Jaŋadan sailanǧan mäjılıs deputaty şeteldıkterge tūrmysqa şyǧatyn qazaq qyzdaryna salyq salu turaly aitty. Būl mäsele qoǧamdy ekıge jardy. Oǧan qarsylar da, ony qoldaityndar da kezdesedı.
BÄRI NEDEN BASTALDY?
2022 jyldyŋ 11 qaraşasynda kezekten tys prezident sailauyna ümıtkerler arasyndaǧy teledebatta kandidat Qaraqat Äbden şeteldıkterge tūrmysqa şyqqan qazaq qyzdaryna salyq saludy ūsyndy.«Eger qyz tūrmysqa şyqqysy kelse, men ne aita alamyn – baqytty bolsyn. Bıraq qazır eseppen üilenetın jastar köp. Bız dästürdı saqtau tūrǧysynan qarauymyz kerek. Bızdıŋ qyzdar – bızdıŋ qūndylyǧymyz. Men şeteldık azamatqa tūrmysqa şyqqysy keletınderge ülken salyq saludy ūsynamyn. Sodan keiın qyzdar men olardyŋ ata-analary oilanatyn şyǧar», – degen bolatyn Qaraqat Äbden.Al 20 qaraşada kezekten tys prezident sailauy ötıp, Qaraqat Äbden sailauşylardyŋ bar bolǧany 2,6 paiyz dauysyn jinady. Söitse de ol ümıtkerler arasynda dauys jinau jaǧynan üşınşı adam boldy. Ony qoldap 206 206 sailauşy dauys bergen.
QAITA ORALǦAN QARAQAT HANYM
Prezident sailauynan kandidat bolyp qaitqan Qaraqat Äbden biyl «Auyl» partiiasynyŋ qatarynda kezekten tys mäjılıs sailauyna qosyldy. Söitıp ol partiialyq tızımmen mäjılıs deputaty atandy. Oǧan atalǧan partiiaǧa ötu ūsynysy qai taraptan bolǧany belgısız.«Baiqasaŋyzdar, prezident sailauynda Qaraqat Äbdennıŋ tūjyrymdamasy halyqtyq dästürlermen, auyldyq baǧyttaǧy dästürlermen bailanysty boldy. Sondyqtan onyŋ dästürdı, mädeniettı, adami kapitaldy, şyǧarmaşylyqty damytu ideiasy – bız ūstanǧan negızgı baǧyttardyŋ bırı. Sondyqtan Qaraqatty qatarymyzǧa quana qabyldadyq», - degen «Auyl» partiiasynyŋ töraǧasy Äli Bektaev.Mäjılıstıŋ alǧaşqy otyrysynan keiın jurnalisterdıŋ cūraqtaryna jauap bergen Qaraqat Äbden prezident sailauynda aitqan ūsynysyn ärı qarai jüzege asyratynyn aitty. Onyŋ ışıne özı atap aitpasa da, «qalyŋdyq salyǧy» da qamtylatyny baiqaldy.
«Osyǧan deiın aitqanymnyŋ bärı, barlyq ideialarym, ainalysqan barlyq mäselelerım, olar menıŋ keiıngı qyzmetımde jalǧasyn tabady. Qazır aityp otyrǧandarymdy jäne qalai jürgızıletının tüsındıru kerek. Nege engızbeske?!» – dedı Qaraqat Äbden tılşıler saualyna jauap bere kele.
TÜRKIMENSTAN TÄJIRİBESINE QARSYLYQ
Osydan keiın qoǧam belsendılerı Qaraqat Äbdennıŋ ūsynysyna narazylyqtaryn bıldıre bastady. Qūqyq qorǧauşy, NeMolchi.kz qorynyŋ jetekşısı Dina Taŋsärı Qaraqat Äbdennıŋ äielderdıŋ qūqyqtary turaly konstitusiialyq normalardy saqtamaitynyn alǧa tartty. Sondai-aq Qaraqat Äbdendı deputattyq mandatynan aiyru turaly petisiia jariialady.«Deputat bola otyryp, ol äielderdıŋ qūqyqtaryn kemsıtu, jynystyq jäne ūlttyq negızder boiynşa konstitusiialyq emes normalardy ılgerıletu nietın rastady», – delıngen petisiia mätınınde.Qoǧam belsendısınıŋ sözınşe, būl Qazaqstan Konstitusiiasynyŋ 39-babyn būzu bolyp tabylady. Al partiialastary Qaraqat hanymnyŋ ūsynysyna qarsy emesın bıldırdı.
