Işkı turizmdı damytu maqsatynda Almatynyŋ ortalyq jäne şet aumaqtary güldenedı

Qalanyŋ jaŋa bas josparyna säikes, Almatynyŋ ortalyǧy ǧana emes, şetkı aumaǧy da türlenuı tiıs. Qūjat jaily orta qūryp, halyqtyŋ ömır süru sapasyn arttyrudy közdeidı. Qala monoortalyq modelınen arylyp, bes jaŋa ortalyqtyŋ ülgısımen damidy, dep habarlaidy QazAqparat tılşısı. Aldyŋǧy bas jospar osydan 20 jyldan astam būryn qabyldanǧan. Ol kezde şahardyŋ aumaǧy 34 myŋǧa juyq gektar ǧana bolatyn. Qazır 70 myŋ gektardan asyp kettı, iaǧni jiyrma jylda ekı ese östı. Halyq sanynyŋ 2 mln asqanyna da bıraz boldy. Bas jospardy äzırleuşılerdıŋ boljamy boiynşa 2030 jylǧa qarai Almaty halqynyŋ sany 2,5 mln, 2040 jylǧa qarai – 3 mln, 2050 jylǧa qarai – 3,6 mln adamǧa jetedı. Qūjatty äzırleuşı Tamara Zalogina qala halqy qonystanuşylar esebınen 60 paiyzǧa, al tuu körsetkışı esebınen 40 paiyzǧa artyp otyrǧanyn jetkızdı. «Almaty bas jospary» ǧylymi-zertteu instituty bas direktorynyŋ aituynşa, bırınşıden josparlauda poliortalyqtyq közqaras ūstanǧan. «Bügıngı taŋda qala tarihi ortalyqqa täueldı. Osyǧan bailanysty bırqatar mäseleler tuyndaǧany jasyryn emes. Endı josparlau kezeŋınde barlyq qajettı tūrǧyn üi, äleumettık, injenerlık, kölık, sifrlyq, kommersiialyq jäne rekreasiialyq infraqūrylym qarastyrylady», - dedı ol. «Şyǧys qaqpa», «Soltüstık», «Oŋtüstık», «Batys», «Oŋtüstık-Batys» dep atalatyn 5 bırdei ortalyq bolady. Jaŋa bas josparǧa säikes, 200-ge juyq mektep, 65 emhana siiaqty bırqatar medisinalyq nysan qaita jaŋǧyrtylady. Su jelılerı jaŋadan salynady. Sondai-aq, qoǧamdyq kölıkke qatysty özgerıs köp. 2030 jylǧa deiın 45 şaqyrymdyq jeŋıl rels, iaǧni LRT jelısı salynady. 10 jyldan soŋ oǧan taǧy 76 şaqyrym qosylmaq. Jürdek avtobus pen metro jelısı de ūzarady. Sonymen qatar, qalaǧa kıretın 4 magistraldı joldy keŋeitu qarastyrylǧan. Basymdyq elektrmen jäne gazben jüretın kölıkterge berılmek. Aita ketu kerek, qalanyŋ barlyq segız audanynyŋ tūrǧyndary men sarapşylar bas jospardyŋ kölık jäne äleumettık infraqūrylymdy damytu, injenerlık jelılerdı jaŋǧyrtu, sonymen qatar auanyŋ lastanu mäselesın şeşu joldary men ekologiialyq jaǧdaidy jaqsartu şaralaryn qamtityn bölımderın talqylady. Eske salaiyq, Memleket basşysy Almaty jūrtyşylyǧymen kezdesu barysynda ekologiia mäselesı ünemı nazarynda ekenın aitqan bolatyn. Prezidenttıŋ aituynşa, jyl saiyn atmosferaǧa şyǧarylatyn ziiandy qaldyqtyŋ kölemı 125 myŋ tonnaǧa juyqtaidy. Auany negızınen avtokölıkter, qalalyq jylu elektr stansiialary, önerkäsıp käsıporyndary jäne gaz tartylmaǧan jer üiler lastaidy. Megapoliste auanyŋ taza boluyna tyǧyz ärı retsız salynǧan ǧimarattar da kedergı keltırıp tūr. Osy rette Memleket basşysy äkımdıkke önerkäsıp käsıporyndarynyŋ ekologiialyq qauıpsızdık normalaryn saqtauyn qataŋ qadaǧalaudy tapsyryp, JEO-2 jäne JEO-3 ortalyqtaryn gazǧa köşıru arqyly ziiandy qaldyqtardy on eseden astam tömendetuge bolatynyn aitty. Memleket basyşysy kötergen ekologiialyq mäsele bas jospardy äzırleuşılerdıŋ erekşe nazarynda boldy. Auaǧa ziiandy zattar şyǧaryndylaryn azaitu üşın qūrylys jobasyn jobalau kezınde jeldenu rejimın eskerıp, JEO-2 gazǧa auystyru, önerkäsıptık käsıporyndar men jeke tūrǧyn üilerge gaz tartu josparǧa engen. Būl üşın qūrylystyŋ qalanyŋ aua basseinıne äserın zertteu kezınde matematikalyq modeldeudı qoldanu, aerasiiany jaqsartu üşın säulet-qala qūrylysy ädısterın äzırleu ūsynylady. «Üş baǧytta aua aǧyndarynyŋ mäjbürlı qozǧalysyn qūru boiynşa mındetter anyqtaldy: köldeneŋ, tık jäne tauly alqap, olardy jüzege asyru üşın teoriialyq modelder äzırlendı jäne kompiuterlık modeldeuge arnalǧan 3D keskınder jasaldy. Kompiuterlık modeldeudı taldau innovasiialyq ūsynystardyŋ tiımdılıgın körsettı. Maqsat – Almaty qalasynyŋ ekologiialyq mäselelerın şeşu, qorşaǧan ortanyŋ sapasyn jaqsartu, aumaqtardyŋ qala qūrylysynyŋ ekologiialyq jaǧdaiyn boljau jäne ekologiialyq baqylaudy jüzege asyru, olardy jaqsartu ädısın äzırleu», - dedı «Almaty bas jospary» ǧylymi-zertteu institutynyŋ bas ǧylymi qyzmetkerı Leila Rahymjanova. Aituynşa, Bernulli effektısı negızınde qaladan 200-300 m biıktıkte tūraqty inversiia qabaty paida bolady. «Ol tütınnıŋ taraluyn boldyrmaidy, sonymen qatar ziiandy zattardyŋ bükıl alauyn jerge qaitaratyn ekran retınde qyzmet etedı. Osylaişa, olardyŋ tütın konsentrasiiasyn bırneşe ese arttyrady, iaǧni sız ben bız öte tyǧyz jabyq qaqpaǧy bar ziiandy himiialyq zattar bar ydysta tūramyz. Bernulli effektısın paidalanatyn ortalyq ǧimarattyŋ arqasynda qūrylys ainaladaǧy lastanǧan auany tartyp alady jäne kömırqyşqyl gazyn şyǧarar aldynda ottegıge ainaldyrady. Ol sondai-aq aumaqty qamtamasyz etu üşın qajettı energiiany öndıredı», - dedı Leila Rahymjanova. Bas jospardyŋ negızgı maqsaty – Almatynyŋ barlyq audandarynda jaily qalalyq orta qūru jäne ömır süru sapasyn arttyru. Eske salaiyq, Ükımet Almaty qalasynyŋ 2040 jylǧa deiıngı Bas josparyn osy jyldyŋ mamyr aiynda bekıttı.