QOSYM PIŞENBAEVTYŊ TUǦANYNA 175 JYL
Qoinyn aşsaŋ qazynasy qosa aqtarylyp jatatyn Atymtai Jomart-Arqa dalasynyŋ ana şeti men myna şetindegi kez kelgen ken oşaǧynyŋ arǧy tarihyna üŋiler bolsaŋ, orystyŋ köpesi men aǧylşynnyŋ alpauyttaryna baryp tireledı. Olardyŋ sol zamandarda orasan qarjy salyp, ken oşaqtaryn iske qosqany ras. Biraq qazaqqa jany aşyǧandyqtan emes, öz bailyqtaryn eseleu üşin. Büginde bereke-bailyǧymyz kim köringenniŋ auzynda jür dep zar ileimiz. Baiqasaq qazaq jeriniŋ qazynasyn şetke tasu sonau HIH ǧasyrda-aq bastalǧan eken. Biraq sol bailyq izdegen orys pen aǧylşyndar qazyna bar jerge top etip tüse qalmaǧany taǧy belgılı. Olarǧa jön siltep, joba körsetetin jergilikti halyq. Ärine, künkörisi üşin. Sondyqtan bolar, bügingi kenişterdiŋ arǧy tarihyn auyzǧa alsaq, mindetti türde jergilikti qazaqtardyŋ attary da birge atalady. Mysaly, qoi baǧyp jürip Qaraǧandy kömirin tapqan Appaq Baijanov, Ekibastūz ben Baianauyl aimaǧyndaǧy ken közderin aşqan Qosym Pişenbaev degen kisiler eken degendi sonau mektep qabyrǧasynan bıletınbız. Osylai aitylǧanmen, “äi, sauatsyz adam jerasty bailyǧyn qaidan tapsyn, keŋestik uaqytta jergilikti halyq ökpelemesin dep, äiteuir birer qazaqtyŋ da attaryn atai salǧan şyǧar” dep oilaityndar da az emes-tın. Būndai sözdi eldiŋ ötken-ketkeninen habary şamaly bireuler aitsa meili der ediŋ, keide qalam ūstap, baspasöz töŋireginde jürgen aǧaiyndar osylai dep jatqanda eriksiz qynjylasyŋ. Ana bir jyly Baitūiaq Janymbet degen tilşi “Egemen Qazaqstannyŋ” betinde jaryq körgen “Aqiqat pen aŋyz” atty maqalasynda: “Juyqta Pavlodar oblysyndaǧy kenşiler men energetikter qalasynyŋ tūrǧyndary Ekibastūzdyŋ 50 jyldyǧyn dürildetip atap ötti. Olar osy ken közin aşqan Qosym Pişenbaev eken degen aqiqattan göri aŋyzǧa jaqyn basqa bir derekti tilderine tiek etip, ainalaǧa jar salǧanda, qaradai qarnyŋ aşady eken. Aldymen aita keteiin, Keŋes ükimeti kezinde Ekibastūz jöninde jazylǧan qalyŋ-qalyŋ kitaptar boldy. Olardyŋ avtorlary halqymyzdy tym jabaiy etip körsetu üşin, qoişy Qosym degen kisi suyrdyŋ ininen tapqan qara tastyŋ janatynyna taŋǧalyp, älgi jerdi ūmytyp qalmau üşin suyqta üsip ölgen eki maldyŋ bas süie¬ginen belgi jasap ketipti dep jazǧan. Al oǧan tūz degen söz qalai qosylǧan deitin saualǧa jauap izdegenderge: “Osy maŋda tūzdy kölder bar ǧoi”, – dep oŋai silteme jasai salady. Kezinde osy paiymdauǧa köŋilim tolmaǧan men közi aşyq, kökiregi oiau şejireşi qariialarǧa jüginip, köŋilge qonymdy mynadai bir derek tauyp, onymdy ötken ǧasyrdyŋ 80-jyldarynyŋ aiaǧynda gazet-jurnaldarǧa jariialap, dau aituşylar bolsa körelik dep qarsy şyqqanym bar. Ökinişke qarai, ondailar tabylǧan joq”, –dep jazypty. Osyny oqyǧasyn, sol uaqytta jurnalist atanyp jürgen B.Janymbet (qazır ol kısı aramyzda joq eken, imandy bolsyn) nege būl taqyrypty jazbas būryn zerdelep, zertemedı eken dep oiladyq. Sebebı onyŋ Q.Pişenbaev jaily aqparattarǧa üŋilmei, atüsti pikir bildirgeni baiqalyp tūr. Meili deisiŋ ǧoi. Biraq “Egemen” sekildi ülken taralymy bar basylymnyŋ betine şyqqan soŋ, maqalany el oqidy, sosyn düdämal pikirler tuyndaidy. Jäne avtor öz maqalasynda aitqandai, Qosym kömirdi suyrdyŋ ininen tauyp almaǧan jäne qoişy da bolmaǧan. (Būl – Apppaq Baijanovqa qatysty äŋgime). Söitıp, Qosym degen kım edı degenge kelsek. Qalam ūstap jürgesın, şama kelgenşe jasy ülken qariialarmen ara-tūra sūhbattasyp, äŋgıme-düken qūrǧandy ūnatamyz. Osyndai otyrystardyŋ barysynda Qosym Pişenbaevqa da qatysty san türli äŋgimeler aitylady. Būnyŋ bärın estip jürgesin, özımız de osy taqyrypty bir qozǧap, Qosym atyn elge qaita tanytyp, aqiqat pen aŋyzdyŋ arasyn aiyrsaq dep oilaitynbyz. Bızdıŋ būl josparymyzǧa joǧarydaǧy B.Janymbettıŋ maqalasy taǧy da bır sebep boldy. Jalpy, Qosym aty erteden atalyp jürgenimen, ony sonau alpysynşy jyldary barynşa zerdelep, tarihi dälelder keltirip, qaitadan jaŋǧyrtqan maidanger jazuşy, marqūm Qalmūqan İsabaev. Ol kisi öziniŋ 1979 jyly “Prostor” jurnalynyŋ 11-sanynda jariialanǧan “Vsled za legendoi” maqalasynda Qosym jöninde jan-jaqty äŋgimelep, köptegen derekter keltiredi. Pavlodardyŋ oblystyq ölketanu mūrajaiynan D.P.Bagaev degen adamnyŋ Qosym jaily esteligin tauyp oqidy. Estelikte Qosymnyŋ A. Derov atty köpestiŋ keŋsesinde qyzmette tūrǧanyn jäne onyŋ mindeti dalany aralap, kömir, temir, mys, taǧy basqa da ken közderin tauyp, keŋsege habarlau ekeni aitylady. Qalekeŋ būnymen şektelip qalmai, HIH ǧasyrdyŋ ekinşi jartysyndaǧy osy öŋirge qatysty Resei qūjattaryn aqtaryp, “Geologicheskie issledovaniia i razvedochnye raboty po linii Sibirskoi jeleznoi dorogi” degen basylymnan osy temirjoldyŋ bas geology A.Meisterdiŋ “Ekibastuzskoe mestorojdenie” atty maqalasyn kezdestiredi. Būnda Meister: “...vse taki, o nalichii v etom meste kamennougolnogo basseina zagovoril Kosum Pşenbaev” dep atap körsetipti. Sondai-aq, osy Meisterdiŋ 1900 jyly jasaǧan Ekibastūz ken oryndarynyŋ syzbasyn tauyp, onda “Qosym kenişi”, “Qosym şahtasy”, “Qosym liniiasy” degen ataular bar ekenin anyqtaidy. Qalkeŋ būnymen de tynbai, 1974 jyly Pavel Sugoniaka atty