«Bız tyiym salmaimyz. Är deputattyŋ jeke pıkırı bar. Qaraqat Äbden būǧan deiın, prezident sailauyna qatysqanda da būl turaly aitqan. Fraksiianyŋ pozisiiasy bölek, deputattyŋ pozisiiasy bölek. Sondyqtan būl sūraq fraksiiada qaralady», - degen Mäjılıstegı «Auyl» fraksiiasynyŋ jetekşısı Anas Baqqojaev.Mūndai täjıribe körşıles tomaǧa tūiyq Türkımenstanda bar bolyp şyqty. Şeteldıkterge tūrmysqa şyqqan qyzdarǧa arnalǧan salyq türı Türkımenstanda 2001 jyldyŋ jazynan bastap engızılgen. Türkımenstan azamatynan qalyŋdyq alǧysy keletın küieu jıgıttıŋ qaltasynda 50 myŋ AQŞ dollary boluy tiıs. Küieu jıgıtke salynatyn salyq «qalym» dep atalady. Qazaqşa aitqanda, memleketke berıletın «qalyŋ mal». Būl salyq tıkelei memleket qoryna tüsedı. Onyŋ üstıne küieu jıgıt Türıkmenstanda kemınde bır jyl tūruy kerek, sondai-aq jeke mülkı boluy tiıs.
«JAI PIKIRGE BOLA PETİSİIа JARİIаLAU DA ASYRA SILTEU»
Mäjılıstıŋ jaŋa deputattarynyŋ bırı, mamandyǧy zaŋger Abzal Qūspannyŋ pıkırınşe, «qalyŋdyq salyǧyn» mındetteitın zaŋ qabyldau mümkın emes.
«Kez kelgen zaŋ aldymen logikaǧa qūrylady. Bıraq būl bızdıŋ zaŋnamaǧa da, ūlttyq mentalitetımızge de kelmeitın dünie. Özım qarsymyn. Sebebı Konstitusiiada äiel, ne erlerge qatysty jekelegen şekteu joq. Jalpy būl ūsynys zaŋymyzdyŋ negızıne qaişy keledı. Menıŋşe, mūndai zaŋ qabyldau mümkın emes», - deidı ol.Mäjılıske ekınşı märte deputat bolǧan Aidos Sarym petisiia Qaraqat Äbdendı mandatynan aiyra almaidy dep esepteidı.
«Är adamnyŋ öz oiy, öz pıkırı bar. Qazaq qyzdary şeteldıkterge tūrmysqa şyǧyp jatyr, jıgıtterımız özge ūlt ökılderınıŋ qyzdaryn alyp jatyr. Bız olardyŋ taǧdyryna, taŋdauyna qalai memlekettık nemese zaŋnamalyq tūrǧyda äser ete alamyz? Mūndai ūsynystar jaqsylyqqa alyp barmaidy. Osylai bırınşı tiymdy, ekınşı tiymdy qabyldarmyz, soŋynda qalai konslagerde otyrǧanymyzdy baiqamai qaluymyz mümkın. Dina Taŋsärı aldymen zaŋnamany oqyp alǧany jön şyǧar. Deputattardy kerı qaitaruǧa petisiia äser ete almaidy. Ol jekelegen bırmandattyq okrugter arqyly sailanǧandarǧa ǧana jaramdy. Däl osy Qaraqat Äbdennıŋ mäselesın öz partiiasy ǧana şeşe alady», - dedı Aidos Sarym.Saiasattanuşy Dos Köşımnıŋ pıkırınşe, adam qūqyqtaryna qatysty mäselelerdı zaŋmen retteu dūrys emes.
«Kezınde bızdıŋ parlament ekı äiel alu kerek pe degen mäselenı talqylaǧan. Būl da sol siiaqty. Jalpy Qaraqat Äbdennıŋ aitqany adam qūqyqtaryna qatysty bolyp otyr. Al adam qūqyqtaryn qandai da bır zaŋmen, salyqpen retteu ülken qatelık. Al halyq ony mandatynan aiyryp, qaita şaqyryp ala almaidy. Jai ǧana pıkırge bola petisiia jariialaudyŋ özı asyra sılteu», - deidı Dos Köşım.Qazaqstan qoǧamynda dauly mäsele tuyndaǧanda ekı äiel alu, «toqal» mäselesı söz bolyp tūrady. Mäselen, 2016 jyly «jer mitingısınıŋ» qarsaŋynda taǧy bır Qaraqat – änşı Qaraqat Äbıldina küieuı Qydyrälı Bolmanovty tuǧan künımen qūttyqtap, oǧan «ekınşı äiel alyp beruge şeşım» qabyldaǧanyn jazǧan. İnstagramdaǧy būl post qoǧamda keŋınen talqylanǧan. Keiın Qydyrälınıŋ özı baspasözde «qantögıs qaupınıŋ aldyn alu üşın osyndai kışkentai amalǧa» barǧanyn moiyndaǧan. Al biyl 19 nauryzda ötken mäjılıs sailauynyŋ nätijesıne orai da dau qozdaǧany belgılı. Sailaudan soŋ eskılı, jaŋaly keibır deputattardyŋ jasaǧan mälımdemelerı men äreketterı de rezonans tudyrǧan. Sondaida Qaraqat Äbdennıŋ degenderı de el nazaryn audarǧan oqiǧaǧa ainalyp otyr.
Oralbai MERGENBAIŪLY
"Adyrna" ūlttyq portaly
Ūqsas jaŋalyqtar
