Irgemızdegı Qyrǧyz elı sanksiiaǧa ūşarasa, Reseimen ortaq şekarasy bar Qazaqstan aman qala ma? El ükımetı sanksiiaǧa ūşyramas üşın qandai şara jasap jatyr?
Şeteldık BAQ-ta alpauyt AQŞ kışkentai Qyrǧyzstanǧa ekonomikalyq sanksiia saluy mümkın ekendıgı habarlanǧan. Atalǧan el EAEO aiasynda Reseige tyiym salynǧan tauarlar men tehnikalyq önımderdı, sonyŋ ışınde chipterdı jetkızgen körınedı.
Al Reseimen tyǧyz qarym-qatynas ūstanatyn Qazaqstandaǧy ahual qalai? Sudyŋ ar jaǧynan resmi adamdar kelıp ketkennen keiın özgerıster boluy mümkın be?
SERIKTESTER QŪTQARA MA, ÄLDE QŪRDYMǦA JIBERE ME?
Şıldenıŋ 20-synda Ortalyq kommunikasiialar qyzmetınde şeteldık investisiialardy tartuǧa bailanysty baspasöz mäslihaty öttı. Osy jiynda Qazaqstan Syrtqy ıster ministrınıŋ orynbasary Almas Aidarovqa tap osy sūraqty qoidyq. Almas Aidarūly äu bastaǧy sanksiialar Reseidıŋ ekonomikasyna tıkelei baǧyttalǧanyn tılge tiek ettı.
«Endı soŋǧy paketter köbınese Reseidıŋ sauda serıktesterıne baǧyttalǧan. Qyrǧyzstan rasynda da AQŞ baiandamasynda jäne jasaǧan josparlarynda sanksiiaǧa ūşyrauy mümkın ekenı bırneşe ret aitylǧan. Sebebı qyrǧyzdyŋ keibır kompaniialarynyŋ Reseige satatyn tauarlary tym ösıp ketkenı baiqaldy. Bızde osyǧan ūşyramas üşın amerikalyq jäne europalyq serıktesterımızben bırge tyǧyz jūmys ısteudemız. Kün saiyn bızdıŋ elşılıkter arnaiy ofiserlermen tyǧyz jūmys ısteude. Odan basqa Qazaqstanǧa olardyŋ basşylarynyŋ saparlary jasalǧan bolatyn. Sapar barysynda memlekettık organdar mūndai jaǧdaida qandai metodologiia qoldanu kerek jäne zaŋsyz tauar tasyǧan kompaniialardy aldyn ala anyqtau üşın bailanys ornatyldy. Eger de bız bır künde jasalǧan kompaniialardy köretın bolsaq, ol kompaniialar sanksiialanǧan tauarlardy satatyn bolsa, olar bızge habaryn beredı. Sol arqyly bız keden beketınen bastap bankke deiın kompaniianyŋ jūmysyn anyqtap, onyŋ jūmysyn toqtatuǧa mäjbür bolamyz. Būl şara ne sebeptı jasalyp otyr? Bızde jyl saiyn 25 mlrd AQŞ dollaryn qūraityn tauar ainalymy bar. Onyŋ bärı sanksiiaǧa qatysty tauar emes, kündelıktı satyp jürgen tauarlarymyz. Sondyqtan osy tauarlar toqtamas üşın jäne sanksiiaǧa ūşyramas üşın bız AQŞ pen europalyq serıktesterımızge tolyqtai aşyqpyz. Bız olarǧa «Eger sız qauıp tönetın iaǧni sanksiiaǧa ūşyraityn jaǧdaidy körseŋız, bız özımız ol kompaniialardyŋ jūmysyn toqtatamyz» dep aittyq», - deidı vise-ministr.
«QAZAQSTANNAN AINALYP ÖTU TABYSTAN AJYRATADY...»
Al belgılı ekonomist Maqsat Halyq Reseidıŋ köptegen kompaniialary sanksiiadan jaltaru üşın Qazaqstan arqyly tauarlarǧa arnaiy tapsyrys berıp jatqanyn eskerttı. Sondyqtan da ol elımızdıŋ sanksiiaǧa ūşyrap qaluy yqtimal deidı. Al Syrtqy ıster ministrlıgınıŋ sanksiiaǧa ūşyrmas üşın AQŞ pen Europa elderımen özara bailanysy ekonomikalyq qūrsaudan qūtqara ma?
«Ärine būl täsıl sanksiiadan aman qaluǧa yqpal etuı mümkın. Öitkenı būl qadam bızdıŋ ükımettıŋ sanksiiaǧa qatysty şarttardy būljytpai oryndauǧa tyrysatynyn körsetedı. Iаǧni, elımızdıŋ tyiym salynǧan tauardy Reseige jetkızuge qarsy ekenın däleldeidı. Ärine, būl mäsele belgılı bır röl oinaidy. Bıraq ta batystyq zertteu ortalyqtary tauar ainalymynyŋ qalai jürıp jatqanyn jaqsy bılıp otyr. Olar bızdıŋ keibır kompaniialardyŋ şet elden tauar satyp alyp, ony Resei asyryp otyrǧanyn jaqsy bıledı. Bıraq äŋgıme Reseige qandai tauarlar jetkızılıp jatyr degenge tıkelei bailanysty. Eger de ol tauarlar Reseidıŋ qaruly küşterıne tıkelei qatysy bolsa, onda sanksiianyŋ bızge tıkelei qatysy bar. Mūndai jaǧdaida Batys elderı eşteŋege qaramaidy», – deidı ol.
Mūndaida mäselenıŋ ekınşı qyry bar. «Eger Europa elderınıŋ talabyn oryndap, Reseige tauar ötkızbei jatsaq, Kremldıŋ Astanaǧa aşuy kelmei me?» degen saualǧa ekonomist mynandai uäj aitty.
«Bızge Reseidıŋ qysymyna ūşyrau äldeqaida qauıptı bolyp otyr. Sankiialar da oŋai soqpasy anyq. Alaida ol jekelegen kompaniialarǧa salynady da, ekonomikaǧa orasan zor ziian tigızbeidı. Būl jerde Reseiden keletın qauıp joǧary bolady. Sebebı körşı el bızge ekonomikalyq ta, äskeri de qauıp tudyra alady. Mysaly, qazır keibır sarapşylar «Bız ekonomikalyq qauıpsızdıktı oilasaq, Euraziialyq ekonomikalyq odaǧynan şyǧuymyz kerek» dep jiı aityp jür. Būl, ärine, Reseige ūnamaidy. Sondyqtan da olar Qazaqstandy ainalyp ötetın joldy taŋdap, Qyrǧyzstan, Özbekstan, Türkımenstan arqyly Kaspii teŋızımen tauar tasuǧa müddelı bolyp otyr. Eger būl jospar jüzege asatyn bolsa, bızdıŋ eldıŋ bıraz tabysynan ajyrap qalatyny jasyryn emes», – deidı ol.
Ekonomist jauabynan sanksiiasyz-aq «sanksiia» yqpalynda qaluǧa bolatynyn aŋǧardyq. Al «batys maidanda özgerıs joq»...
Serık Joldasbai
«Adyrna» ūlttyq portaly
