Shyńǵystaıǵa jol tússe, eń áýeli izdeıtinimiz – eki qarııa. Ekeýi de jazýshy Oralhan Bókeıdiń bala kúngi, bozbala shaǵyndaǵy, eseıgen kezdegi dostary. Ekeýi de qalamgerdiń keıipkerleri. Kózi tiri keıipkerleri. Biri – Amanjan Nuqsarın, ekinshisi – Nurlan Ákimbaev.
Jaqynda Shyńǵystaıǵa barǵanymyzda Oralhan Bókeıdiń aýyldaǵy synyptasy, bala kúngi dosy Nurlan Ákimbaev aqsaqalmen emen-jarqyn áńgimelesýdiń sáti tústi.
«MENI "ShOIYNQULAQ", ONY "QIQAR" DEP ATAITYN»
Bizdi aqsaqaldyń úıine Shyńǵystaı aýylynyń burynǵy turǵyny, búginde Katonqaraǵaı aýylynda turatyn Qaınar Qsekın aǵamyz bastap barǵan. «Oblystyq aýrýhanadan kelip otyrmyn. Myna jambasym múlde qozǵalmaı qalǵan (sol jaq aıaǵyn kórsetti). Soǵan operaııa jasady» degen aqsaqal áńgime bastalmas buryn óziniń kúıi kelmeı otyrǵanyn ańǵartyp.
«Oralhan Bókeı jaıynda az aıtylyp, az jazylǵan joq qoı. Degenmen Sizdiń ishińizde júrgen, aıtylmaǵan dúnıeler bar ma?» dedik biz Oralhandy aıtsaq kóńiliniń kilti sheshiler degen ekiushty oımen. «Túgim joq. Bári bitken» dedi áýelde sózge sarańdyq tanytyp. Birdeńege ókpeli sekildi. Kóńilinde bir kirbiń bar sııaqty.
«Bala kezinde Oralhanǵa eń jaqyn bolǵan adamdardyń biri siz deıdi ǵoı» dedik jazýshy esimin eki márte qaıtalap. Sodan keıin ǵana aqsaqaldyń qabaǵy jazylyp, operaııa jasalǵanyn bir sát umytqandaı azdap ashyla sóıleı bastaǵan. «Jasym 76-ny bitirip qaldy. 50 jyldan beri aıtylmaǵan ne qaldy?! Sodan beri kelmegen kisi joq. Meni myna Shymkent kóp jyrlady ǵoı. Eki-úsh jyl boıy televızorynan túsirmeı. «Aıǵaq» degen gazetti bilemisiń. Sonyń prezıdenti Dýlat Ábish degen azamat Oralhandy izdep, 2009 jyly kelgen. Sodan keıin jyl saıyn kelip otyrdy. Odan bólek jyl saıyn Oralhan Bókeı atyndaǵy kórkem sóz oqýlaryna baryp turamyn» degen bir tynystap. Budan ári áńgime aýany balalyq shaqqa oıysqan. Bir baıqaǵanymyz, Nurlan aqsaqalǵa Oralhan Bókeıdiń el tanyǵan jazýshylyǵy, qaıratkerligi emes, bala kezdegi dostyǵy, synyptastyǵy qymbat sekildi. Ony «anaý», «ol» dep ózine jyly tarta sóılegen sózderinen ańǵarǵandaı boldyq. «Meniń ákem Seıten men Oralhannyń ákesi Bókeıdiń úıi Shyńǵystaı aýylynyń kúnshyǵys jaq shetinde boldy. Aramyzda úı joq. «Naǵyz dostyq bala kezdegi dostyq» deıdi ǵoı. Sol dáýrenimiz birge ótti. Birinshi synypqa birge bardyq. Onshaqty bala aýylda birge óstik. Sonyń ishinde Oralhan meni táýir kórdi. Men qara kúshke myǵym boldym. Anaý (O.Bókeı) qara tilge myǵym boldy. Tóbelesti anaý bastap beredi, men aıaqtaımyn, ákrı (kúldi). Qarýly, kúshti bolǵandyqtan ba, meni bári Shoıynqulaq dep ataıtyn. Oralhandy Qıqar deıtinbiz. Ol ózi unatpaǵan, jaqtyrmaǵan adamymen durys sóılespeıtin. Teris jaýap berip, keketip sóıleıtin ádeti bar-tyn. Sodan balalar «osy ylǵı qıqarlanyp turady» dep Qıqar atap ketkenbiz. 