ukrain jurnalisimen tanysyp, ol jaqtaǧy mūraǧattardan Ekibastūz kenişterine qatysty qūjattardy qarastyra jürudi tapsyrǧan eken. Sebebi, joǧaryda atalǧan Derov köpes 1893 jyly Ekibastūz kömirin igeru jöninde kievtik millioner köpes Brodskiige ūsynys jasapty. Söitip, Qalekeŋniŋ ötinişin ūmytpaǧan Sugoniaki 1976 jyly Ekibastūz kömir kenişine qatysty verhoturlyq köpes Aleksandr Benardakidyŋ habarlamasyn jiberedi. Onyŋ orysşa mätini tömendegidei: “Otpravilsia v 12 dnia iiunia je mesiasa po Baianaulskomu okrugu s partiei iz 5 chelovek kirgiz mestnyh i cherez den pribyl na mesto nazyvaemoe Qarabidaik, gde ot solenogo ozera Ekibaztuz primerno v 500 sajen na iug. Zalojil şurf şiriny i glubiny 3 arşina, i vstretil kamennyi ugol. Partiiu sostavili mestnye kirgizy: Hosum Pşenbaev, Salgara Baimikanov, Jantele Mambetov, Koişikara Nauruzov, i Nogaibai Orazov”. Būndaǧy Qarabidaiyq degen jer qazir Ekibastūz qalasynyŋ däl tübi, negizi Qosym atalarynyŋ jailauy eken. Sonymen, būǧan deiin aitylyp jürgendei Ekibastūz atauy el işinde köp taraǧan attyŋ basyndai eki tūzǧa bailanysty aŋyzda emes, Ekibastūz degen osy jerdegi köldiŋ atauynan şyqqanyn baiqaimyz. Sol kezdegi ken oryndary jaily eŋbekterde semeilik tau-ken injeneri V. Konsovskii de: “Chest otkrytiia etogo mestorojdeniia prinadlejit mestnomu kirgizu Kosumu” depti. Öziniŋ ǧūmyrynda Qosym jalǧyz Ekibastūz emes, Maiköbe, Naizatas, Jamantūz, Josaly, Qandyqarasu, Köktas, Berikqara, Qalmaqtas, Qaraǧaily, Qyzylespe, Besşoqy, Aqköl, Şoman, Moiyldybūlaq, t.b. ken oryndaryn tabady. Akademik Älkei Marǧūlannyŋ aituynşa, Ortalyq memlekettik mūraǧatta köpes Derovtyŋ ken oryndary jaily jüzge tarta habarlamasy bar eken. Osynyŋ barlyǧy Qosym bastaǧan jergilikti qazaqtardyŋ tapqan kenişteri. Qalekeŋ Qosym tarihyn zerttei jürip, ol turaly povest jazǧan Aleksandr Cherkaşinge jolyǧady. Ol öz eŋbeginde önerkäsipşi köpes S.Popovtyŋ Moiyldy mys kenişi turaly: “Mestorojdenie syskal mestnyi jitel, kirgiz Kosum Pşenbaev ot roda 22 goda, 1866 god, maia 2-go dnia” degen deregin keltiredi. Odan bölek 1983 jyly “Qazaqstan” baspasynan şyqqan “Qazynaly qoinaular” atty (avtorlary geolog-ǧalymdar M.Nūralin, Q. Jäminov, T.Ediresov) kitapta Qosym jaily taǧy da aitylady. Osylardy oqyp otyryp, tau-ken isi jaily eşqandai arnauly bilim almaǧan jas jigittiŋ sonşama ken közderin tabuy eriksiz taŋǧaldyrmai qoimady. Tabiǧattyŋ özi ǧana bergen erkeşe qasiet demeske amalyŋ joq. Osydan keiin Qosym babamyz jaily bilmek bolyp, el işindegi ötkennen maǧūlmaty bar ülkenderge