19 säuırde Astanada «QR-nyŋ Bäs tıgu jäne lotereia biznesınıŋ Özın-özı retteu ūiymy» assosiasiiasy oiyn biznesın retteuşı – Qazaqstan Respublikasy Mädeniet jäne sport ministrlıgı, 4H Agency konsaltingtıgımen bırlesıp «Oiyn biznesın retteu: halyqaralyq täjıribe jäne Qazaqstan» atty halyqaralyq konferensiia ötkızdı. Jiynǧa QR Mädeniet jäne sport ministrlıgı, QR Işkı ıster ministrlıgı, QR Aqparat jäne qoǧamdyq damu ministrlıgı, Qarjy monitoringı agenttıgınıŋ qyzmetkerlerı, QR Qarjy naryǧyn retteu jäne damytu agenttıgı, Aqmola oblysynyŋ käsıpkerlık jäne turizm basqarmasy, Almaty oblysynyŋ turizm basqarmasy, 4H Agency halyqaralyq konsaltingtık agenttıgınıŋ qyzmetkerlerı jäne TMD elderınıŋ oiyn biznesın retteuşıler jäne oiyn biznesınıŋ ökılderı qatysty. Aita keteiık, Qazaqstanda oiyn biznesın retteu turaly mūndai auqymdy deŋgeidegı konferensiia alǧaş ret ūiymdastyryldy. Şarany ötkızuge Mädeniet jäne sport ministrlıgınıŋ, Bukmekerlık ÖRŪ qoldau bıldırdı. Qazaqstannyŋ memlekettık organdary bäs tıgu salasyna arnalǧan halyqaralyq konferensiiaǧa alǧaş ret qatysyp otyr. Özektı taqyrypqa arnalǧan jiynda sarapşylar men TMD elderınen kelgen qonaqtar: sala qatysuşylarynyŋ özara ärekettesuı, oiyn industriiasynyŋ europalyq retteuşılerı qyzmetınıŋ erekşelıkterı, «jauapty oiyn» qūmar oiyndardyŋ prinsipterı, oiyn industriiasynyŋ tūraqty damuy, ekonomika men bizneske äserı, bukmekerlerdıŋ salyq töleuı, zaŋsyz operatorlardyŋ oiyn biznesıne äserı turaly talqylady. Al damyǧan elderde oiyn industriiasyn retteuşıler qyzmetınıŋ erekşelıgı nede? 2023 jyly oiyn biznesın retteu – lisenziia türlerı, ärtürlı elderdegı oiyn operatorlaryn lisenziialau prosesı (tolyq tyiym salu, monopoliia, jekelegen salalyq vertikaldarǧa tyiym salu jäne aşyq naryq) qalai jüzege asady? Oiyn jäne sport industriiasynyŋ özara ärekettesuı – bukmekerlık keŋselerdıŋ eldegı sportty damytuyna qalai äser etedı? Bukmekerlık keŋse saittaryna «jauapty oiyn» funksiiasyn qosu nelıkten maŋyzdy? Osy jäne özge de sūraqtar aiasynda otandyq ekspertter men TMD elderınen kelgen spikerler pıkır almasty. Konferensiiaǧa qatysuşylardyŋ aituynşa, aldyŋǧy qatarly elder oiyn biznesı industriiasyn äldeqaşan bırjaqty etken. Mysaly, Europada oiyn biznesı arqyly memlekettıŋ biudjetıne jyl saiyn milliardtaǧan salyq tüsıp jatyr. Ärine, būl öz kezegınde oiyn industriiasy turaly zaŋdy rettegen elderdıŋ ekonomikasyna oŋ äser etedı. Oǧan qosa, zaŋnamany jetıldırgen memleketterde ülken sporttyŋ damu körsetkışı joǧary. Qalai deisız ǧoi?! Öitkenı Europada bukmekerler sporttyq jarystardyŋ bırden-bır demeuşısıne ainalǧan.
