Prezıdent Toqaevtyń joldaýynda elge úsh banktiń keletini aıtyldy. Bul bankter qarapaıym adamdar úshin nesıe paıyzyn tómendete me, álde Nazarbaevtar áýletiniń básin tómendete me? Jalpy sheteldik banktiń paıdasy bar ma? Bul týraly «Adyrna» tilshisi mamandardan surap kórdi.
2023 jyly 1 qyrkúıekte Parlament palatalarynyń birlesken otyrysynda Qazaqstan Prezıdenti Qasym-Jomart Toqaev Qazaqstan halqyna Joldaýynda Qazaqstanǵa shetelden úsh iri bankti tartý keregin aıtqan bolatyn.
"Bank salasynyń taǵy bir problemasy – joǵary konentraııa. Búgin de elde 21 bank bar. Dese de korporatıvti nesıelendirýmen, ıaǵnı ekonomıka jobalaryn qarjylandyrýmen tek birneshe iri bank aınalysady. Sol sebepti atalǵan salada básekelestikti arttyrý úshin elge shetelden senimdi degen úsh bankti tartý kerek", - dedi Toqaev.
Degenmen, naqty qaı bank keletini áli belgisiz. Bul jańalyqqa qarapaıym halyq pen kásipkerler «nesıeni az paıyzda alamyz» dep qýansa, al otandyq bank biraz ábigerge túsetindeı.
Aıta keteıik, qazirgi ýaqytta 7,5 mıllıonnan astam adamnyń, ıaǵnı respýblıkanyń ekonomıkalyq belsendi halqynyń 77 paıyzynyń qoldanystaǵy nesıeleri bar. Birinshi kredıttik bıýronyń málimetine súıensek, nesıelerdiń jalpy somasy 7,7 trln teńgege jetip, ósim 30 paıyzdan asqan. Sonyń 1,5 mıllıon adamy aǵymdaǵy nesıeler boıynsha tólemdi 90 kún nemese odan da kóp kúnnen keshiktirip jatqan kórinedi. Al mundaı qaryzdy jaba almaýdyń bir sebebi - nesıeniń bank beretin paıyzdyq mólsheriniń joǵary bolýynan. Bul – ekonomıst Januzaq Ákimniń pikiri.
«BANK JÚIESINE REFORMA KEREK»
- Bizde nesıeniń paıyzy óte joǵary 23-30 paıyzǵa deıin. Onymen, ekonomıka damymaıdy. Ol halyqty qaıyrshy qylýdyń joly. Toı bolsyn, mashına, úı bolsyn, nesıege alyp, bári qaryzǵa batyp júredi. Ol úshin bank júıesine reforma kerek. Prezıdent 3 bank tartý kerek dedi. Negizi 3 bank eshteńe sheshpeıdi, kem degende 100 bank kerek. Sonda báseke artady. Qazirgi bankter bárimizge belgili 3-4 olıgarhtyń qolynda. Sondyqtan nesıeniń paıyzy da óte joǵary, - dedi Januzaq Ákim.
Atalǵandaı, Qazaqstanda 21 bank bolǵanymen, onyń 12-si sheteldik kapıtaldyń qatysýymen jumys isteıdi. Al elge tanymal iri úsh banktiń ıeligine eks-prezıdent Nazarbaevtyń otbasynyń qatysy bar ekeni jasyryn emes. Olar qaı bankter?
Eldegi eń iri «Halyq» banki kásipker Tımýr Qulybaev pen Dınara Qulybaevaǵa tıesili. Al Dınara – Nursultan Nazarbaevtyń ortanshy qyzy. Bul ekeýi de «Forbs» tiziminen de, el aýzynan da túspeı kele jatqan alpaýyttar.
Sońǵy ýaqytqa deıin eldegi aktıvteri boıynsha ekinshi bank – Kaspı bankiniń akııalaryn basqa akıonerlermen qatar Nazarbaevtyń jıeni Qaırat Satybaldy ıelenedi. Búgingi tańda kompanııanyń negizgi akıonerleri – Vıacheslav Kım jáne Mıhaıl Lomtadze.
Al jańa ári uzaq tarıhy bar Jusan Bank Qańtar oqıǵasyna deıin Nazarbaev Ýnıversıteti tobyna tıesili boldy. Buǵan deıin bank eks-prezıdent Nazarbaevtyń jaqyn serigi – Ádilbek Jaqsybekovtiń menshiginde bolǵan. Keıin Qańtardaǵy dúrbeleńnen keıin bank JOO menshiginen iri qazaqstandyq bıznesmenderdiń biri Ǵalymjan Esenovke ótti.
Kooperatıvti nesıelendirýmen, ıaǵnı ekonomıkalyq jobalardy qarjylandyrýmen joǵaryda atalǵan jáne birdi-ekili iri bankter ǵana aınalysady. Al Qazaqstanǵa shetelden úsh bank kelse, Nazarbaev áýleti basqaryp otyrǵan bankterge toıtarys bere ala ma?