1957, 1958, 1959 jyldary biz 15-16 jasqa kelip, endi es bilip, etek-jeńimizdi jıyp jatqan kezde eldiń jaǵdaıy aýyr boldy. Soǵystan keıingi eleń-alań shaq. Ol kezde osynda 6-7 jeti bala bolsa bir kúpáıkeni mektepke túske deıin bir bala, tústen keıin bir bala kıip baryp keletin. Ekinshi aýysymǵa baratyn bala álgi kúpáıkeni kútip otyratyn. Sol jyldary mektep bitirý keshine kıip baratyn jóni túzý kástóm taba almadyq qoı. Oralhannyń jaǵdaıy da máz boldy deı almaımyn. Bir aıaq qara kóje men bir tilim qarma nan tabylsa, soǵan qanaǵat qylyp júre beretinbiz. Jasyratyny joq, 60-70 jyldarǵa deıin bútin shalbar kıgen joqpyz. Ylǵı jamalǵan shalbar kıdik. Sómke degen atymen joq. Oralhan bastaǵan tórt-bes bala matadan tigilgen dorbany alyp mektepke baratynbyz. Sondaı jaǵdaıda ómir súrdik. Bizdiń balalyq shaǵymyz sondaı zamanmen tuspa-tus keldi. Oralhan úıde tórt qyzdyń arasynda jalǵyz ul boldy. Men – on balanyń úlkenimin. Eńbekke erte aralasyp, erte eseıdik. Jazǵy, kóktemgi kanıkýl kezderinde úlkenderge bolysyp, mal azyǵyn daıyndadyq. Mal fermalaryna baryp, qar kúrep, qı oıdyq. Jaz aılarynda Shabanbaı jaılaýyna baryp shóp shaptyq. Oralhan ekeýimizdiń bir jyl traktordyń artynda káselkede otyrǵanymyz bar. At jegip te shóp shaptyq talaı. Sál eseıgen soń shómeleniń túbinde turyp shóp áperdik. Qysqasy, Oralhan Almatyǵa ketkenshe qatty aralasta boldyq. Birinshi áıeli Aımanmen shańyraq kótergende meni kúıeý joldas qyldy. Odan keıin qoıymdy qurttap, aıranymdy urttap óz sharýammen júrdim de, Oralhan kelgen kezde keıde aýylda bolmaı qalyp júrdim (áńgime osy tusqa kelgende «Sonda da kelgen saıyn sháıǵa shaqyryp otyrdyq qoı» dep sózge qosyldy samaýyrdan bizge babyn keltirip shaı quıyp otyrǵan jeńgemiz). Meni sovhozdyń jumysy ońdyrama-eı. Bir kún qalyp qoısań sovhozdan ne jumystan shyǵaryp tastaıdy» dep bir toqtady. Toqtady da, sovhoz jumysynan sol kezde shyǵa almaǵanyna, Oralhanmen birge bola almaǵanyna ókingendeı keıip bildirdi. Sóıtti de «Myna bireýińdi qoıyp otyrmysyń-eı» dep ústel ústinde jatqan dıktofonyma kóz qıyǵymen úrke qarady.