Qūmar oiynǧa europalyq közqaras Europa elderınde naryqty basqarudyŋ ekı ülgısı qoldanylady: 1. Ädette, Ükımet nemese kez kelgen ministrlık baqylaityn jeke organ qūru (köp jaǧdaida Qarjy ministrlıgı). 2. Belgılı bır ministrlıktıŋ osy mındettemelerdı oryndauy. Jalpy, Europa elderınde qūmar oiyndar naryǧyn jeke, arnaiy organ qūru arqyly memlekettık retteu – eŋ tanymal model. Būl taŋdau qūmar oiyndar naryǧynyŋ erekşelıkterıne bailanysty. Sebebı memlekettık retteu tūrǧysynan osy şeşım negızınde azamattar men qoǧamnyŋ qūqyqtaryn qorǧau, biudjettı toltyru, qarjylyq monitoring jäne bır mezgılde offlain jäne onlain baǧyttary qamtylǧan. Atalǧan prosess ony ekonomikanyŋ basqa salalarynyŋ erejelerıne säikes retteuge mümkındık bermeidı jäne ärtürlı salalarda täjıribesı bar memlekettık sarapşylardy, sondai-aq jekelegen retteu jäne retteu täsılderın tartudy talap etedı. Mysal retınde eŋ damyǧan europalyq iurisdiksiialardy qarastyraiyq: Malta – Europalyq odaq boiynşa onlain sektordy retteudı bastaǧan alǧaşqy memleket. Ūlybritaniia – qūmar oiyndardyŋ jaqsy qalyptasqan jäne ūzaq uaqyt boiy tiımdılıgı däleldengen retteuı bar elderdıŋ bırı. Mūnda qūmar oiyn operatorlarynyŋ bırqatar älemdık brendterı de ornalasqan. Daniia – qūmar oiyndardy retteu salasyndaǧy zamanaui äzırlemelerdı jinaǧan salystyrmaly türde jaqynda aşylǧan naryq. Juyrda aşylsa da būl eldegı oiyn biznesınıŋ aiaqalysy jaman emes. Oiyn biznesın retteu üşın Qazaqstanǧa qaitpek kerek? Qūmar jäne oiyn biznesı salalaryn zaŋ boiynşa bırjaqty etken memleketterdıŋ täjıribesın saralaǧan ÖRŪ bukmekerlık keŋsesınıŋ basşysy Ǧalymjan Duambekovtyŋ paiymdauynşa, europalyq modeldı Qazaqstan naryǧyna da engızuge bolady. Tek memlekettıŋ sektorda oiyn industriiasyna basqaşa közqaras qalyptastyru kerek. «Myŋdaǧan zaŋsyz saittar (şeteldık onlain kazinolar men bukmekerlık keŋseler) bızdıŋ klientterımızdıŋ de, QR-nyŋ lisenziialanǧan oiyn biznesınıŋ de müddelerıne ülken ziian tigızedı. Zaŋsyz oiyn saittaryn şekteitın ärtürlı normalardan zaŋǧa baǧynatyn käsıporyndar ǧana zardap şegedı. Zaŋsyz bukmekerler zaŋdy saqtamaidy. Qazaqstannan myŋdaǧan şaqyrym jerdegı offşorlyq aimaqtarda tırkelgen onlain bukmekerlık keŋseler men onlain kazinolar salyq tölemeidı. Olar klientterın aldaidy. Ūtqan aqşasyn bermei qoiady. Al qarapaiym adamdar mūndai jaǧdaida özderın qorǧai almaidy. Mäsele mūndai zaŋsyz saitty būǧattauǧa tym köp uaqytty ketetındıgınde ǧana emes. Basty mäsele – adamdardyŋ bılımsızdıgı: köp adamdar bılmestıkten «zaŋsyz BK saittaryn» käsıbi biznespen şatastyrady. Bügıngı jiynda osy mäselelerdı de köterdık. Būl konferensiia käsıpkerlık subektılerıne de, memlekettık organdarǧa da paidaly boldy. Öitkenı memlekettık organdarda oiyn biznesınıŋ qazırgı jūmys ısteu formatyn bılmeidı. Mäselen, bügınde bäs tıgu ūiymdary, oiyn biznesı subektılerı būrynǧydan müldem basqa formatta jūmys ısteidı. Qazırgı kezde oiyn