sūrau saldyq. Bizdi biraz jaidan habardar etken Kürkeli auylynda tūratyn Nyǧmet Jäminūly atty aqsaqal. Būl qariianyŋ ötken-ketkeninen tüigeni mol, kökiregi oiau adam. – Qaraǧym, öziŋ bilesiŋ, qūdai Qūlboldy balalaryna ne berse de, atap beredi ǧoi. Keşegi Janaq äulie, Mäşhür-Jüsip, Jüsipbek Aimauytov, Qadyr Taişyqov, qaisybirin aita bereiin, bäri de öz zamanynyŋ ozyp tuǧan tūlǧalary. Myna Qosym da sol Qūlboldynyŋ bir balasy Mailytonnan taraidy. Būl kisini de jaratuşynyŋ erekşe nazary tüsken pendesi dep bilemin. Äitpese, arnaiy bilim almaǧan adamnyŋ qara jerdiŋ astynda ne jatqanyn jazbai aiyruy erekşe qasiet emei nemene? Al şyndyǧynda, Qosekeŋ eldegi Nūrǧali Tauşabaev aşqan dini medreseni ǧana tauysqan kisi,–dep bastaǧan Nyǧmet aǧa äŋgımesin odan äri jalǧady. –Qosym ken tapqyştyǧynan basqa, asa şeber etikşi jäne suda balyqşa jüzetin adam bolypty. Özi paluan deneli, äjeptäuir iri kisi bolsa kerek. Bir alaqanynyŋ jalpaqtyǧy bizdiŋ qos alaqanymyzdai edi dep otyratyn közin körgender. Baianauyl stanisasynyŋ atamany peterborlyq aqsüiek İosif Zonov degen bireu eken. Qazaqtar ony “ataman Öske” dep ataǧan. Osy Öske men Qosymnyŋ arasynda bir kelispeuşilik bolady. Sol zamandardan jetken äŋgimege süiensek, Öske oǧan altyny bar jer tauyp ber dep qolqa salǧan siiaqty. Osy kelispeuşiliktiŋ aiaǧy Qosymǧa mal ūrlady degen jalǧan aiyp taǧuǧa ūlasyp, ataman ony ūstauǧa soldat jiberedi. Ol kezde Qosym Baiannyŋ köp jataǧynyŋ biri eken, kelip qalǧan äskerdi körip, Sabyndy köldıŋ suyna süŋgidı de ketedi. Sudyŋ jaǧasyn ärli-berli şarlaǧan äsker, Qosymnyŋ qaida ketkenin bilmei, suǧa ketıp öldıge sanap, keiin qaitypty. Qosym sol ketkennen köldiŋ ekinşi betindegi jartastyŋ özi ǧana biletin su astyndaǧy qūpiia tesiginen ötip, jasyrynyp qalady. Sabyndy köldiŋ “Kişi tas” jaǧyndaǧy osy jartas äli künge deiin “Qosymnyŋ qyzyl jartasy” dep atalady. Degenmen araǧa biraz uaqyt salyp, Qosym Öskege özi barady. Jigittiŋ öneri men qairatyna tänti bolǧan ataman, ony sodan keiin qudalaudy qoiypty. Bir qyzyǧy, Qosymnyŋ tikken etigin ataman sän-saltanat kezinde aiaǧynan tastamaityn dep Öskeniŋ jūmyskeri bolǧan Rysbek atam aityp otyruşy edi. Tipti atamanǧa europalyq ülgimen aŋǧa kietin ūzyn qonyş etik te tigip beredi eken. –Osy Baiannyŋ Saryöleŋ elinde Süiindik-Qarjastyŋ Toqsan atasynan taraityn Keŋsary degen däuletti adam bolǧan, – dep jalǧady äŋgımesın Nyǧmet qariia. –Ol kisiniŋ qonysy äli künge deiin “Keŋsary” dep atalady. Sol jerden Qosym tüiirli altynnyŋ qoryn tauypty. Biraq Keŋsary jerinen