«MENI NEMIS QYZYNA ǴAShYQ QYP JAZYP QOIYPTY»
«Oralhan týraly jylda aıtam, – dep jalǵastyrǵan odan ári áńgimesin. – Byltyr aýdanymyzdaǵy Belqaraǵaı atyndaǵy mektepke Oralhan Bókeıdiń esimi berildi. Aýyl azamattary Oralhannyń 75 jyldyǵyna oraı 10 medal istetipti. Sonyń bireýin meniń keýdeme taǵyp, shapan japty. Oralhan Bókeı atyndaǵy kórkem sóz oqýlarynda da ylǵı aıtam. Stýdentter izdep keledi. Oralhan jaıynda aıtýdaıyn aıtyp-aq kele jatyrmyn».
«Sonda aıtylmaǵan ne qaldy?» deımiz biz tyqaqtap Oralhan Bókeı jaıynda eshkim estimegen, josyny bólek áńgimeniń sheti shyǵar ma eken dep. «Eshteńe qalǵan joq qoı deımin» dep osy jerde taǵy da sózge aralasty bizge samaýyrdan baptap shaı quıyp otyrǵan jeńgemiz.
«Siz altyn sandyqsyz ǵoı. Ol kisiniń búkil syryn bilesiz» dep ústemelete túsemiz biz. «Syryn bilgende, Oralhan kisige qosylmaıtyn. Sondaı tákáppar bolatyn. Men aıtam ǵoı: «Óı, aspanǵa qarap turasyń ǵoı sen. Nemenege qaraısyń?» dep. «Aspanǵa qarap turatynym, myna, tómenge aıaǵyńnyń basyna qarap, murnyńdy shuqyp tursań, seni albasty basady. «Aspanda Qudaıdan basqa seneriń joq qoı» dep qarap turamyn. Qyzǵanasyńdar ma sony» deıtin. Oralhannyń Almatydaǵy jazýshy dostarynyń birazyn bilemin. Ol Almatyda da sol tákáppar minezinen tanbapty. Jazýshylardyń barlyǵy Oralhannan qorqady eken-eı sol kezde. Oralhanmen birge júrgen Serik Janábil degen jazýshy maǵan aıtyp edi: «Oooo, Oralhan kele jatqanda «Altaıdyń kerbuǵysy kele jatyr» deıtinbiz. Ol kele jatqanda aldynan shyqqan adamdardyń qol beretinine qol beredi de, qol bermeıtininiń tusyna kelgende saýsaǵynyń ushyn ǵana berip «áýp, púsht» dep túshkirip, júrip ketetin». Rasynda, onyń minezi ózgeshe boldy. Mektepte júrgende de bizge qaraǵanda birtúrli ózgesheleý boldy» dep ózgeshe minezdi jazýshynyń ózgeshe minezderin saǵyna eske aldy.
– Nurlan aǵa, Siz Oralhan Bókeıdiń birneshe shyǵarmasyna keıipker bolypsyz. «Mynaý áppaq dúnıedegi» nemis qyzy Lýızaǵa ǵashyq bolatyn Nurlan Siz emes pe? «Dúnıe appaq nurǵa shomylǵan... appaq dúnıe, sol appaq dúnıede Lýıza ekeýi astarynda aqboz at bar, qatarlasa shaýyp jarysady. Kúmis jaldy at ne shappaı, ne ushpaı beımálim sapar, maqsatsyz baǵytqa baıaý qalyqtap barady-aı. Nurlan alǵashynda bir orynda turǵandaı sezindi. Astyndaǵy attyń appaq jaly men nemis qyzynyń altyn shashy jelmen jelbirep, mynaý aqboz álemniń jalyndaǵan jalaýyna aınalǵan...» dep sýrettep edi sol áńgimede jazýshy Sizdiń kórgen túsińizdi.
– Ol ózi ǵoı, ákrı. Nurlan dep meni nemis qyzyna ǵashyq qyp jazyp qoıypty.
– Sonda ǵashyq bolǵanyńyz ras pa, ótirik pe?
