Taivan araldary men Oŋtüstık Qytai teŋızındegı äskeri rejim
AQŞ-tyŋ Qytaiǧa qarsy ekonomikalyq sanksiiasy men äskeri rejimdegı ses körsetuı üdep barady.
Osydan bıraz uaqyt būryn Argentinada ötken Ülken jiyrmalyqtyŋ G-20 sammitınde AQŞ prezidentı Donald Tramp pen Qytai prezidentı Si Szinpidıŋ arasynda ekı eldıŋ importtyq tauar ainalymyndaǧy baj salyǧy men ekonomikalyq sankiialardy alyp tastau boiynşa kezdesu ötken bolatyn. Ülken jiyrmalyqtyŋ sammitınen keiın AQŞ taraby özınıŋ Qytaiǧa qarsy beitarap ūstanymda bola almaitynyn aşyq bıldırdı. Amerika ökımetı Qytaidyŋ 250 milliard AQŞ dollaryna baǧalanatyn import tauarlaryna baj salyǧyn arttyryp jıberdı. Būl körsetkış jaqynda ǧana 200 milliard dollar bolatyn.
Sonymen qatar, AQŞ ökımetı juyq arada Qytaidan keletın importtyŋ tauarlardyŋ ekınşı tolqynyna taǧy da jaŋa sanksiialyq paketterdıŋ daiyn ekenın aşyq aitty. Onyŋ kölemı 267 milliard AQŞ dollaryn qūraityny belgılı bolyp otyr. Būl auyrlatylǧan ekonomikalyq sanksiialardan Qytai ekonomikasy auyr zardap şegıp, toqyrauǧa tap bolyp jatyr. Qytai men AQŞ tyŋ arasyndaǧy bır jyldyq tauar ainalymyn 740 milliard AQŞ dollarynan joǧary dep baǧalasaq, qazırgı ekı rettık sanksiialar tolqyny az uaqyttyŋ ışınde (jarty jylǧa jetpeitın uaqytta) Qytaiǧa orasan şyǧyndy alyp kelgelı tūr. Mūnyŋ saldarynan Qytaidaǧy myŋdaǧan kışı käsıporyndar men jüzdegen ırı korporasiialar jūmysyn toqtatuy da mümkın, Osynyŋ aldynda AQŞ-tyŋ tarapynan salynǧan sanksiialardyŋ zardabynan Qytaidaǧy IT tehnologiia salasynda ülken kompaniialar jūmysyn toqtatty. Qazır IT tehnologiialar salasynda qytaida jasalyp jatqan joǧary öndırıstı mikroshemalar men jasandy intellektı qūrylǧylardyŋ jūmystary toqtap, eksperttık baqylauǧa alyndy. AQŞ Qytaidyŋ arnaiy zertteuler jürgızetın salalary men strategiialyq sektorlaryn qadaǧalap, olardyŋ Japoniiamen, Kanadamen, Jaŋa Zelandiiamen, Oŋtüstık Koreiamen, Taivanmen bailanys jasaityn lobbistık qyzmetterınıŋ bärıne tosqauyl qoiyp jatyr.
Osynyŋ saldarynan «Huavei» men «ZTE» kompaniialary dabyl qaǧyp, Qytaidyŋ ūlttyq qauıpsızdıgıne ziian kelıp jatqanyn aşyq aityp otyr. Däl qazırgı uaqytta Vaşington Pekinnıŋ tehnologiialyq äleuetıne öte küştı soqqy jasap otyr. Tıptı toqtatyp tastady desek te bolady. Bırneşe baǧyttaǧy ekonomikalyq sanksiialardyŋ soqqysynan däl qazır Qytaidyŋ ūlttyq quaıpsızdıgıne de orasan ziian kelıp jatyr.