«BANK JÚIESINIŃ AKTIVTERI BIR QOLǴA BIRIKKEN»
- Toqsanynshy jyldardyń ortasynda bizde 145 bank ashylǵan edi. Keıin 2000 jyldardyń basynda jartysy qysqarǵan, 30-40 bank qalǵan. Biraq Eýropanyń, keıin Gonkongtyń basqa da memleketterdiń úlken bankteri Qazaqstan ekonomıkasyna qyzyqqan edi. Keıingi jaǵdaılarda, olıgarhtardyń bank júıesin qoldaryna alýyna baılanysty bizde kóp bank 2008 jyldardyǵy daǵdarystan keıin jabyldy. Sóıtip, Qazaqstanda búgingi kúnde bar bolǵany 21 bank jumys istep otyr. Bul bank júıesiniń aktıvteriniń bir qolǵa birikkenin bildiredi. Olar Qazaqstannyń qıyn jaǵdaıyna qaramastan, óte úlken paıda taýyp, keıin ol Qazaqstan ekonomıkasyna nesıelemesten, ózderi baǵaly qaǵazdar naryǵynan, ıaǵnı qarjylyq ınvestıııalar jasap, úlken táýekelge barmaı paıda taýyp otyr. Táýekeli joǵary bıznesterge ınvestıııa salýdyń ornyna halyqtyń tutyný nesıelerin berip, ońaı jolmen, óte joǵary paıyzda tabys taýyp otyr. Bul jaqsy emes. Sondyqtan osylardyń áserinen prezıdent shetelden úlken úsh bankti shaqyrý máselesin qoıdy», - dedi sarapshy, ekonomıst Saparbaı Jobaev.
QAZAQSTANǴA QANDAI BANKTER KELGENI DURYS?
- Eýropalyq damý jáne qaıta qurý bankiniń úlgilerimen salynǵan bankter kelý kerek. Sebeıýi, biz Eýropalyq bank júıesiniń múshesimiz. Menińshe, bizge Túrkııanyń bir úlken banki, Eýropanyń, Amerıkanyń, Ońtústik Koreıa syndy memleketterdiń iri bankteri keletin bolsa, Astana qarjy ortalyǵy bul jóninde jumys istep, shaqyrsa bolady. Ol bankterdi shaqyryp, ýáde berip, keıin olardyń ınvestıııasyna salyqtyq jeńildikter berse, olar keledi. Sonda báseke bolady, odan biz tek utamyz, bizdiń bankter de, halyq ta utady. Ekonomıka da jaqsarady. Sondyqtan shetelden keletin bankterden eshqandaı qorqýdyń qajeti joq, - dedi Saparbaı Jobaev.
«BIZDIŃ NARYQ BANK QYZYǴARLYQTAI EMES»
Al belgili ekonomıst Maqsat Halyqtyń aıtýynsha, shetelden bank kelgenimen, nesıe paıyzy aıtarlyqtaı tómendemeıdi. Sebebi, olar Ulttyq banktyń talap-erejesine baǵynady.
- Biz Dúnıejúzilik saýda uıymyna múshelikke kirgennen keıin, 2020 jyldan bastap, elimizge sheteldik bankterdiń barlyǵyna kirýge múmkindik berdik. 2020 jyldan beri qaraı qansha bank keldi? Osy turǵydan kelsek, eger álemde bank qyzyǵarlyqtaı el bolsaq, yntalylar baıaǵyda keletin edi. Qazirgi ýaqytta bizdiń naryq el qyzyǵarlyqtaı emes. Óıtkeni, bizde bazalyq paıyzdyq mólsherleme joǵary. Olar 3-4 paıyzben nesıe beretin bolsa, bizge kelse, olar joq degen kezde teńgeni 16,5 paıyzben alady, sosyn 20 paıyzdyń ústinde nesıelendiretin bolady. Sondyqtan ondaı qıyn sharttarǵa kez kelgen bank kelise bermeıdi. Olar kelse, Ulttyq banktiń talap erejelerimen jumys jasaýy kerek, - deıdi Maqsat Halyq.
Onda syrttan keledi degen bankterdiń qarapaıym adamǵa tıgizer paıdasy qandaı bolýy múmkin? Oǵan ekonomıstiń jaýaby mynandaı.
- Birinshiden, keletin bankter bizdegi bankterge básekelestik týǵyzady. Ásirese, korporatıvtik mádenıet turǵysynan. Óıtkeni, ol elderdegi bankterde korporatıvtik mádenıetteri kúshti, jumysshylaryna óte joǵary jalaqy tóleıdi. Ózindik júıeli, sapaly qarjylyq qyzmetimen erekshelenedi. Árıne, bizdiń bankter de aı qarap otyrmaı, odan ári damýdy kózdeıdi. Osy jaǵynan kelgende sheteldik bankterdiń kelgeniniń paıdasy kórinedi. Árıne, korporatıvtik sektorlardy birden qarjylandyryp ketýge de olar asyqpaıdy. Jalpy nesıelerdiń paıyzyn tómendesin desek, bizdegi bazalyq paıyzdyń tómendeýi shart. Odan keıin ekinshi másele, ol bankterge ǵana qatysty másele emes, jalpy bazalyq paıyz túsý úshin elde ınflıaııa túsý kerek. Al ınflıaııa tómendeýi úshin, elde óndiris, fabrıkalar durys jumys jasaýy kerek. Aınalyp kelgende máseleniń mánisi bank saıasatyna emes, úkimettiń jumysyna kelip tireledi. Sondyqtan úkimettiń saıasaty durys júzege assa, onsyzda bazalyq paıyz túsedi, - dedi Maqsat Halyq.
Dana Nurmuhanbet
«Adyrna» ulttyq portaly