aiyrylyp qalam dep qauiptense kerek, Qosymǧa eş adamǧa tisiŋnen şyǧarma dep, aqysyna toǧyz erkek qoi bergen eken. Būl äŋgimeni Qosym meniŋ äkeme öz auzynan aityp jäne sol jerdi aparyp körsetıptı de. Bertin men onynşy klasty bitirip, birer jyl elde äkeme kömektesıp, mal baǧysyp jürdim. Ülken aǧam Qalken Jäminūly (geologiia ǧylymdarynyŋ doktory) Almatyda, Sätbaev institutynda qyzmet etetin. Äkem bir küni baiaǧy Qosym körsetken jerdiŋ eki-üş tüiir aq tasyn Almatydaǧy aǧama posylkamen salyp jiberdi. Arada köp uaqyt ötpei, bir küni auyldyŋ qotanyna tikūşaq kelip qonyp, odan üş-tört orys adamy tüsti, işinde aǧai da bar. Şulasyp qarsy alyp jatyrmyz. Basşylary saqal-mūrtty eŋgezerdei orys jigiti eken. Tamaq işip, äri-beri jailanǧan soŋ, qonaqtardy auyldan 5-6 şaqyrym jerdegi tas alǧan jerge at-arbamen alyp bardyq. Jaŋaǧylar är jaqqa tarap, tau-tasty kezdi de ketti. Bir kezde saqaldy orystyŋ “taptym-taptym!” dep quana aiqailaǧan dauysy şyqty. Jügire basyp barsaq, qolynda jaqpar tastan suyryp alǧan, bir şeti kertilgen jalpaqtau kökşil tas bar. Saqaldy orys joldastaryna sony körsetip, birdeŋeni ejiktep tüsindirip jatyr. Onyŋ mänisin artynan bildik, geologiia ǧylymynda “Qosymnyŋ belgisi” (metka Kosuma) degen erekşe belgi bar eken, jaŋaǧy saqaldy sony tauyp alypty. Keiin jaŋaǧy jerde 20-25 jyldai geologtar partiiasy tūrdy. Olarda bizdiŋ şaruamyz şamaly, ne istep ne qoiǧanyn bir qūdai biledi. Biraq artynan estigenimiz, sol kezde tüiirli altyn tabylǧan jerge mäskeulik “dökeiler” geologiialyq partiia degen syltaumen jalǧan qūjat jasap, ekspedisiia jiberedi eken. Sosyn olar daiyn altyndy qaptap ala beretin siiaqty. –Otyzynşy jyldardyŋ aşarşylyǧy bastalǧasyn, Qosekeŋ ölsem süiegim elde qalsyn dep, jaiau-jalpylap osy öŋirge jetedi, – deidı Nyǧmet Jämınūly. –Balapan basyna degendei, halyq beti auǧan jaǧyna bosqyndap, qonys, qystaulardyŋ iesiz qalyp jatqan uaqyty. Sol kezde jasy seksennen asqan Qosym dalany kezip jürip, “Töltai” degen jerde otyrǧan bizdiŋ üige kelıpti. Ol kezde qazaqşylyqtyŋ üzilmegen uaqyty. Qosymdy erteden biletin äkei özderi äreŋ dep künın körıp otyrsa da, üidiŋ bir būryşyn berip, qolda bar yryzyǧyn bölisedi. Üide üş bala, Qosekeŋmen törteu bolady. Äkem men şeşem tūzaq qūryp, qoian aulap, olardy qalai asyraǧandaryn keiin jyr qylyp ünemi aityp otyratyn. Qosymnyŋ äkeme kelu sebebı, ekeuı qazaq jolymen aitqanda, baja bolyp keledı. Menıŋ şeşem Külşariia Qarjas-Toqsan Maqaş degen adamnyŋ qyzy. Maqaş on şaqty balasy bar, orta däulettı kısı eken. Al, Qosymnyŋ bäbışesı