– Qalaı ǵashyq bolasyń?! Onyń jasy úlken ǵoı. Ol kezde aýyldarǵa dárigerlerdi, mehanıkterdi syrttan ákeldi emes pe?! Áńgimedegi agronom qyz sol kezde kelgen. Ózi áppaq, shashy áńgimede sýrettelgendeı altyndaı sap-sary bolatyn. Júris-turysynyń ózi qyzyq. Bizdiń kórshimiz orys edi. Ol sonda turdy. Balalar álgi qyzǵa syrtynan qyzyǵa qarap júretinbiz. Bizdiń aýylda eki-úsh jyl jumys istedi. Sony keltirip alǵan ǵoı. Anaý qıystyrǵanǵa bále bolatyn.
– Sizdi nemis qyzyna ǵashyq qyp qoıdy. Ony shyǵarmany oqyǵanda bildińiz be? Renjimedińiz be?
– Joq, qaıta qýandym.
– Apaı, Siz renjigen joqsyz ba? Aǵamyzdy ǵashyq qyp qoıǵanyna.
– Joq, ol kezde biz úılenbegenbiz. Bul kisi kimge ǵashyq bolmady?! Qaısybirin aıtaıyn, – dep ázildedi jeńgemiz.
– Oralhan Bókeıdiń taǵy qandaı shyǵarmalaryna keıipker boldyńyz?
– Eki povest, eki áńgimesine keıipker bolyppyn. «Qasqyr ulyǵan tún» degen áńgimesinde taǵy da Nurlan boldym. «Shuǵyla» degen áńgimesinde ózin Nurlan, men Muqtar dep qoıypty. Sosyn «Qar qyzynda» meni Nurjan dep alypty.
– Ol kisi «Seni shyǵarmalaryma keıipker qylam» dep sizge aıtýshy ma edi?
– Aıtpady. Shynymdy aıtaıyn, men onyń jazǵandaryn ol ómirden ótkenshe oqyǵam joq. «Seniń jazǵandaryń maǵan jaqpaıdy» deýshi edim ózine. Ol qaıtys bolǵannan soń shyǵarmalaryn túk qaldyrmaı oqyp shyqtym. Adamdy tiri kezinde baǵalamaımyz ǵoı. Oralhan ortamyzdan ketip qalǵannan keıin bala kezden birge ósken dostyǵymyz, ótken-ketken jáıtter kóz aldyma kelip, kóńilim bosap jyladym.
«GAZETKE ORAP, QOIYP QOI. ShEShEME APARYP BEREMIN»
Osy jerde jubaıymen birge Nurlan Ákimbaevtyń halin suraı kelgen, ózin Gúlsara Qashqynbaeva dep tanystyrǵan apamyz sózge aralasty. Meni bir tańǵaldyrǵany, Nurlan Ákimbaev aǵamyz sııaqty bul kisi de jazýshy shyǵarmalaryn dúnıeden ótken soń jata-jastana oqı bastapty. «Aýyldaspyz ǵoı. Oralhan menen 4 jas úlken. Ony kórgende «Sen ótirik jazasyń» deıtinmin. Sonda aıtatyn: «Sender qandaı qyzyqsyńdar? Áńgimelerimniń 30 proenti shyndyq bolsa, qalǵany kórkemdik qııal. Áıtpese qarabaıyr bolyp shyǵady» deıtin. Nurlan aǵa da aıtyp otyr ǵoı. Oralhannyń kózi tirisinde áńgime-povesterin kishkene oqyp: «Oı, qoıshy, keıin oqyrmyz» dep jóndi mán bermeı, tastaı salatynbyz. Keıinnen biz Shyńǵystaıdan kóship, Óskemenniń shetine baryp turdyq. Bul kezde Oralhan ómirden