ÖLI RİZA BOLMAI TIRI BAIYMAITYNYN ŪMYTPAIYQ

Qūrmettı zamandas, būl ne taqyryp dep oilap qalǧan bolarsyz? Onyŋyzdy tüsınemın. Däl bügın osyndai taqyrypqa qalam sıltermın degen oiym bolǧan joq. Bıraq solai jasauǧa tura keldı. Bırneşe kün būryn bır kısınıŋ qazasy turaly estıdım. Qoştasuǧa, tuǧan-tuystaryna köŋıl aituǧa bardym. Köp adam jinalypty. Ol ärine dūrys, sebebı qaitys bolǧan azamat köpşılıkke syily kısı edı. «Tas tüsken jerıne auyr» degen ǧoi babalarymyz. Qaza ärdaiym auyr, äsırese janūiasy men jaqyn tuystaryna qatty batatynyna kım söz talastyrady? Sonymen bırşama qauym qaiǧyny bölısuge kelıptı. Sonda körgenım menı taǧy da oilandyryp tastady. Taǧy da deu sebebım, būrynda osy bır mäsele turaly jazsam degen oida bolǧanmyn. Men de pendemın, qu tırşılık dep jürıp qol timei ketedı dep aqtalmaimyn, turasyn aitaiyn qūnttamaǧan özım. Jas emespın, būl barǧanym bırınşı qaza emes. Adam bolǧan soŋ qanşa ret toiǧa barǧanyŋdy eseptemegendei, qanşa qazaǧa barǧanyŋdy da bıle bermeisıŋ. Ainalyp kelgende, sol jerde kezdesken bır tanysym aitqandai, zymyrap ötıp jatqan uaqyt. İä, uaqyt, uaqyt... Köp närseler jasau kerek, bıraq qolyŋ timeidı. Solai aqtalamyz. Bır ǧūlama aitqan eken: «Uaqyt ötıp jatqan joq, adamdar ötıp jatyr» dep. Ötıp jatsa şynynda da adamdar ötıp jatqan siiaqty... Olai deu sebebım adam tabiǧatynda şydamsyz. «Ūiqy arsyz, tamaq arsyz jäne külkı arsyz»  dep qazaq qalai tauyp aitqan deseŋızşı!? İä, sonymen äŋgıme adamdar jaily, adamgerşılık jaily. Tabiǧat ana adamǧa köp närselerdı syilady. Oilau qabyletın, bılım aludy, jaqsylyq jasaudy taǧy basqa da mümkınşılıkterdı berdı. Adam sony dūrys qoldanyp jür me? Sebebı būl syilar dūrys qoldanylmasa adam adam bola ma? Ärine joq. Osydan ölım nege kerek, jalpy ol kerek pe degen oiǧa keldım. Qazaq aitady: «Ölımnen basqanyŋ bärınıŋ ertesı jaqsy». Bıraq erte me keşpe ölım keledı. Ony köp aityp jatpaiyn. Qazaq barǧanda janaza şyǧaru kezınde keibır moldalar ūzaǧynan-ūzaq uaǧyz aitamyn dep äbden şarşatqan da bolar. Sondyqtan naqty aitarymdy baiandaiyn. Adam tabiǧatynda sabyrsyz. Sony taǧy bır ret baiqadym. Baiqadym da nalydym. Sebebı köz jūmǧan marqūmdy soŋǧy saparyna şyǧaryp saluǧa arnalǧan bır saǧat uaqytqa jinalǧan köpşılıktıŋ ışınde bıraz adam şydamady. Keide «ana bır kısı qaitys bolypty, sonyŋ üiıne baryp körınıp keteiık» degen sözderdı de estıp qaluymyzdyŋ sebebı de osynda ma dep qaldym. Solai emes pe? Būl ne, ömırdıŋ mänı turaly oilanbau ma, älde... Sonymen jinalǧan jūrtşylyqtyŋ bärı köŋıl aituǧa kele jatqanda türlerı qaiǧyrǧandai körınedı. Bärı ötırık dep aita almaimyn. Marqūmnyŋ äuletıne köŋıl bıldırıp süiek şyqqanşa baiyz tappai ketetınderdı körıp jaǧamdy ūstaǧandai boldym. Bır-bırımen aşyqtan aşyq küle söilesıp tūrǧandar. Ötken jyly bır ataqty ǧalym qaitys boldy. Bala-şaǧasy ülken bır orynda tamaq berdı. Taǧy da sol, bırın bırı köpten berı körmegender, saǧynysa qūşaqtasyp jatty. Ol ol ma telefondaryn suyryp alyp bırge suretke tüsırgenın qaitersız!? Taǧy bır janaza bolarda üidıŋ aldynda tūrǧan säkıge özım tanymaityn adamdarmen qatar otyrdym. Sonda bır kısı jaqynda qyzyn ūzatqanyn, qai jermen qūda bolǧanyn, qūdalaryn qalai şaqyryp nendei syi-siiapat jasaǧanyn, tügın qaldyrmai jıpke tızgendei aityp jatty. Özı mäz, toida otyrǧandai köpıredı. Taǧy bırde janaza şyǧaratyn molda bır qoŋyrau şalyp jıbereiınşı dep telefonymdy sūrady. Berdım. Moldekeŋ telefonmen söilesuge säl aryraq kettı. Onysyn tüsınuge bolady. Sonymen bırşama küttım, onyŋ äŋgımesı tausylatyn emes. Estıgen qūlaqta jazyq joq degendei, estımeiın desem de moldanyŋ aitqanyn estıp taŋ qaldym! Molda  menıŋ telefonymmen özınıŋ kışkentai nemeresıne habarlasypty. Onysymen qoimai, nemeresımen orys tılınde şüldırlegenın qaitersıŋ!? Bırazdan soŋ aulany qoiyp baqtyŋ ışıne kırıp ketıp, otyratyn jerdı yŋǧailap alyp söilesuge kırıstı. Sonymen menıŋ telefonymdaǧy bırlıkterdıŋ bärı tausylǧanşa söilese berer me edı, üiden bır jıgıt şyǧyp janaza şyǧaratyn uaqyt boldy, dep şaqyrmaǧanda. Būndai jerlerde türlı taqyryptar turaly, mysaly saiasat turaly söz bastap jatatyndar da kezdesıp qalady. Osyndai jerde ondai sözşeŋderge būnyŋ dūrys emes deitın aqsaqaldar tabyla bermeitını qynjylarlyq. Keibırde retı kelgende bırneşe ret jai ǧana eskertu jasadym. Ärine būnym ondailarǧa jaqpaidy. Sonda da bolsa bıraz uaqyt ündemei otyrady. Keibır zamandastarymyzdyŋ osynysy dūrys pa? Olardyŋ būl qylyqtaryn körgen jastar ne oilaidy? Erteŋ olardyŋ da qaza bolǧan jerge baryp bei-bereket külıp tūrmasyna kım kepıl?! Adamdar ne bolyp bara jatyr, qazaǧa jinalǧan az ǧana uaqytta ömır turaly oilansa qaitedı? Älde keibıreuler «Ölı riza bolmai tırı baiymaidy» degen atalar sözın ūmytyp ketken be? Bır-ekı saǧat şamasynda ömırdıŋ maǧynasy, jaryq düniede jasaǧan, jasaityn ıster, ömırde ketken kemşılıkter turaly, osy künge deiın qalai ömır sürdım, endı qalai ömır süremın dep oilasa dūrys emes pe? Sızder qalai oilaisyzdar?                                                                                                                             Berdaly OSPAN.                                                                                                        «Adyrna» ūlttyq portaly.