Aişa degen kısı Maqaştyŋ qaryndasy. Jaŋaǧy «Töltai» degen jerdıŋ bır pūşpaǧy Maqaştyŋ qystauy dep atalady. Bala jasynan tabiǧatpen syrlasyp, dalany kezip, tastyŋ tilin bilgen Qosym talai qūpiiasyn äkeme de äŋgimelegen eken. Birde Qosekeŋ äkeige: – Ata baladan bezip, ana säbiin dalaǧa tastap jatqan myna sūryqsyz zamanda sen meni qūdai üşin dep, üş balaŋmen qosyp asyrap otyrsyŋ, qaiyrymy Alladan qaitsyn! Boiymda küş-quatym barda saǧan bir jerdi körseteiin, ürim-būtaǧyŋa jetetin altyn bar, – depti. Äkei tumysynan ondaidan qorqatyn adam edi: – Qoseke, raqmet, bailyq kimge joldas bolǧan, bailardyŋ qandai bolǧanyn körip otyrmyz ǧoi, men saǧan altyn üşin emes, keşegi qūdai körşi edik, myna balalaryma batasy tisin dep qaiyrym jasap otyrmyn,–dep, onyŋ ūsynysynan bas tartady. Degenmen, Qosym birjola jatyp qaluǧa ainalǧanda äkeme: “Anau döŋniŋ astynda bir tasty audaryp, belgi qoiyp kettim, keiinnen qajeti bolsa baryp qararsyŋ”– depti. Äkei būl äŋgimeni ülken aǧam Hamitqa aitady. Odan keiin 30-40 jylǧa juyq uaqyt ötti. Äkemiz aitqan jerdi keiin Hamit aǧam da ūmytsa kerek... –Söitip, 1932 jyly jazǧa salym Qosym ömirden ötedi. Jalǧyz üi otarǧan äkem men şeşem ǧana, körşı-qolaŋ, aǧaiyn-tuys degen joq. Ekeui mürdeniŋ ortasynan şymyldyq qūryp, bas jaǧyn şeşem, aiaq jaǧyn äkem juyp, qoldan kelgenşe kebindep, eki aiaq arbaǧa salyp, 3-4 şaqyrym jerdegi “Maqaş” qystauyndaǧy ülken qorymǧa aparady. Ol jerde Qosymǧa atalas tuys Ybyraidyŋ Äbdirahmany degen kisi jalǧyz üi otyrsa kerek. Tereŋ etip qabirleuge äl joq, ekeui iindikke deiin qazyp, betine esik jauyp jerlepti, – dep aiaqtady Nyqaŋ aqsaqal öziniŋ baianyn. Osyndai äŋgımelerden soŋ, Qosym Pışenbaev jaily derek ızdep, bız de Almatydaǧy memlekettık ortalyq mūraǧatqa baryp, bırtalai qūjattar taptyq. Sol uaqyttarda Baianaula-ekıbastūz aimaǧynda ken oryndaryn ūstaǧan Popov, Derov degen köpester ken oryndaryn tapqan soŋ, Tomsk ken basqarmasyna, Altai ken basqaramasyna resmi mälımet jıberedı eken. Solardyŋ barlyǧynyŋ astynda «naşli mestorojdenie s pomoşiu kirgiza Kosuma Pşenbaeva» degen anyqtama jüredı. Qosym jaily bügınge jetken azǧana äŋgime osyndai. Aitqymyz kelgeni, Qosymnyŋ “kezdeisoq suyrdyŋ ininen kömir tauyp alǧan” bireu emes, Jaratuşy iemiz erekşe qasiet syilaǧan birtuar adam ekenin oqyrmanǧa jetkizu edi. Bilmegender bılıp jürsın dedık. Surette: Q.Pışenbaev jäne Sabyndy kölındegı Qosymnyŋ Qyzyl jartasy (büiırınen tüsırılgen).
QOSYM PIŞENBAEV TURALY MAQALAǦA QOSYMŞA
Almatydaǧy Ortalyq memlekettık mūraǧat qūjattarynan.