ótken. Basqa qala, basqa jer. Aýylymyzdy, Shyńǵystaıdy saǵynamyz. Úıde Oralhannyń úsh-tórt kitaby bar. Shal ekeýimiz Oralhannyń baıaǵyda oqymaǵan kitaptaryn birinen keıin birin oqyp, jatqa biletin boldyq. Oqımyz da, Shyńǵystaıda júrgendeı bolamyz. Aýyldyń kóshelerin kezip, qaı jerde qandaı aryq bar, sodan attap kele jatqandaı áserde bolamyz. Sýrettegende, ǵajap sýretteıdi ǵoı. Ánsheıin sózben kartına salǵan sııaqty. Sóıtip, aýylǵa degen saǵynyshymyz basylady. Shynyn aıtqanda, Oralhan shyǵarmasy arqyly ózimizdiń jaqtyń ádemiligin, qymbattylyǵyn, janymyzǵa sonshalyqty jaqyndyǵyn sezindik. Qazir oılap otyrsam, Oralhanǵa burynyraqta aıtqan sózderimiz ol kisige erkelegendikten aıtylǵan ba dep oılaımyn. Áıtpese jazýshyny erekshe qurmetteımiz» dep aǵynan jaryla sóılegen Gúlsara apaıymyzdyń sózinen jerlesteri qalamgerdi kózi tirisinde durys baǵalamaı almady degen oıdyń ushqynyn ańǵarǵandaı boldyq.
«Oralhan bulaı bolady, mundaı dárejege jetedi dep oılaǵan joqpyz. Bala kezde ákemizdiń jyrtyq etik, jyrtyq shalbaryn kıip, álgi qoldan tikken shúberek sómkege jarty qarmadan salyp alyp mektepke baratynbyz. El júdeý. Eki úıdiń jaǵdaıy da aýyr. Oralhannyń shańyraǵynda ózderi 5 bala, ákesiniń eki inisi, eki qaryndasy turdy. Ákesi aýrýshań boldy. Men 10 bitirgem joq. «Shopyr bolam» dep 8 bitirdim de ketip qaldym. Ákem frontovık. Oralhan ekeýmizdiń úıimizdiń ortasynda bir aq tas bolatyn. Oralhan 10 bitirgende muǵalimder «mektep bitirý keshine mindetti túrde kástóm kıip kelýleriń kerek» depti. Senemisiń, ol kezde kástóm degenniń ne ekenin bilmeımiz. Álgi aq tastyń ústinde otyryp alyp «kástómdi qaıttik?» dep bas qatyrdyq. Mende ákem qudalyqtan kıip kelgen jaman kástóm bar edi. Ol da jaramady. Sóıtip ańtarylyp otyrǵanda Oralhannyń ákesi Bókeı: «Men qazir magazınge baryp, bilip keleıinshi» dedi. Bir zamanda Bókeı keldi. Qoltyǵyna birdeme qystyryp alǵan. «Mine» dep qolymyzǵa ustatty. Aq tastan túsip qarasaq, ákelgen dúnıesi jylt-jylt etedi. Astary joq. Bertin bildik, qazir baqýatty adamdar kıetin túngi pıjama eken. Ony ana kisi de bilmegen. «Jyltyldap tur, jaqsy» deıdi. Sodan ne kerek, Oralhan kástóm taba almaı bir aq kóılekpen mektep bitirý keshine ketti ǵoı deımin.
– Bizdiń bilýimizshe, Oralhan Bókeıdiń otbasynda jazýshy joq. Jazýshy bolýyna ne áser etti?
