırep tūr.
Köptei körıp, qūrmettegen az ūlyn,
Qaraǧandy – maŋdaidaǧy jazuym.
Qaraǧandy – qadırımdı ızdesem –
Qaita ainalyp tauyp keler qazyǧym!
***Qūldyŋ sözın qūrdym zaman ırıkter,
Maidanǧa älı şyǧarsyŋdar mınıp ker.
Äzäzıldıŋ äldiıne arbalyp,
Ūiyqtap qalǧan joqsyŋdar ma, ei, jıgıtter!
MŪSTAFA ŞOQAI
Qazaq elı – el ǧoi dep endı ırgelı
Köŋılımdı kümänsız sendırgelı,
Tarihyma täu etıp,
kelıp tūrmyn.
Beiıtıne Şoqaidyŋ Berlindegı.
Üiırıldı taŋdaiǧa jyr tättısı,
Ülgı bolar kısı edı ūrpaqqa ısı.
Täuelsızdık jolynda täuekel dep,
Qūrban bolǧan qazaqtyŋ bır toqtysy.
Būltqa kırıp barady ūrlanyp kün,
Jetımsırep beiıtı tūrdy alyptyŋ.
Bır uys bop bürısıp jatuyn-ai,
Qaita tumas kösemı bır halyqtyŋ.
«Bız – būlaqpyz.
Mūstafa Şoqai – teŋız,
Türkıstanmen esımın ataidy egız», –
Dep tılmaşqa jatyrmyn tüsındırıp,
Ūqpady ma, ūqty ma noqai nemıs?!
Taŋ edı ǧoi Mūstafa türer tündı
Maŋdaidaǧy marǧasqa maŋǧazymdy
U bergen qasqyrdai ǧyp kım öltırdı?
«Qaharmanym qatarǧa qosylşy» dep
Otyrmady bır qazaq basyn süiep.
Oralǧanmen ruhy tuǧan jerge,
Jatyr älı jat elde asyl süiek.
Qabyl bolmai baiaǧy aq batasy,
Küŋırenıp jatyr ma datqa atasy.
Kırıp bara jatqandai qara jerge,
«Mūstafa bei» dep jazǧan taqta tasy.
Jaisyzdau bop jatqany-ai şırkın erdıŋ, –
Dep basyŋa kümbezdep üi tıger kım?
Terezeŋdı teŋ ūstap, türkımın dep
Jetegıne jürmep eŋ Gitlerdıŋ.
Qapiiada mert bolǧan qyrǧi qūsym,
Kösemderdıŋ auzyna qūm qūidy şyn.
Şoqaiūly şabyna şoq tüsırse,
Stalin de tört bölgen tüngı ūiqysyn.
Talaily taǧdyry üşın alty Alaştyŋ
Azabyn aqyrettıŋ arqalastyŋ
Balapanyn aldyrǧan boztorǧaidai
Jer men kök arasynda jantalastyŋ!
Asyl edı Mūstafa.
Sol asyldyŋ
Täu etedı jat jerde molasyn kım?
Tasbauyr el talpynyp ızdemedı-au,
Taǧdyryna täuelsız talas ūldyŋ!
Qadırıne jetpesek bar asyldyŋ
Tausylady tasmaŋdai şarasy ūldyŋ.
Eleidı dep el qaşan esıl erdı
Sol beiıttıŋ basynda alasūrdym.
Şoqai dese qalady tıl kürmelıp,
Eşteŋe aityp elge bız ülgırmedık.
Qor ettık pe būl sözdı jetesızge,
Şyǧara almai şylbyrdan büldırgelık.
Şeneunıktıŋ tılınde şüldırledık,
El şetıne Şoqaidy ıldır dedık.
...Osy armanym amanat saǧan, Ūlym,
Sen ekeumız ketpespız bır künde ölıp!
ABAIǦA ÖKPELEU
Jyrymen jürek dertın emder kei kün,
Men Abaidy eşkımge teŋgermeimın.
Aqiqatyn aitqanda, ūly ūstazdy,
Özım tuǧan äkemnen kem körmeimın.
Äkeŋnen jaqyn sırä, kısıŋ bar ma,
Bastyrsa,
Sol bastyrar ısıŋdı alǧa.
Öleŋ menı ögeisıp qalsa,
Abaidan
Medet sūrap jüremın qysylǧanda.
Jyr-jarysta ärkımge bas qaiǧy dep
Abai-äkem jūmbaǧyn aşpaidy köp.
...Qazaq beker aitpaǧan:
Äkenıŋ de
Jaqyndyǧy jezdeden aspaidy dep!
QAZAQ BALASYN QAIRAU
Şejırenı şiyrlap tarata alam,
Tusaq, tuǧan şyǧarmyz är atadan.
Özıŋdı özıŋ süirelep, qatarǧa qos,
Ei, qazaqtyŋ balasy qara taban!
Qaryndaspyn, qandaspyn, jürektespın,
Sol jürekten men saǧan tılektespın.