AQŞ-tyŋ Qytaiǧa däl osylai şüilıguınıŋ astarynda bırneşe sebepterı bar. Osydan bıraz uaqyt būryn AQŞ tarapy Qytaidaǧy özge etnostardyŋ quǧynǧa ūşyrap, arnaiy saiasi üirenu lagerlerıne jabylyp jatqanyn aiyptap, ony halyqaralyq adam qūqyqtary boiynşa normalardy elemeu dep aiyptap, eskertu jasaǧan bolatyn. Ekınşı jaǧynan, AQŞ tarapy Qytaidyŋ «Bır beldeu – bır jol» degen ǧasyrlyq jobasynyŋ ıske asuyna müddelı emestıgın aşyq aityp, Euroodaqtyŋ bırneşe elderıne ündep, Qytaiǧa qarsy sanksiialyq ūstanymdy küşeituge şaqyrdy. AQŞ tarapy Qytaidyŋ ışındegı ölkelık avtonomiialardyŋ barlyǧynyŋ derbestıgın qoldap, olarǧa da araşa boluǧa daiyn ekenın jetkızıp otyr.
AQŞ qazır Oŋtüstık Qytai teŋızınde äskeri rejimdı küşeittı. Taivan AQŞ-tyŋ yqpalyna öttı. Ainalasyndaǧy memleketter men mūhittaǧy araldardyŋ köbısıne äskeri bazalaryn ornatyp tastady. Taivan araldaryna AQŞ-tyŋ bırneşe äskeri teŋız jäne qorǧanys küşterı ornatyldy. Däl osy tūstan AQŞ-tyŋ Qytaiǧa qarsy äskeri operasiialary bastaluy da mümkın ekendıgı boljanyp otyr. Alyp derjavlardyŋ arasyndaǧy qiian keskı tartys AQŞ-ty maŋailaǧan keibır kışı elderge (Taivan, Vetnam, Polşa, ırılerı Türkiia, Ündıstan) tiımdı bolyp jatqanymen, Ülken jiyrmalyqtyŋ ekonomikasy örlegen elderıne (Europa elderı, Japoniia, Avstraliia, Kanada, Oŋtüstık Koreia) öndırıs pen tehnologiia jaǧynan kerı äsetın tigızıp te jatyr. AQŞ ökımetı däl osy ekonomikalyq quaty myqty elderdıŋ barlyǧyn da Qytaidyŋ jymysqy saiasaty men halyqaralyq saiasattyǧy kerı ūstanymyna qarsy tūruǧa özdıgınen müddelı etıp jatyr. Qytaidyŋ qazırgı halyqaralyq saiasattaǧy ūstanymyna būl elderdıŋ barlyǧy derlık qarsy şyǧuda. Olai etpegen jaǧdaida būl müddelı memleketterdıŋ barlyǧynyŋ ǧylymi äleuetterıne, strategiialyq damu sektorlaryna, sauda qarym-qatynastaryna, ışkı öndırısıne kerı ipmuls kelıp otyr. Qytaiǧa baǧyttalǧan ekonomikalyq soǧystar Qytaidyŋ aviaǧaryştyq salasyna, zamanaiu öndırısterınıŋ äleuetıne de auyr tiıp jatyr. Osy sektorlarynyŋ barlyǧy da kezınde AQŞ-tyŋ tarapynan qoldau tapqan. Odan basqa da korporasiialarda däl qazır aiyppūl töleu men zaŋdy teksetıster küşıne engen.
Körşı bolyp otyrǧan alyp derjava Qytaidan şettegı jaiǧasqan elderdıŋ bärı de qauıptenıp jatqanda, Jaratuşym bızdıŋ qazaǧymyzǧa jar bolsyn! Qytai alyp aidahar, jan jaǧyndaǧy kışı elderdı uysyna alyp barady. Qytaidyŋ saudasynyŋ özı älemdegı ülken soǧystyŋ naq özı. Bız de Qytaidan saqtanaiyq! Alyp aidahardy tek qana alyp küş qūlata alady.
Bekbolat Qarjan
"Adyrna" ūlttyq portaly