– Árıne, áýeli Alla bergen óziniń boıyndaǵy talanty. Ekinshiden, ol kezde «Lenınshil jas» gazeti men Juldyz» jýrnalynyń dúrkirep turǵan kezi. Eki úıdiń ortasynda sovhozdyń baı kitaphanasy boldy. Oralhan joǵaryda men ataǵan gazet pen jýrnaldy úzbeı oqıtyn. «Farıza Ońǵarsynovanyń óleńin qarashy, myna jazýshynyń áńgimesin qarashy» dep ádebıetke bala kezden yntyq boldy. Oralhan aýyldaǵy úlken kitaphananyń barlyq kitabyn taýysty desem artyq aıtpaspyn. Dalada, kók shópte jatyp alyp kitapty birge oqıtynbyz. Sonyń bári áser etken bolýy kerek. Ákesi Bókeı tuıyq adam boldy. Kóp sóılemeıtin. Sheshesi Kúlııa adýyndy, shıraq kisi edi. Úıine barǵanda: «Neǵyp júrsiń? Araq izdep keldiń be?» dep bas-aıaǵyńdy tekserip otyratyn. Oralhannyń da qyzyq minezderi kóp. Aýylǵa kelgende dastarhan jaıyp, jambas qoıamyz ǵoı. Sonda «Eı, andaǵy jambasyńdy kespe» deıdi. «Nege?» deseń, «Gazetke orap, qoıyp qoı. Shesheme aparyp beremin» deıtin. Sheshesin keremet qurmettedi. Qaı úıge barsa da, sóıtetin. Sheshesi de «Álgi jalǵyzym» dep emirenip otyratyn.
Jalpy, Oralhan aýylǵa kelgen saıyn úıge shaqyrmasań da ózi keletin. Ákesiniń inisiniń úıi bar. Soǵan ketip bara jatady da bizge kirip shyǵady. Keıde úıdiń ishine eskertý jasap: «Áli kedeısińder ǵoı ózderiń, bálenbaı da túgenbaı, tamaqtaryń qalaı pisken, ana tósekti qalaı salǵansyń, kıimiń qalaı» degen syńaıdaǵy sózderdi aıtady. Myna kisi qysylatyn. «Sóıtip otyryp sháıdi ólip-talyp ishedi. Etti de jeıdi. Minezi sondaı qyzyq edi. Qaljyńy qaısy, shyny qaısy, sony uqpaı qalatyn edik» dep osy jerde sózge qosyldy samaýyrdan baptap sháı quıyp otyrǵan jeńgemiz. Jeńgemizdiń sózin ary qaraı Nurlan aǵamyzdyń halin suraýǵa kelgen Gúlsara apa jalǵap ketti. «Oralhannyń qylyqtaryn eske alyp jatyrmyz ǵoı. Onyń sheshesi Kúlııa tolyq, etjeńdi kisi boldy. Jýan kisiniń etalony Kúlııa bolatyn. Bir kúni Oralhan búı deıdi: «Báriń «Kúlııa-Kúlııa» deýshi edińder. Aýyl tolǵan Kúlııa bopsyńdar ǵoı». Iá, búginde biz de tolyp kettik qoı» dedi Gúlsara apa sóziniń sońyn ázilge súıep.
– Nurlan aǵa, Oralhan Bókeıdi sońǵy ret qashan kórdińiz?
– Sońǵy ret Ardaq degen ekinshi áıelimen kelgen kezde kórdim. Aýdan basshylary, jora-joldastarymen birge sýdyń boıyna kókke shyqtyq. Sonda «Myna áıeldi qaıdan taýyp alǵansyń? 20 jas kishi ǵoı» dedim ózine. «Bul Jazýshylar Odaǵynyń aldynda bizdi tekserip otyratyn dáriger, medbıke. Sol jerde tanystym» dedi Oralhan. Ana kelinshek: «Myna kisi «bashpaıym aýyryp tur, saýsaǵym aýyryp tur» dep ylǵı keletin» dedi ázildep. Sońǵy ret kórgenim sol. Amanjan sekildi Oralhan meni de Almatyǵa shaqyrǵan. Ol kezde eki balam bar. Kóp-kórim brıgadır bolyp jumys istep júrdim de, «Almatyda ne bar?» dedim.
