Özbekstan Konstitusiiasyna engızıletın özgertuler – Ortalyq Aziiada qalyptasqan avtoritarlyq bilıktıŋ jalǧasy. Aimaqta Keŋes odaǧynan bergı prezidentterdıŋ üşınşı tolqyny bilıkke kelgenımen, el basqaru sipaty taiau arada özgermeitın siiaqty.
30 säuırde Özbekstanda Konstitusiianyŋ jaŋa redaksiiasy referendumǧa ūsynylady. Onda negızgı mäsele – prezidenttık merzımdı ūzartu. Alaida būl turaly resmi ortada az aitylady. Būl – qoldanystaǧy Konstitusiia boiynşa Özbekstannyŋ qazırgı basşysy Şavkat Mirziaevtıŋ soŋǧy merzımdegı prezidenttıgımen tūspa-tūs kelıp otyr. Ärine, prezidentterı kezekten tys sailau ötkızıp, bilıkten ketpeuden basqany bılmeitın aimaqta kezdeisoq eşteŋe bolmaidy.
JAŊA KONSTİTUSİIаNY NÖKIS OQİǦASY TEJEDI
Özbekstan biylǧa deiın ötkızbek bolǧan būl referendumǧa Nökıs oqiǧasy kedergı keltırdı. Öitkenı Konstitusiianyŋ sol kezde ūsynylǧan nūsqasynda Qaraqalpaqstannyŋ saiasi märtebesı dau tudyrǧan. Onda Qaraqalpaqstannyŋ referendum jolymen Özbekstan qūramynan şyǧyp kete alatyny turaly qoldanystaǧy bap alynyp tastalǧan edı. Mūnyŋ soŋy narazylyqqa ūlasyp, kınälıler qamauǧa alynyp, sottaldy. Qaraqalpaqstannyŋ köterıluı – Taşkent üşın boljanbaǧan oqiǧa. Jäne būl ortalyq bilıktıŋ jergılıktı jaǧdaidan habarsyz ekenın aimaŋdai ettı. Qaraqalpaqstandaǧy köŋıl-küidı eseptegen bolsa, Taşkent basqaşa manevr jasai alatyn.
Tek Nökıs oqiǧasy tūtanǧanda, prezident ırkes-tırkes Qaraqalpaqstanǧa suyt baryp qaitqan. Mirziiaev tūtanǧan narazylyqty situativtı şeşımder qabyldap qana basuǧa tyrysqan. Iаǧni, Ortalyq Aziiadaǧy Özbekstanǧa körşı elder mäselenı qalai şeşse, özbek bilıgı de sodan eş ūzaǧan joq. Tiısınşe, Nökıs oqiǧasyndaǧy beibıt narazylyq küşpen taratyldy. Soŋynan narazylardy jazalau bastaldy. Halyqty qorqytyp, ürkıtu arqyly Konstitusiiany özgertu endı Taşkentte jalǧaspaq.
Bır paradoks bar. Būl Özbekstannyŋ özıne de, Özbekstanmen qatynas jasaityn özge de elderge tiımdı bolmaǧan künnıŋ özınde, tūraqtylyqty qamtamasyz etetındei körınedı. Öitkenı aimaq elderı basşylary Keŋes odaǧy qūlaǧannan keiın özderıne degen senım jügın arttyru üşın osyndai kepıldık jüiesın qalyptastyrǧan. Iаǧni, menen basqa eşkım de qatynasta qolaily orta qalyptastyra almaidy degendı aŋdatqysy keledı. Qaisıbırı osy arqyly elge şetel investisiiasyn tartudy közdeidı. Alaida jüienı jasandy jolmen basqaru investisiia qauıpsızdıgıne de nūqsan keltıredı.
JAŊA DA ESKI ÖZBEKSTAN
Özbekstanda prezident bilıgın sozuǧa jasap jatqan būl ärekettı jergılıktı halyq qoldaidy dep aitu qiyn. Alaida Nökıs oqiǧasynan keiın aitarlyqtai narazylyq bıldırgender de baiqalmady. Nökıs oqiǧasynyŋ jetıstıgı – referendumǧa ūsynylǧan Konstitusiia jobasyndaǧy būrynǧy Qaraqalpaqstan märtebesın qaitaryp aluy ǧana boldy.
Özbekstannyŋ tūŋǧyş prezidentı İslam Karimov 2016 jyly qaitys bolǧan soŋ bilıktı qolyna alǧan sol kezdegı premer, qazırgı prezident Şavkat Mirziiaev özın reformator retınde tanytuǧa tyrysady. Tıptı bilıkke kelgen jyldary «Jaŋa Özbekstan» jäne «üşınşı renessans» jaily jiı aitatyn.
Alaida onyŋ kökeiındegı basty mäsele öz bilıgın sozu ekenı uaqyt ötken saiyn aiqyndalyp keledı. Jaŋa Konstitusiia qabyldanǧanda Mirziiaev ekı ret ärqaisysy 7 jyldan tūratyn prezidenttık bilıkke ie bolmaq. Būl degen – özbek otbasyndaǧy teledidardan aldaǧy 15 jyldyŋ ışınde Mirziiaev beinesı ketpeidı degen söz. Sondyqtan aldaǧy jeksenbıge josparlanyp otyrǧan saiasi nauqan Özbekstan Konstitusiiasynyŋ emes, prezident Mirziiaevtıŋ referendumy bolyp şyǧa kelmek. Sonymen qatar, Özbekstan Konstitusiiasyna engızıletın özgertuler Ortalyq Aziiada qalyptasqan avtoritarlyq bilıktıŋ älı de ūzaq jalǧasa beretının körsetedı.
Janat Alǧadai
