Qazaq poeziia janrynda janqiiarlyqpen özın tek ädebietke arnap jürgen sanauly ūltşyl aqyn bar ekendıgı közı qyraqty oqyrman qauymǧa belgılı. Mıne, osy sausaqpen sanarlyqtai toptyŋ ışındegı alaşşyl baǧyttaǧy alaş ruhty aqyn Qasymhan Begmanov aǧamyz. Aqynnyŋ qalamynan tuǧan ärbır dünieden onyŋ şeksız dünietanymy, talǧamy tanylatyny dausyz. Bügıngı qazaq ädebietınıŋ altyn qoryna qosylyp otyrǧan Q.Begmanovtyŋ şyǧarmalary – şyn mänındegı bıregei tuyndylar.
Qasymhan Begmanov – qazaqtyŋ körnektı aqyny ǧana emes, qoǧam qairatkerı. «Qairatker» degen ūǧym – qai maǧynasynan alsaŋ da, biık häm abyroily. Abyroilylyǧy sol – ol özınıŋ ūlttyq qūndylyǧyn därıptep, ruhaniiatqa janaşyr bolyp, ūlttyŋ şynaiy tıregı bolady. Onyŋ qairatkerlıgı sol – ruhty jyrlar jazuy, Mūstafa Şoqaidyŋ mūrasyn nasihattauy, Şoqaitanuǧa üles qosuy, qazaqtyŋ salt-dästürıne adaldyq tanytuy. Respublikalyq deŋgeide «Dästür» atty ūlttyq etnografiialyq jurnal şyǧaryp, qazaqtyŋ mynadai almaǧaiyp zamanda ūmytyla bastaǧan dästürın jaŋǧyrtyp, salt-sanasyn ūlyqtap, jas ūrpaqtyŋ keleşegı üşın baiyrǧy qazaqtyŋ jazylmaǧan «dala zaŋy» men babalar institutyn qalyptastyryp, oqyrman qauymǧa ūsynuy. Babalar instituty degenımız – ejelden bergı ūstanyp kelgen dästürı, ūlttyq mentalitetıne sai özındık erekşelıgı, yrym-tiymy. Keşegı qylyşynan qan tamǧan keŋestık zamanda qazaqtyŋ dılı men tılı, salt-sanasy solaqai ideologiianyŋ qūrbandyǧyna şalynyp, senzuranyŋ qaişysymen turalyp ketıp edı. Al, egemendık alyp, azattyq taŋyna jetkende, qazaqtyŋ salt-sanasynyŋ tittei bölşegı ǧana qalyp edı. Onyŋ özı naryq zamanyna kelıp, taǧdyry tarazyǧa tartyldy. Jaŋa ǧasyrdyŋ jaŋa buyny – kosmopolittık auruǧa şaldyqpasyn dep, isı qazaqqa «Dästür» degen jurnal şyǧaryp, eskılıktı joqtap, eskılıktı jyrlady. Şükır, bügıngı künı «Dästür» jurnaly – merzımdı basylymdar arasynda özınıŋ tūraqty auditoriiasy men oqyrmanyn qalyptastyrǧan, el ızdep oqityn, sūranysqa ie basylymnyŋ bıregeiı. Türkılık sarynmen ūlttyŋ ruhyn oiatyp, keşegı jyraulardai kesek tolǧaityn kök börı aqyn – Temırhan Medetbektıŋ «Dästür» jurnalyna ädebi redaktor bolyp keluınıŋ özı – ūly Tūran ūldarynyŋ berekesı men bırlıgın däleldedı. Temaǧamyz «Qazaq aqyndarynyŋ salt-dästür antologiiasyn» jasap, jurnaldyŋ ädebi mazmūnyna erekşe jaŋalyq äkeldı.
Qasymhan Begmanov – azamat aqyn. Qazaq poeziiasynda tarihynda «azamat aqyn» degen baǧaǧa laiyq aqyndar sanauly ǧana. Mysaly, «Oian, qazaq!» degen Mırjaqyp Dulatūly, «qaraŋǧy qazaq kögıne örmelep şyǧyp kün bolam…» degen Sūltanmahmūt Toraiǧyrūly syndy arystardy tılge tiek etuge bolady. Bügıngı qazaq poeziiasynan «azamat aqyn» deuge tūrarlyq aqyn bolsa, ol – osy Qasymhan Begmanov. Qara öleŋnıŋ biıgıne ainalǧan Qadyr Myrza Älı aǧamyz Qasymhan Begmanovtyŋ «Taşkentpen qoştasu» öleŋın joǧary baǧalaǧan edı. İä, onysy şyndyq. Aqynnyŋ «Taşkentpen qoştasu», «Tört qaqpaly Türkıstanǧa taǧzym», «Men özımnen böle almadym Tūrandy» degen öleŋderınen aqynnyŋ azamattyq kelbetın köresız. Ol tuǧan jerın jan-tänımen ölıp-öşıp süiedı. Şetsız-şeksız süiedı. İä, adam balasynyŋ bärı özınıŋ tuǧan jerın erekşe qadırleidı. Alaida, Qasymhannyŋ tuǧan jerıne degen mahabbaty özgelerdıkınen tym bölek, erek, alaböten. Sebebı: onyŋ jüregınde mūŋ men şer, nala bar. Mūŋ men şerı özegın örtep, namys-jıgerın alaulatyp, köŋılınıŋ qūtysyn syndyryp, jüregınıŋ tübınen azamattyq sözın öleŋ qylyp şyǧarady. Mıne, öleŋ degen jürektegı sezımnen tuady deitınımız sondyqtan. Joǧaryda mysal etken Mırjaqyp babamyzdan būryn qai aqyn «Oian, qazaq!» degen edı, aityŋyzşy… Mırjaqyptyŋ auyzyna «oian, qazaq!» degen sözdı Jaratqan Haq Taǧala salǧan emes pe! Mırjaqyptyŋ basqa aqyndardan erekşelenetını de osy.
Tügel sözdıŋ tüiını, aqyn Qasymhan Begmanov şyǧarmaşylyǧy – özınıŋ oqyrmanyna ūstaz bolarlyq, qosymşa ǧylymi-tanymdyq aqparat bere alatyn, sapasy men mazmūndyq mänı, taqyryptyq-ideialyq erekşelegı zor, auqymdy da keŋ arnaly şyǧarmalar. Aqyn şyǧarmaşylyǧyndaǧy ūlttyq ruh – oqyrmannyŋ jüregıne mäŋgılıkke ornaityn ümıt säulesı. Aqyn şyǧarmaşylyǧy tärbielık mänı jaǧynan – jaŋaşyldyq sipatta ärqaşan qazaq oqyrmanynyŋ paidasyna jaraityn mäŋgılık ruhani azyq. Tek, aǧamyzdyŋ közı tırısınde, qadırıne jetıp, öz därejesınde därıptep jürmız be? Nege baǧaly jauhardyŋ mereiın üstem etpeske? Kökeidı tesken san saual...
Saiana SEITQOJA
