Negızı bızdıŋ qoǧam da, bilık te qyzyq. El basqarudaǧy kemşılıkterdı aityp jürmız. Bıraq, keide qoǧam men xalyqtyŋ bilıkke qoiǧan talaptaryn oqyp otyryp ta taŋ qalasyŋ. Köpbalaly analardyŋ ministrlıkke baryp ükımetke qoiǧan talaptary maǧan qyzyq körınedı. Mysaly:
1. Tegın baspana. Naryqtyq ekonomikada tegın degen närse joq!!! Ol bolmaidy eşqaşan. Bilık köpbalaly, jaǧdaiy tömen otbasylaryna 2-3 prosentpen päter alu mümkındıgın jasaudy qolǧa aldy. Demek, būl mäsele dūrys baǧytta keledı. Tek, osy bastamanyŋ qalai oryndalatynyn qoǧamdyq baqylauǧa alǧan jön.
2. Nesienı joiu. Būl endı maǧan müldem qyzyq körınedı. Nege joiu kerek?.. Öz aiaǧymen baryp aldy. Endı tölesın. Mümkın, alǧan nesienı joiu emes, köpbalaly analarǧa prosentı tömen nesie beru degen ūsynyspen şyqsa tyŋdauǧa bolady.
3. Tegın medisina, tegın oqu. Būl jerde Keŋes zamanynan şyqqan psixologiia ūryp tūr endı. Nege tegın oquy kerek?.. Regiondarda käsıptık bılım beru kolledjderınde onsyz da tegın oqidy. Kolledj mūǧalımderı adam jinai almai jür. 20 myŋ stipendiiasyn taǧy alady. JOO-da tegın oqu emes, konkurstyq negızde grantty ūtyp alsyn. Bärımız mektepte oqydyq. Erteŋ qazaqtyŋ balasy köpbalaly otbasynan şyqqandarǧa ENU-da oqu tegın ekenın bılse mekteptı qaryq qylyp oqymaidy. Zachem oqyp? Men de oqymas edım. Bärıbır tegın tüsemın. Raxat qoi. Motivasiia joq! Osyndai talapty qoiyp otyrǧan analar da qyzyq. Eger grantqa baly jetpese, aqyly bölımge tüsıp jatsa oqu aqysyna 20-30% jeŋıldık jasalsyn dese bölek äŋgıme. Qarastyruǧa bolady.
4. Propiska sūramau degenderı qyzyq eken. Tüsınbedım. Propiskaǧa tūru är azamattyŋ mındetı. Halyqtyŋ migrasiiasyn bılıp otyru üşın qajettı dünie. Qazırgı damuymyzda kerek närse. Ol anyqtamany alu üşın elektrondy kıltıŋ bolsa üide otyryp-aq inetten şyǧaryp aluǧa bolady. Telegram prilojeniesı arqyly tegın alyp, elektrondy pochtaǧa 2 minutta jıberuge bolady. Onsyz da Qairat Nūrtastyŋ äleumettık jelıdegı paraqşasyn oqyp, är änşınıŋ kımmen jüretının, toqaly kım ekenın zerttep otyratyn xalyqqa būl problema emes. Änşılerdıŋ paraqşasyn aŋdymai prioritettı özgertu kerek. Būl köteretın de mäsele emes negızı.
5. Mektepten bala oqidy degen anyqtama sūramau. Al, sūrasa ne bolypty?.. Qiyn ba mektepten anyqtama alu?.. Är bala mektepte onsyz da tegın oqidy. Anyqtamany 1-2 künde aluǧa bolady. Būl jerde qandai problema bar? Balaŋ ükımet esebınen tegın oqyp jatyr, 4-5 balaŋnyŋ mektepte oqitynyn däleldep, kerısınşe balam kämelettık jasqa tolmaǧan dep kömektı aluǧa septıgı tietın qūjatty ötkıze sal. 3-4 klasta oqityn balanyŋ künıge baryp keletın mektebınen 40-50 jastaǧy zıŋgıttei äkenıŋ, jūmyssyz bos otyrǧan şeşenıŋ bır ret baryp anyqtama alyp keluı qiyn ba? Osy da söz ba???
6. Talaptardyŋ ışındegı men kelısetın tūs otbasynyŋ kırısın esepteude siyr, qoi, jylqy, tauyq pen ittı eseptemeu degen tūs. Bıraq, mäselenıŋ ekınşı jaǧy da bar. Auyldy jerde 100-200 qoiy, 20-30 siyry, 10-15 jylqysy bar köpbalaly otbasylar da bar. Jeke käsıpker retınde tırkelmegen. Bıraq, sütı men qymyzyn, maldyŋ etın satyp paida tauyp otyr. Ofisialno kırıs joq. De-iure kedei. De-fakto tūrmysy jaqsy. Mūndai azamattarǧa kömek qajet pe?.. Mysaly, onyŋ körşısı de köpbalaly. Qorasynda maly da, jaǧdaiy da joq. Aqşa bärıne jetpeidı. Būl jaǧdaida ekı otbasynyŋ qaisysy 21 teŋgenı alu kerektıgın esepteitın bır jüie men erejenıŋ bolǧany dūrys. Tek, tauyqty, odan şyǧatyn jūmyrtqany, bau-baqşany esepke aludy qoiu kerek şyǧar. Tym ūsaqtalyp qajet emes dep oilaimyn.
Jalpy, bızde älı sana men saiasi mädeniet ösuı qajet. Būl bilıkke de, qoǧamǧa da qatysty.
Bauyrjan Serıkbaev