«Delo ob otkrytii mestorojdenii uglia, svinsa, serebra, medi v Baianaule» jäne «Zapisi zaiavok ob otkrytii metorojdenii kamennogo uglia i jeleznyh rud, zolotyh priiskov» dep atalatyn ısterden:
1857 jyly Üşqora degen jerden Popov mys pen temır kenın tapqan.
Osy jyly Tachilov degen Bestöbe degen jerden mys kenın tapqan.
Osy jyly Erofeev degen Jaman, Qūraqsu, Bala Qoiandy degen jerlerden mys kenın tapqan.
Osy jyly Maiqaiyŋnan Popov mys kenın tapqan.
1858 jyly Qorjyman degen jerden mys kenı tabylǧan.
1860 jyly Törtköl, Şatyrly, Qyryqadyr degen jerlerden Popov pen Tachilov mys kenın tapqan.
1862 jyly Aşyköl degen jerden, Jeltau beketınen Kuznesov, Popov mys kenın tapqan.
Osy kenışter jaily Popov, basqalar Tomsk, Altai ken basqarmalaryna mälımetter berıp otyrǧan. Solardyŋ barlyǧynyŋ aiaǧynda «s pomoşiu kirgiza Kosuma Pşenbaeva» dep anyqtama qoiady.
Sol kezdegı Baianauyl töŋıregındegı kömır kenışterı jaily mälımet. 1857 jyl, 3 mamyr.
...po svedeniiu upravliaiuşego Blagodato-Stefanovskogo zavoda za 1856 god na Kyzyltavskom priiske dobyto kmennogo uglia 500 000 pudov, iz nih upotrebleno na plavku rudy i na parovuiu maşinu 200 339 pudov.
Kömır kenışterı:
1.Aşikul – ot prikaza (Baianauyldan degen söz – S.B) na zapad, primerno v 50 verstah. Prinadlejit chinovniku gornogo pravleniia İşkarinu. Vblizi dorogi net.
2.Djamantuzskii priisk – v severnoi storone ot prikaza, v 110 verstah. Prinadlejit doverennomu ot pochetnyh grajdan Popovu. Nedaleko ot piketnoi dorogi.
3.Djaksy-tuzskii priisk – v severnoi storone ot prikaza, v 175 verstah. Pinadlejit doverennym ot poruchika «Benderaki i K». Vblizi dorogi net.
4.Kyzyltavskii – v iugo-vostochnoi storone ot prikaza v 40 verstah. Prinadlejit Popovu. Ot prikaza do samogo priiska prolojena horoşaia doroga.
5.Kalmak-Kyrganskii – na iugo-vostoke ot prikaza v 75 verstah. Hoz.Popov, vblizi dorogi net.
6.Kudaigulskii – na severe ot prikaza primerno v 175 verstah. Hoz.Popov, dorogi net.
7.Maikumenskii (Maiköbe – S.B.) – na severo-zapade ot prikaza, v 50 verstah. Hoz.Popov.
8.Nikolskii – pri urochişe Karajyra, na iugo-vostoke v 75 verstah. Hoz. Popov, vblizi dorogi net.
9.Sarykulskii – na severe ot prikaza v 15 verstah, ot piketnoi dorogi v 6 verstah. Hoz. Popov.
10.Saitandy – ot prikaza na vostoke primerno v 30 verstah. Ot piketnoi dorogi v 20 verstah. Hoz. Popov.
11.Taldykulskii – na severe ot prikaza v 50 verstah. Ot piketnoi dorogi v 6 verstah. Hoz. Popov.
12.Chuptukulskii ( Şöptıköl – S.B.) – na severe ot prikaza v 60 verstah. Hoz. Popov.
Osy ken közderınıŋ barlyǧyn tabuǧa Qosym babamyz sebepker bolǧan. Bügınde atalǧan ken oryndarynan Maiköbe, Saryköl, Taldyköl, Şöptıköl kenışterı jūmys ıstep tūr.
Sailau Baibosyn