Áýelde «Túgim joq. Bári bitken» dep sózge sarańdyq tanytqan aqsaqal Oralhan jaıynda sóılegen saıyn shapqan saıyn tynysy ashylatyn kánigi tulparlardaı baýyryn jazyp, aǵynan jaryldy. Kókeıde júrgen syrlaryn, áldekimderge aıta almaı júrgen ókpe-nazyn da jasyrmady. «Byltyr Oralhannyń 75 jyldyǵyn bizdiń aýdan durys atap óte almadyq. Másele kóterip edik: «90 jyldyqty ázer ótkizdik. Qarajat joq» dedi. Tek Belqaraǵaı mektebi ǵana mal soıyp, quran oqytyp, atap ótti. Oralhan kún ótken saıyn umytylyp bara ma dep qorqamyn. Astanada jazýshy Álibek Asqarov bar. Oralhandy anda-sanda qozǵap, qaýzap júredi. Dıdahmet qaıtys bolyp ketti.
Áı, Azamat, Oralhan búıtip aıtatyn eı. «Basqa óńirlerge, ásirese ońtústik oblystarǵa barǵanda aýdannyń birinshi hatshysy shekaraǵa deıin ákep tastasa, kelesi bir hatshy shekarada tosyp turyp, alyp ketetin. Katonǵa kelsem, Shyńǵystaıǵa jete almaımyn. Aýdandyq gazet redakııasynyń jaman «Ýral» motoıklimen áreń ákep tastaıdy» deıtin edi jaryqtyq keıip. Bir jaǵy Sovet zamanynda aýdannyń birinshi hatshylary men sovhoz dırektorlarynyń kópshiligi ózge ult ókilderi boldy ǵoı. Bul da áser etken shyǵar. Ne desek te, týǵan aýdanynda kózi tirisinde laıyqty baǵalanbady. 28 qyrkúıek týǵan kúni ǵoı. Byltyr aýdan ony da ótkizbeı qoıdy. Bizdiń jergilikti halyq qyzyq qoı. Aýyldyń qarapaıym adamdary keıde «Oralhan bizge ne beripti?» dep orynsyz pikir aıtyp jatady. Jastaý kezimde osy úshin qyzyl keńirdek bolyp daýlasyp, tóbeleske deıin baratynmyn. «Oralhan senderge ne beredi? Qapshyq-qapshyq aqsha bere me? «Katon degen el bar, Shyńǵystaı degen jer bar» dep alaqandaı aýyldy tórtkúl dúnıege tanytqan joq pa? Sodan artyq ne kerek? Aýyldaǵy jalǵyz kóshege asfalt saldyrǵan Oralhan ǵoı. Sender qyzǵanasyńdar. Tipti qyz alyp, qyz berisken ózge óńirdiń azamattary «Oralhan aýylymen quda boldyq» dep maqtanady. Sender otyryp alyp bir-birlerińdi kúndeısińder» deımin yza bolyp. Qazir adamdarǵa mindetti túrde birdeme berý kerek. Odan basqa túk kerek joq.
