Qazaqstanda mümkındıgı şekteulı balalardyŋ qūqyqtaryn qorǧau bırqatar zaŋnamalyq aktılermen qamtamasyz etılgen. 2015 jyly BŪŪ-nyŋ Mügedekterdıŋ qūqyqtary turaly konvensiiasy ratifikasiialanyp, 2017 jyly BŪŪ Komitetıne mügedekter qūqyqtarynyŋ saqtaluy turaly bırınşı baiandama ūsynyldy. Degenmen, kündelıktı ömırde mümkındıgı şekteulı balalardyŋ bılım aluyna jäne qoǧamdyq ömırge qatysuyna qol jetkızude älı de qiyndyqtar tuyndaidy.
Qazaqstandaǧy balalardyŋ 3 paiyzy ǧana mümkındıgı şekteulı jäne erekşe qajettılıkterı bar balalar retınde tırkelgen. Būl körsetkış balalardyŋ 10-15% qūraityn älemnıŋ basqa elderınen aitarlyqtai tömen. Būl aiyrmaşylyq, eŋ aldymen, mügedek balalardy anyqtau ädıstemesınıŋ basqa elderdegı ädıster men jıkteulerden aiyrmaşylyǧyna bailanysty - Qazaqstannyŋ ädıstemesı älı de mügedektıktıŋ medisinalyq jaǧyn qarastyrady.
Zaŋnamada mügedekterdı kemsıtetın zaŋdar bolmauy kerek. Qajet bolǧan jaǧdaida ükımet mügedekterdıŋ qūqyqtaryn qorǧau üşın jaŋa zaŋdar äzırlep, sol zaŋdardy oryndauy kerek. Jaŋa zaŋdar men saiasattardy äzırleu kezınde ükımetter mügedektermen, sonyŋ ışınde mügedek balalarmen keŋesuı kerek.
Mügedek bolsa, memleket mügedektık boiynşa ötemaqy, aqparat jäne qyzmetter arqyly sızdıŋ otbasyŋyzǧa qoldau körsetuı kerek. Mügedek balalardy mügedektıkke bailanysty ata-anasynan ajyratuǧa bolmaidy! Eger sız jaqyn tuystaryŋyzben bırge tūra almasaŋyz, ükımet sızge alystaǧy tuystaryŋyzdyŋ nemese jergılıktı qoǧamdastyqtyŋ qamqorlyǧyn qamtamasyz etuı kerek. Mügedek jastar basqalarmen teŋ därejede ūrpaqty bolu densaulyǧy turaly aqparat aluǧa, sondai-aq nekege tūruǧa jäne otbasyn qūruǧa qūqyly.
Būqaralyq aqparat qūraldary mümkındıgı şekteulı balalar men eresekterge qatysty ädıletsızdıkter turaly habarlauy kerek.
Ükımetter bükıl qoǧamdy mügedekterdıŋ qūqyqtary men qadır-qasietı, sondai-aq olardyŋ jetıstıkterı men daǧdylary turaly aqparattandyruǧa jūmys ısteuı kerek. Olar mügedekterge qatysty stereotiptermen, nemqūrailylyqpen jäne ziiandy ärekettermen küresuge ūmtylady. Mysaly, mektepterde mümkındıgı şekteulı jandarǧa qūrmet körsetu kerek, mūny tıptı kışkentai balalarǧa da üiretu kerek.
Barlyq adamdardyŋ bılım aluǧa qūqyǧy bar. Mügedek bolǧanyŋyz bılım almauyŋyz kerek degendı bıldırmeidı. Arnaiy mektepterde oqudyŋ qajetı joq. Basqa adamdar siiaqty mektepterge baryp, sol pänderdı oquǧa qūqyǧyŋyz bar, memleket sızge qajettı kömek körsetuge mındettı. Mysaly, būl sızdıŋ mūǧalımderıŋız sızdıŋ qajettılıkterıŋızge qalai jauap beru kerektıgın tüsınuı üşın sızge qarym-qatynas jasau mümkındıgın beruı kerek.
Mügedekterdıŋ basqalar siiaqty sapaly jäne deŋgeidegı medisinalyq qyzmetterdı aluǧa qūqyǧy bar. Eger sızde mügedek bolsa, sızdıŋ de medisinalyq jäne oŋaltu qyzmetterın aluǧa qūqyǧyŋyz bar.
Ükımetter mügedekterge täuelsız ömır süruge jäne qoǧamdastyqqa qatysuǧa mümkındık berudı mındetteidı. Kez kelgen qoǧamdyq keŋıstık, sonyŋ ışınde ǧimarattar, joldar, mektepter men auruhanalar mümkındıgı şekteulı adamdarǧa, sonyŋ ışınde mügedek balalarǧa qoljetımdı boluy kerek.