Alp-alp basqan atalar äuletımız,
Senen asyp tuǧan joq bılektı eşkım.
Köpten kömek kütpei-aq,
dostan – qaiyr,
Tasmaŋdaidan taǧdyrdy jasqanbai ūr.
Sen tuǧanda quanǧan äke-şeşeŋ
Berdı ǧoi dep Täŋırım qoşqardai ūl.
Künge qarap, qyrandai qanatyŋ ker,
Senı körıp serpılsın qara tünder.
Sūramaidy Qūdaidan ūldy qazaq
Jürse eken dep äiteuır sanatynda er.
Jaisaŋsyŋ, sen,
Jarqyldap jür endeşe,
Jıgıt oŋbas – jıgerdı şıderlese,
Ülesıŋdı tartyp al, sūrap alma,
Eşkımnen de imenbe.
Jıberme ese!
Syr qadırı – tek qana sūrasqanşa,
Jat tügılı, jaqynǧa syr aşpa onşa.
Sen basqadan artyqsyŋ – anaŋ eger
Quanǧany qalja jep ras bolsa!
Bolu kerek jıgıtte aila küştı,
Parasatpen paiymda paidaly ıstı.
Barşa qazaq elınıŋ baq-talaiy
Taǧdyryŋa bır senıŋ bailanysty.
Jıgıtsıŋ be, maqsaty, mūraty bar,
Qūz basynan qūljaŋdy qūlatyp al.
Jarq etetın saǧatyŋ soǧady älı,
Oqtalmaǧan myltyq ta bır atylar.!
Öz jolyŋdy tabatyn jettı künıŋ,
Alǧyrlyǧyŋ körınsın,
eptılıgıŋ.
Bolsaŋ bolyp, bolmasaŋ – bordai tozyp
Tanylatyn şaq osy tektılıgıŋ!
Sen oŋbasaŋ, oŋady qaidan halyq?
Toidan qalsaŋ qamyqpa.
Oidan qamyq.
Alamanǧa tüskende bäigeŋdı alyp.
Sen jüruge tiıssıŋ jairaŋ qaǧyp. Tauqymetın tartsaŋ da azaptyŋ köp, Quana bıl, qaraǧym, qazaqpyn dep. Atyŋdy säl ozdyrsaŋ, sol qazaǧyŋ Jıberedı myqty ǧyp. Özı-aq, Kündep! AQYNNYŊ JARY Tünderdıŋ endı serpı qanatyn, Kün keldı demdı erkın alatyn. «Keledı qaityp öleŋın aityp» Soǧystan tapqan dertı bar aqyn. Tızgını qolǧa tigen sät endı, Sabaǧa tüspek üilense äpendı. Sabylyp ızdep, Sabyrsyz jürek, Saǧynyp qūşty süigen Säpendı. Moinyna jar bop kelıp asyldy, Köŋıldıŋ şemen şerı basyldy Säpen sūlu da serıgım dedı Sūr şinel kigen serı Qasymdy. Şerlı bolmasaŋ, şerdı ūǧasyŋ ba, Erkeleseŋ de, erdı basynba. Serınıŋ serttei sözıne senıp Taǧdyryn Säpen berdı Qasymǧa: – Ainalsyn, - dedı; – sertıŋe sertım, Dertıŋdı menıŋ dertım etermın Änıŋdı senıŋ aityp ötermın, Küiıŋdı senıŋ şertıp ötermın. Bır ǧana sözdı sūrasyp almaqpyn: Şyn süiseŋ – sertte tūrasyŋ, ardaqtym. Peiılın maǧan näsıp ete gör Aişany süigen Rasul Allahtyŋ! Jür eken jürek tek ışten jüdep, Taptym-au jeber perıştemdı dep,Säpen sūraǧan sol auyr sertke
Senısken jürek
kelıstı eljırep.
– Dauasyz jalǧyz sebepke ainalyp,
Tek ajal bızdı bölektei me anyq?
Sadaǧaŋ bolsyn Säpenıŋ onda,
Öteiın senı böbektei baǧyp!
Quantyp közın körıktı Ai, Künı,
Qalar dep şoşyp sönıp qai künı,
Qasymnyŋ jary qasynda jürdı
Bölıp baqytty, bölıp qaiǧyny.
Körsetpei közden şyq qūlaǧanyn,
Uyn da bırge jūtty qalanyŋ.
Qasymmen bırge jadyrap külıp,
Qasymmen bırge şytty qabaǧyn.
Torǧyn dep kiıp eskı köilektı,
Qasymmen bırge keştı beinettı.
Tarpaŋdau aqyn taryqqan jardyŋ
Keiıgen sözın estımei kettı.
«Qamyǧyp kelsem – külıp tūrasyŋ,
Dertımnıŋ baryn ūmyttyrasyŋ».
Öleŋnıŋ otyn laulatyp jaǧyp,
Jauraǧan jaryn jylytty Qasym.
Azaidy dertı, basyldy mūŋy,
Köŋıldıŋ jainap aşyldy gülı.