Oraıy kelgende bir jáıdi aıtaıyn. Joǵaryda Ońtústikke barǵanymdy aıttym ǵoı. Sol kezde ońtústik jurtynyń Oralhanǵa degen zor qurmetine rıza boldym. Saryaǵash aýdanynda jaryq kóretin bir gazet 1-inshi betine «Bizdiń elge Oralhannyń dosy keldi» dep úlken maqala beripti. Saryaǵashta menimen kezdesý jasap, shapan kıgizdi. Tańǵalǵanym, ondaǵy adamdar «Myna aqsaqal Oralhannyń birge ósken dosy» dep daýystaryn shyǵarmaı, bir-birimen sybyrlap sóılesti. «Kóke» dep qoltyǵymnan alyp, aıryqsha qurmet kórsetti. Eshqaısysy aldyńnan kese kóldeneń ótpeıdi. Sóıtip, «Kóke» atandym. «Meniń ózime mynadaı qoshemet bolsa, Oralhannyń ózin qalaı qurmetter edi» dep oıladym ishteı. Óskemende Oralhandy dáriptep júrgen Tańatqan Túmenbaev degen myqty azamat bar. 44 mekteptiń burynǵy dırektory. Oralhan rýhyna as berip, bizdi qonaqqa shaqyrdy. Amanjan ekeýmizge jol-qarajatattaryńa dep 5 myń teńge salyp jiberipti. Ujymmen jaqsy kezdesý ótkizdik. Oralhan esimin ulyqtap júrgen osyndaı jekelegen azamattarǵa rıza bolasyń. Al endi Oralhannyń 75 jyldyǵynda ózimizdiń aýdannyń azamattaryna azdap keıidim. Qazir zeınetkermin. Jıi aýyryp qalamyn. Bir-eki sıyrym men 5-aq qoıym bar. «Jomarttyń qolyn joq baılaıdy. Jylqym bolsa, Oralhannyń 75 jyldyǵyna aparyp, soıdyryp, Quran baǵyshtar edim» dep sol kezde qatty qapalandym. Shynymdy aıtaıynshy, buryn Oralhandy men de moıyndamaı júretuǵynmyn. Sońǵy kezde shyn júregimmen moıyndadym. Synbaıtyn temir, ótpeıtin adam joq. Oralhan meni táýir kórdi. Qalǵan elge jalǵanda des bermeıtin Oralhan meniń sózime toqtaıtyn. Ómir ótti. «Qulan qudyqqa qulasa qulaǵynda qurbaqa oınaıdy», «Óli arystannan tiri tyshqan artyq» degen qazaqtyń maqaldary bekerge aıtylmaǵan eken. Kártáıip shama ketken soń qudyqqa qulaǵan qulan sekildisiń. Qulaǵyńda qurbaqalar oınaıdy. Yza bolasyń. Qazir Oralhandy oılaı berem. Bala kezden, jas kezden birge ósken soń umytylmaıdy eken» dep túıdi sózin aqsaqal.
TÚIIN
Maqala basynda «Aqsaqal birdeńege ókpeli sekildi. Kóńilinde bir kirbiń bar sııaqty» dedik qoı. Túıinde sol túıindi ashpasaq bolmaıtyn sekildi. Shyńǵystaıda Oralhanǵa talas bar eken. Talas degennen góri az-kem túsinbestik degenimiz durys bolatyn shyǵar. Mundaı túsinbestik basqa emes osy aýyldaǵy ózimiz erekshe qurmetteıtin qos aqsaqal Amanjan Nuqsarın men Nurlan Ákimbaev aǵamyzdyń arasynda da bar sekildi. Áńgime «Oralhanǵa eń jaqyn kim, kim Oralhanmen birge kóp júrgen, Oralhan týraly estelikti nege ol aıtady, men nege aıtpaımyn?» degen sózderden shyqqan sııaqty. Bizdińshe, qos qarııa da Oralhanǵa jaqyn. Biri bala kúngi, ekinshisi bozbala shaǵyndaǵy, eseıgen kezdegi aınymas dostary. Eki aqsaqaldy da bólip-jarýǵa bolmaıtyn sekildi. Óıtkeni, Oralhan Bókeı ekeýin de jaqsy kórgeni, ózine jaqyn tutqany anyq. Nurlan Ákimbaevtyń óz sózimen aıtsaq, «Oralhan meniki dep aıtýǵa eshkimniń haqy joq shyǵar. Oralhan halyqtiki».
Iá, biz bul jazbamyzda jazýshyǵa óz keıipkerleriniń, óz aýyldastarynyń kózimen qaraýǵa, Alataýdaǵy emes, Altaıdaǵy, qaladaǵy emes, daladaǵy Oralhannyń shynaıy beıne-bolmysyna úńilýge tyrystyq.
Azamat QASYM
Shyǵys Qazaqstan oblysy,
Katonqaraǵaı aýdany,
Shyńǵystaı aýyly
egemen.kz