industriiasynda tölemder men barlyq tranzaksiialar funksiiasy sifrlyq jüiege köşken. Al köptegen memlekettıŋ qyzmetkerler «qūmar oiyny» turaly mäsele qozǧalǧanda älı de eskışe oilaidy. Memlekettık sektordyŋ barlyq ökılderı oiyn biznesınıŋ zamanaui şyndyǧyn köruge, älemdık täjıribenı taldauǧa, eŋ jaqsy jahandyq retteu täjıribesımen tanys boluǧa qyzyǧady dep senemız. Oiyn sektorynyŋ qoǧamǧa kerı äserı zaŋsyz qūrylymdardyŋ qyzmetıne tıkelei bailanysty ekenın tüsınetın uaqyt jettı. Iаǧni, oiyn biznesın dūrys baǧytqa qarai retteu kerek. Memleket oiyn biznesımen kürespei, onyŋ qyzmetın köptegen batys elderındegıdei zaŋsyz qūrylymdardy joiu, tūtynuşylardyŋ qauıpsızdıgın qamtamasyz etu, jauapkerşılık qaǧidattaryn engızıp, basşylyqqa alǧany dūrys bolar edı. Bügıngı konferensiiany ötkızudegı maqsatymyz – memlekettık qūrylymdarǧa oiyn biznesınıŋ qalai jūmys ısteitını, zaŋsyz bukmekerlık keŋselerdıŋ saity qalai ziian keltıretının, älemde bukmekerlık keŋselerdıŋ jūmys ısteu baǧytyn tüsındıru boldy. Būl – bırınşıden. Ekınşıden – bızde oiyn biznesın halyqaralyq retteu ūiymy jūmys ısteidı, oilanbai qabyldanǧan zaŋdardyŋ saldary qandai jaǧdailarǧa äkep soqty?Osy aqparattardy memlekettık organdarǧa jetkızgımız keldı», – dedı ÖRŪ bukmekerlık keŋsesınıŋ basşysy Ǧalymjan Duambekov. QR Mädeniet jäne sport vise-ministrı Erjan Erkınbaevtyŋ aituynşa, Qazaqstanda bukmekerlık sala jyldam damyp keledı. Sondyqtan Qazaqstanda oiyn biznesıne qatysty zaŋdarǧa tolyqtyrular men özgerıster engızılgen. E. Erkınbaev Qazaqstanda qūmar oiyndar men bettingtıŋ zaŋdy industriiasyn damytudyŋ negızgı aspektılerın, salany memlekettık retteudıŋ qoldanystaǧy qūqyq qoldanu praktikasynyŋ erekşelıkterın jäne oiyn biznesı salasyndaǧy zaŋnamanyŋ talaptaryn saqtau, kırısterdı, salyq rejimın jylystatuǧa jäne zaŋdastyruǧa qarsy ıs-qimyl mäselelerı boiynşa zaŋnamany odan ärı jetıldıru jönındegı josparlardy, sondai-aq Qazaqstan azamattarynyŋ qūqyqtary men müddelerın atap öttı. Vise-ministr qatysuşylarǧa qoǧamdaǧy qūmar oiyndarǧa täueldılık problemasynyŋ özektılıgı men ötkırlıgıne erekşe nazar audardy, öitkenı "halyq ünıne qūlaq asatyn memlekettıŋ" jürgızılıp jatqan saiasaty şeŋberınde azamattar, qoǧamdyq bırlestıkter men Parlament deputattary tarapynan qūmar oiyndar men bäs tıgu nätijesınde tuyndaityn qazaqstandyq otbasylardaǧy problemalarǧa şaǧymdar sany artyp keledı – būl äleumettık salanyŋ negızgı indikatory memleketter. Konferensiia qorytyndysynda qatysuşylar «jauapty oiyn», oiyn biznesın retteu turaly zaŋdy bırjaqty etpei, qūmar oiyndardyŋ prinsipterın esepke almai, oiyn industriiasynyŋ tūraqty damuy mümkın emes. Būl tūrǧydan oiyn biznesı, qūmar oiyn turaly älemdık ozyq täjıribelerdı eskeru kerek» degen qorytyndyǧa keldı.