Saqypjamaly – Qasymnyŋ jary,
Qasymnyŋ aiy, Qasymnyŋ künı.
Jarynyŋ közı – sezım ainasy,
Jalt ete qalǧan kezın oilaşy.
Qasymnyŋ jary – özı Laurasy,
Qasymnyŋ jary – özı Läilasy.
Degen joq dertke basym bailandy,
Aqyndy kördı dosyndai mäŋgı.
Zäredei selkeu arada qalmai,
Säpennıŋ özı Qasymǧa ainaldy.
Aqylyn qūiar arna tabyldy,
Üiınde jūmaq ornata bıldı.
Mahabbatynyŋ şyraǧyn jaǧyp
Täŋırge emes, jarǧa tabyndy.
Sözbenen somdap taza symbatyn
Jürekke mäŋgı jazasyŋ ba atyn.
Aqylman äiel – aqynnyŋ baǧy
Aqynnyŋ sory – mazasyz qatyn.
Jelıkse aqyn – jerı köterer,
Jelıkpen jyrdyŋ jerıgı öteler.
Täŋırım, barlyq aqynǧa sondai
Ainymas jardy serık ete gör!
Qosylyp ünı egız būlaqtyŋ
Jemısın halal jegızdı baqtyŋ.
Segız jyl bırge däuren keşırdı
Saltanatyndai segız jūmaqtyŋ.
Öbektep dertın, jarasyn emdedı,
Aldyrdy qolǧa anasyn eldegı.
Otqa da tüstı päruana jary,
Ajalǧa bıraq şamasy kelmedı.
Öleŋın jazyp hatyndai mäŋgı
Qasymy ölmes aqynǧa ainaldy.
Şarasy qaisy, şyraǧy sönıp,
Hoş aitar sätı jaqyndai qaldy.
Elestet közge Qasym ajalyn,
Sualtty syrqat asyl ajaryn.
Ömırden öter saǧaty jetıp,
Şaqyrdy Qasym qasyna jaryn.
Qaltqysyz süigen qyz esınde edı,
«Jastyǧymdy özı tüzesın» dedı.
Sylq ete qaldy Qasymnyŋ basy
Saqypjamaldyŋ tızesındegı.
Ömır tausyldy. Sairan basyldy.
Ajal kep aldy qairan Qasymdy.
Ūiyqtap kettı Aişa anamyzdyŋ
Tızesındegı Paiǧambar syndy.
Sözınen sypsyŋ şoşymai eldıŋ,
Keledı men de osylai ölgım.
Peiışte nūryn şalqytsyn Allah
Aqyndy süigen asyl äieldıŋ!
TŪMANBAI MOLDAǦALİEV
Qonardai baqyt qūsy özı-aq qolǧa,
Tuǧanmen jaqyn jerde – Qazatkomda.
Batqan ol belşesınen beinet-suǧa,
Keşırgen basynan köp azapty ol da.
Aǧaştyŋ būtaǧyna jemıs bailap,
Janaryn quantqanmen kelıstı aimaq
Qamyǧyp on jasynda jüretın ol,
Keşıkken künbatysta jeŋıstı oilap.
Qazatkom arasynda Qyr-Baltabai,
Jar keşıp jalaŋaiaq jürdı ol talai.
Qūidy onyŋ keudesıne dybystaryn
Änşı qūstar saltanat qūrǧan toǧai.
Aimalasyp aŋyzaq – aptappenen
Qyr asyp, qyrman jaqqa kettı atpenen.
Jyp-jyly Jetısudıŋ jaŋbyrlary,
Qūiǧyzyp qūlaǧyna jattatty öleŋ.
Jazuǧa jattyqpaǧan sausaǧy älı
Saqany şiyruǧa ausa-daǧy,
Oiynnyŋ balasynyŋ oiyn jaulap,
Sybyrlap söz üirettı tau samaly.
Tolsyn dep dıŋgegınen daryn-yntaŋ,
Sebelep jüregıne jaryǧyn taŋ
Ainaldy qyz-kelınşek syrlasyna,
Qūrdasyna ainaldy kärı-qūrtaŋ.
Şuaqtap şumaq qonyp şi basyna,
Şara joq közdıŋ jasyn tyimasyna
Jūbatyp özın-özı uılımen,
Jeidesın jyr-jıgıttıŋ kidı asyǧa.
Qol būlǧap qiyndyqtyŋ köp qamaly,
Auyldan şyqpasa da soqpaǧy älı
Şyryldap boztorǧaidai bala jürek,
Onyŋ aqyn bolmauǧa joq-ty amaly.
Öleŋ alǧan, al dese – altyn almai,
Jyr üşın jaratylǧan qalpy qandai.
Ilındı Äuezovtıŋ auyzyna,
Auzynan öleŋ tökken sol Tūmanbai.
Būl künde alty alaştyŋ boldy aǧasy,
Jemıske jyr baǧynda toldy aǧaşy.
Jür endı jyr elınde bilık qūryp,
Keşegı Qazatkomnyŋ sol balasy!
